— Ну што ж, добрае імя, — згадзілася Фія.
Мэгі зморшчылася — цяжка, бо многа малака.
— Дай мне яго, мама. Спадзяюся, ён галодны! I спадзяюся, стары Непаседа не забудзецца прывезці адсос, а не дык табе самой давядзецца з’ездзіць у Джылі.
Ён быў галодны, ён ссаў так прагна, што ад маленькіх настойлівых губ ёй стала балюча. А Мэгі глядзела на яго прыплюснутыя павекі ў цёмных, залацістых па краях вейках, на пушыстыя бровы, на маленькія шчокі, якія дзелавіта рухаліся, — і адчувала, што любіць яго пранізлівай любоўю, да болю, які куды мацнейшы, чым боль ад губ, якія прагна ссуць.
Сын — гэтага даволі; гэтага павінна быць даволі, болей у мяне нічога не будзе. Але клянуся богам, Ральф дэ Брыкасар, клянуся богам, які табе даражэйшы за мяне, ніколі ты не дазнаешся, што я ўкрала ў цябе і ў твайго бога! Ніколі я не раскажу табе пра Дэна. Маленькі мой! Мэгі пасунулася на падушках, паклала дзіця на руцэ зручней, і стаў лепей відзён точаны тварык. Маленькі мой! Ты — мой, і ніколі нікому я цябе не аддам. Ва ўсякім разе, не твайму бацьку, бо ён свяшчэннік і не можа цябе прызнаць сынам. Цудоўна, праўда.
Параход увайшоў у генуэзскі порт у пачатку красавіка. Архіепіскап Ральф прыбыў у Італію ў самы разгар пышнай паўднёвай вясны і якраз паспеў да цягніка на Рым. Пажадаў бы ён папярэдзіць пра свой прыезд, яго б сустрэлі, прыслалі б па яго машыну з Ватыкана, але ён баяўся хвіліны, калі зноў стане вязнем святое царквы, і як мог адцягваў гэтую хвіліну. Вечны горад. Папраўдзе вечны, думаў Ральф дэ Брыкасар, гледзячы з акна таксі на купалы і званіцы, на ўсеяныя чародамі галубоў плошчы, на незвычайныя фантаны і рымскія калоны, чые асновы ішлі ў глыбіню вякоў. He, яму ўсё гэта лішняе. Яму важна ў Рыме адно — Ватыкан, яго раскошныя залы, адчыненыя ўсім, і зусім не раскошныя кабінеты, недаступныя пабочным.
Манах-дамініканец у чорна-белай рызе правёў яго па высокіх мармуровых калідорах, сярод бронзавых і каменных скульптур, якія ўпрыгожылі б любы музей свету, міма цудоўных карцін у стылі Джота і Рафаэля, Батычэлі і Фра Анжэліка. Ён быў цяпер у кардынальскіх парадных залах — і, безумоўна, багатая сям’я Канціні-Верчэзе пастаралася яшчэ дадаць бляску акружэнню свайго так высока ўзнесенага атожылка.
Сцены аздоблены слановаю косцю і золатам, усюды маляўнічыя габелены, шматколерныя палотны, вытанчаная мэбля французскай работы, французскія дываны на падлозе, там і тут гараць пунсовыя мазкі, і сярод усяе гэтае пекнаты сядзіць Віторыё Скарбанца, кардынал ды Канціні-Верчэзе. Прыветліва выцягнута насустрач Ральфу маленькая мяккая рука з бліскучым рубінавым пярсцёнкам; радуючыся, што можна апусціць вочы, архіепіскап Ральф перасек пакой, укленчыў і пацалаваў пярсцёнак. I прытуліўся шчакою да кардыналавай рукі — не, ён не зможа схлусіць, хоць і быў такі намер, гатовы быў хлусіць — да тае самае хвіліны, пакуль губы не дакрануліся да гэтага сімвала духоўнай улады і людской магутнасці.
Кардынал Віторыё паклаў другую руку яму на плячо, кіўком адпусціў манаха, а калі той ціха зачыніў за сабою дзверы, зняў руку з Ральфавага пляча, твару якога яшчэ ўсё не было відаць, і пагладзіў густыя цёмныя валасы, ласкава адхінуў іх з лоба. Валасы ўжо не такія чорныя, як некалі, сівізна хутка мяняе іх колер. Сагнутая спіна напружылася, плечы выпрасталіся, архіепіскап Ральф падняў галаву і паглядзеў проста ў вочы свайму духоўнаму настаўніку.
Вось дзе перамена — на твары! Губы журботна сціснутыя — першая прыкмета перажытае пакуты! і вочы дзіўнае красы (гэтыя незвычайныя вочы, і колер іх і разрэз кардынал помніў так добра, быццам іх уладальнік ні на гадзіну з ім не расставаўся) змяніліся непазнавальна. Кардыналу Віторыё заўсёды здавалася, што такія, як у Ральфа, вочы былі ў Хрыста: сінія, спакойныя, адлучаныя ад усяго, што паўставала перад вачыма, і таму пагляд яго мог усё ахапіць і ўсё зразумець. Але, мабыць, уяўленне гэта было памылковае. У таго, хто спагадваў чалавецтву і пакутаваў сам, хіба не адаб’ецца гэта ў вачах?
— Устаньце, Ральф.
— Ваша высокапраасвяшчэнства, я хацеў бы паспавядацца.
