Мінуту ён сур’ёзна думаў, што адказаць.
— Зямля тут, вось я яе і паспытаў. Калі б яна была шкодная, дык была б нясмачная, праўда? А яна добрая, смачная.
— Гэта нічога не значыць, — фанабэрыста перабіла Джасціна. — Бяда мне з табою, Дэн, нічога ты не разумееш. Іншы раз самыя смачныя рэчы якраз самыя ядавітыя.
— Уга! Якія гэта? — з выклікам папытаўся Дэн.
— Патака! — пераможна абвясціла Джасціна.
Удар трапіў у цэль, было з Дэнам аднойчы такое здарэнне — ён знайшоў у кладоўцы ў місіс Сміт бляшанку з патакаю, аб’еўся, і пасля яму было вельмі блага. Усё-такі ён запярэчыў:
— Я ж яшчэ жывы, значыць, не такая яна ядавітая.
— Бо цябе тады вырвала. А калі б не вырвала, ты б памёр.
Але ужо пярэчыць не было чаго. Дэн па-сяброўску ўзяў сястру пад руку — яны былі амаль аднаго росту, і абое паволі пайшлі па поплаве да дамка, збудаванага, улічваючы ўсе іх пажаданні, пад навіслым голлем перцавага дрэва.
Дамок збудавалі дзядзькі, якім вельмі любілі сваіх пляменнікаў. Спачатку дарослыя пратэставалі супраць такога выбару, баючыся пчол, але дзеці не памыліліся. Пчолы добра з імі ўжываліся. Перцавыя дрэвы самыя ўтульныя, лепшыя за ўсе, тлумачылі Дэн і Джасціна. Такія свежыя, духмяныя, а калі сціснеш у руцэ шчопаць маленькіх шарыкаў, накшталт дробнага-дробнага вінаграду, выходзяць вельмі слаўныя хрусткія і пахучыя камячкі.
— Яны такія розныя, Дэн і Джасціна, а добра ладзяць, — сказала Мэгі. — Проста дзіва. Здаецца, я ні разу не бачыла, каб яны пасварыліся, хоць яна такая настойлівая і ўпартая... проста незразумела, як Дэн умудраецца з ёю не сварыцца.
Але Фія думала зусім пра другое.
— Што і казаць, выліты бацька, — вымавіла яна, праводзячы вачыма Дэна, ён якраз нырнуў пад нізка навіслае голле і знік з вачэй.
Мэгі пахаладзела, як заўсёды пры гэтых словах, хоць за многія гады зноў і зноў чула іх ад самых розных людзей. Ведама, у яе проста сумленне нячыстае. Людзі заўсёды бачаць падабенства Дэна з Люкам. А чаму не? У нечым істотным Люк О’Ніл на выгляд вельмі падобны на Ральфа дэ Брыкасара. Але колькі ні старалася Мэгі трымацца як нічога і не было, ад заўваг пра падабенства Дэна з бацькам ёй заўсёды станавілася не па сабе.
Яна асцярожна перавяла дух, сказала як магла абыякава:
— Ну, няўжо, мама? — і прадаўжала, бесклапотна пагойдваючы нагою: — Праўда, я гэтага не бачу. У Дэна ні ў характары, ні ў паводзінах няма нічога агульнага з Люкам.
Фія засмяялася. Быццам фыркнула нядбайна, але гэта быў самы сапраўдны смех. Вочы яе з гадамі пабляклі, ды яшчэ пачыналася катаракта, але цяпер яна панура і насмешліва разглядала перапалоханы даччын твар.
— Ты што гэта, Мэгі, думаеш, я дурная? Я гавару не пра Люка О’Ніла. Я сказала, што Дэн — выліты Ральф дэ Брыкасар.
Свінец. Нага, цяжкая, свінцовая, апусцілася на выкладзеную іспанскаю пліткаю падлогу на верандзе, налітае свінцом цела звяла ў крэсле, не хапае сілы біцца празмерна цяжкаму свінцоваму сэрцу. Біся, будзь ты праклятае, біся! Ты павінна біцца дзеля майго сына!
— Што ты, мама! — голас таксама свінцовы. — Што ты такое гаворыш! Прападобны Ральф дэ Брыкасар?!
— А ты ведаеш і другіх Ральфаў дэ Брыкасараў? Люк О’Ніл не мае ніякага дачынення да гэтага хлопчыка, Ральф дэ Брыкасар — вось хто яго бацька. Я гэта ведаю з першае мінуты, як ты нарадзіла яго, а я прыняла.
— Але... але тады чаму ты маўчала? Чакала сем гадоў, а цяпер кідаеш мне такое недарэчнае, вар’яцкае абвінавачанне?
