— Ангеліна Мікалаеўна, дайце дацягнуць да пенсіі. Вызваліце мяне ад выкладання прыродазнаўства ў чацвёртым «Е». Гэта ж вар'яты, а не дзеці. I сярод іх асабліва адна: Касмылёва Таня. Макака, сапраўдная макака... Бегае з парты на парту, цягае хлопчыкаў за валасы, перадражнівае мяне, абзывае «старым сялом». На уроку не слухае, што я тлумачу. Круціцца па баках. Вучыцца дрэнна...
— Разумею вас, Марыя Андрэеўна... — старалася заспакоіць настаўніцу Ангеліна Мікалеўна. — Але што мне рабіць? Чацвёртых класаў у школе сёлета ажно сем. Некаму ж трэба выкладаць у іх прыродазнаўства. Але падумаем... — закончыла дырэктар.
...Антаніна Фёдараўна крочыла паўз дзіцячы садок. Хоць думкі былі трывожныя, працавалі ў адным кірунку, а душа была неспакойная, усё ж звярнула ўвагу, як маладыя мамы і таты асцярожна вялі за ручкі сваіх маленькіх дачушак і сынкоў. Некаторыя бацькі далей веснічак сада не ішлі. Дзеці беглі далей самі, паварочваліся на хаду, махалі ручкамі, а ў адказ ім праз агароджу гэтак жа махалі рукой тата ці мама. А якой гэтая «ідылія» будзе ў будучым, праз гадоў дзесяць — дванаццаць? Пэўна, ёй яшчэ давядзецца вучыць іх, гэтых пакуль бяскрыўдных, наіўных птушанят...
Не, і садок, была ўпэўнена, павінен рыхтаваць будучых грамадзян. Чалавек пачынаецца менавіта з гэтага садковага ўзросту. Не паспеў, пасля не нагоніш. I часта школа бывае бяссільнай. Як ні б'ецца настаўнік, як ні стараецца, а час ужо страчаны.
Гледзячы на гэтую садковую «ідылію», Антаніна Фёдараўна падумала і пра свайго Алега. Яго яна таксама вось так вадзіла ў садок, кожную раніцу. Спачатку заходзіла ў садок, пакідала Алега, а потым ішла ў школу. I так кожны дзень, пакуль Алег не пайшоў у першы клас. I ў садку, і ў школе, здаецца, на Алега нараканняў не было. Як магла, выхоўвала яго, каб стаў чалавекам. Хоць ох як нялёгка сёння ў горадзе выхоўваць дзяцей! Часцей за ўсё —і на гэта шмат прычын — дзеці самі сабе, бацькі самі сабе. Так і жывуць...
Зараз яе Алег — студэнт юрфака. Як бягуць гады! Страшна падумаць: ёй ужо сорак два...
А здаецца, зусім нядаўна яна прыехала паступаць у педінстытут з простай вілейскай вёскі Цынцэвічы. На матфак паступіла з першага разу — школу яна скончыла з залатым медалём: здала адзін экзамен, тую ж матэматыку, «на выдатна» і была вызвалена ад далейшых іспытаў. Чаму выбрала матэматыку? А вельмі проста: тады, у шасцідзесятых, былі вельмі модныя дакладныя навукі. Аднакласнікі проста трызнілі аўта-электра — радыёфакульгэтамі, адпаведнымі інстытутамі, тэхнікумамі. I проста смеху былі вартыя тыя, хто збіраўся звязаць свой лёс з гуманітарнымі навукамі, напрыклад, філалогіяй. Хлопцы наогул не ішлі на гуманітарныя факульгэты. Расказвалі, адна выпускніца іх школы паступіла на філфак педінстытута, дык толькі адзін бедны хлапчына — здаецца, з Палесся — быў у яе групе. А на ўсім курсе — сем-восем хлопцаў, астатнія — дзяўчаты. Дзіва! Можна было ўявіць тагачасныя школы, у якія, кажучы мовай іхтыёлагаў, плылі касякамі выкладчыкі жаночага полу. Школа фемінізавалася — і гэта, як пазней выявілася, стала яе бядой...
Не, яна не баялася паступаць на гуманітарны факультет. Любіла ўсё жыццё мову, літаратуру, гісторыю. Добра малявала, нават пісала вершы. Але ўжо тады пачала задумвацца: а ці не прыбудзе на яшчэ адну ахвяру часу, ці не стане ў школе больш на яшчэ адну настаўніцу мовы і літаратуры, прафесію якой амаль усе лічылі непрэстыжнай? Ах, парадоксы часу! Ісціна: час нараджае нас і час выбірае нас...
Стаць педагогам яна цвёрда вырашыла ў дзесятым класе. Ёй падабалася гэтая высакародная прафесія — сеяць разумнае, добрае, вечнае. Ніколі не забудзе яна фільм «Настаўніца», які паглядзела, калі вучылася ці то ў дзевятым, ці то ў дзесятым класе. Варвара Сямёнаўна, якую выдатна сыграла вялікая актрыса Вера Марэцкая, запалоньвала, прыцягвала з такой сілай, з-пад улады якой цяжка было выйсці. Хацелася быць падобнай на Варвару Сямёнаўну. I ў душы яшчэ юнай Тоні выспела канчатковае рашэнне: будзе толькі настаўніцай.
Так яна стала студэнткай. Бацька і маці —радавыя калгаснікі, якія атрымлівалі за сваю працу капейкі. А дома, з бацькамі, — трое вучняў. Два браты і сястра. Бацькі біліся як рыба аб лёд. Стараліся дапамагчы ёй апошняй капейкай. Павышаная стыпендыя, якую яна атрымлівала, была пяцьдзесят рублёў. А хацелася ж не толькі паесці, але і апрануцца, схадзіць у тэатр і кіно. Так прабеглі чатыры студэнцкія гады, якія, здавалася, ніколі не скончацца... На размеркаванні яна ішла як выдатніца вучобы, з чырвоным дыпломам, адна з першых. Выбрала вось гэтую самую школу вялікага горада. Выпускнікоў, амаль усіх, накіроўвалі ў вясковыя школы, а яна засталася ў гарадской.