— Пасля, пасля! Спачатку пагаворым, і прытым на вашай роднай мове. Навокал апошнім часам надта многа вушэй, але, дзякаваць богу, вушэй, нязвыклых да англійскай мовы. Калі ласка, Ральф, сядайце. Я такі рады вас бачыць! Мне не хапала вашых мудрых парад, вашай разважлівасці, вашага прыемнага супольніцтва. Тут мне не знайшлося і напалавіну такога вартага і прыемнага памочніка.
I Ральф дэ Брыкасар адчуў, што мозг яго ўжо настройваецца на патрэбны лад і думкі, нават яшчэ не выказаныя, увасабляюцца ў словы самыя высокія; лепей за многіх ён ведаў, як мяняецца чалавек залежна ад яго субяседніка, міжволі мяняеш нават манеру гаварыць. He, бегласць штодзённай англійскай мовы не для гэтых вушэй. I ён сеў трошкі воддаль напроці маленькага хударлявага чалавека ў пунсовай муаравай рызе асаблівага, як бы пералівістага і ўсё ж нязменнага адцення, так што яно не супярэчыла ўсяму навокал, а быццам з ім злівалася,
Непамерная стома, што гняла яго апошнія тыдні, раптам здалася не такою цяжкаю: чаму, па сутнасці, ён так баяўся гэтае сустрэчы, ведаў жа ў глыбіні душы, што яго зразумеюць і даруюць? He, зусім не гэта палохае, зусім іншае. Страшнае разуменне віны, бо ён не выстаяў, не дасягнуў дасканаласці, да якое імкнуўся, не апраўдаў даверу таго, хто заўсёды быў яму сапраўдным, клапатлівым, бясконца добрым другам. Страшнае разуменне віны, бо стаіш перад тым, хто чысты духам, а сам ты страціў чысціню.
— Ральф, мы — пастыры, але гэта не ўсё, мы былі яшчэ нечым да таго, як прынялі сан, і нам ад гэтага не ўцячы, нягледзячы на выбранасць нашу. Мы — людзі і не вольныя ад грахоў і слабасцяў людскіх. У чым бы вы ні прызналіся, нішто не пераменіць думкі, якая склалася ў мяне пра вас за ўсе гэтыя гады, ніхто не схіліць мяне думаць пра вас горай і любіць вас меней. Многія гады я ведаў, што вам яшчэ не давялося спазнаць на сабе, якая слабая наша чалавечая прырода, і ведаў таксама, што вам немінуча давядзецца гэта спазнаць, як спазналі ўсе мы. Нават сам найсвяцейшы папа, найпакорнейшы і найчалавечнейшы з нас.
— Я парушыў зарок, ваша высокапраасвяшчэнства. Гэты грэх нялёгка даруецца. Гэта святатацтва.
— Зарок беднасці вы парушылі шмат гадоў назад, калі прынялі спадчыну Мэры Карсан. Застаюцца зарокі нявіннасці і пакоры, праўда?
— Значыць, я парушыў усе тры, ваша высокапраасвяшчэнства.
— Я хацеў бы, каб вы называлі мяне, як некалі, проста па імені. He, я не абурыўся, Ральф, і не расчараваны. На ўсё воля божая, і, мне здаецца, тым самым вы атрымалі найважнейшы ўрок і спазналі ісціну, якой нельга спазнаць спосабам менш жорсткім. Бог ёсць тайна, і шляхі яго вышэйшыя за наша мізэрнае разуменне. Аднак, думаю, тое, што вы зрабілі, — зусім не праз легкадумнасць і не проста вы адкінулі свяшчэнны зарок, быццам пустыя словы. Вельмі добра я вас ведаю. Ведаю, што вы горды, і ўсёю душою адданы свайму сану, і разумееце сваю выключнасць. Можа, якраз вам і патрэбен быў такі ўрок, каб паменшала ваша гордасць і вы зразумелі, што найперш вы — чалавек, а таму і не такая вялікая ваша выключнасць, як вам здавалася некалі. Праўда?
— Праўда. Мне не хапала пакоры, і ў нейкім сэнсе я імкнуўся стаць самім богам. Грэх мой — найцяжэйшы і недаравальны. Я і сам не магу сабе дараваць, як жа мне спадзявацца на дараванне божае?
— Гордасць, Ральф, зноў гордасць! He ваша справа дараваць, няўжо і цяпер вы яшчэ не зразумелі? Толькі бог даруе! Толькі адзін бог! А ён даруе, калі шчырае пакаянне. Ён, як вы ведаеце, дараваў грахі намнога цяжэйшыя тым, хто перасягнуў вас у святасці, а таксама і тым, хто далёка перасягнуў вас у недахопах. Ці не думаеце вы, што сам Люцыпар, князь цемры, не атрымаў даравання? Яму было даравана ў той самы міг, як ён паўстаў проці бога. I долю валадара апраметнай не гасподзь яму вызначыў, а выбраў ён сам. Ці не ён сказаў: «Лепей правіць у пекле, чым служыць у нябёсах»? Бо не мог ён утаймаваць сваю гордасць і пакарыцца нейчай волі, нават і волі госпада бога. I я не жадаю, каб вы зрабілі тую самую памылку, дарагі мой друг. Пакоры — вось чаго вам нестае, а іменна пакора і стварае вялікіх святых — і вялікіх людзей таксама. Дакуль вы не аддасце права дараваць богу, не набыць вам сапраўднай пакоры.