Фія выцягнула ногі, прыгожа скрыжавала іх у костачках.
— Нарэшце я старэю, Мэгі. I ўжо не так блізка ўсё прымаю да сэрца. Такая ўцешная часам бывае старасць! З радасцю гляджу, як ажывае Драгеда, ад гэтага ў мяне і на сэрцы лягчэе. Вось і пагаварыць захацелася, першы раз за гэтулькі гадоў.
— Ну, ведаеш, калі ўжо ты вырашыла пагаварыць, дык знайшла пра што! Слухай, мама, ты ніякага права не маеш такое гаварыць! Гэта няпраўда! — з адчаем сказала Мэгі, яна зразумець не магла, шкадуе яе маці ці хоча памучыць.
I раптам Фія паклала ёй руку на калена і ўсміхнулася — не з горыччу і не пагардліва, а з нейкаю дзіўнаю спагадаю.
— He хлусі мне, Мэгі. Можаш хлусіць каму хочаш, толькі не мне. Ніколі ты мяне не пераканаеш, што гэты малы — сын Люка О’Ніла. Я не дурная і не сляпая. У ім няма нічога ад Люка і ніколі не было, бо і не магло быць. Ён увесь удаўся ў яго прападобнасць. I рукі такія самыя, і валасы гэтаксама растуць — той самы клінок над лобам, і авал твару такі самы, і бровы, і рот. Нават ходзіць гэтаксама. Ральф дэ Брыкасар, выліты Ральф дэ Брыкасар.
I Мэгі здалася, і празмерны цяжар зваліўся з душы, на ўсім яе абліччы адчувалася палёгка і спакой.
— Галоўнае — вочы, ён быццам глядзіць аднекуль здалёку. Вось што мяне ўражвае болей за ўсё. Але няўжо гэтак прыкметна? Няўжо ўсе ведаюць, мама?
— Ведама, не, — упэўнена сказала Фія. — Людзі заўважаюць толькі колер вачэй, форму носа, склад. А ў гэтым даволі падабенства і з Люкам. Я ведаю, бо гадамі сачыла за табою і Ральфам дэ Брыкасарам. Яму толькі пальцам табе кіўнуць, і ты пабегла б за ім на край свету, і не балбачы, што царква не дапускае разводу, гэтым глупствам мяне не ашукаеш. Табе да смерці хацелася парушыць куды больш сур’ёзную забарону царквы, чым гэта — развод. Ты тады ўсялякі сорам страціла, Мэгі, усялякі сорам страціла, — сказала Фія стражэй. — Але ён быў упарты. Што б там ні было вырашыў заставацца бездакорным пастырам, а ты ў яго была недзе там, на другім плане. Такая недарэчнасць! He вельмі яму памагла яго дурная ўпартасць, га? Рана ці позна гэта ўсё роўна павінна было здарыцца.
За вуглом веранды нехта выпусціў малаток і вылаяўся. Фія здрыганулася, зморшчылася.
— Фу, хоць бы яны ўжо хутчэй кончылі з гэтымі сеткамі! — I зноў загаварыла пра тое самае: — Няўжо ты думаеш, што абдурыла мяне, калі не захацела, каб Ральф дэ Брыкасар абвянчаў цябе з Люкам? Я дык ведала. Ты не жадала, каб ён вянчаў цябе з другім, ты з ім самім хацела ісці пад вянец. А калі ён явіўся ў Драгеду перад ад’ездам у Афіны, а цябе тут ужо не было, я зразумела — рана ці позна ён не вытрывае і знойдзе цябе. Ён блукаў па ўсёй сядзібе як непрыкаяны, быццам малое дзіця згубілася на Сіднейскай выстаўцы. Тваё замужжа — гэта быў твой самы хітры ход, Мэгі. Пакуль Ральф ведаў, што ты па ім сохнеш, ты была яму не патрэбная, а вось варта было табе выйсці за другога, тут ён адразу і выдаў сябе — сапраўдны сабака на сене. Зразумела, ён пераканаў сябе, што мае да цябе найчысцейшыя платанічныя пачуцці, але як ні круці, а выявілася, ты яму патрэбная. Патрэбная, неабходная, як ніколі не была і, думаю, не будзе неабходная болей ні адна жанчына на свеце. Дзіўна, — дадала Фія са шчырым неўразуменнем, — мне заўсёды было загадкаю, што ён у табе асаблівае знайшоў... што ж, напэўна, усе мацяркі трошкі сляпыя і не разумеюць сваіх дачок, пакуль не састарэюць і не перастануць зайздросціць іх маладосці. Ты таксама кепска разумееш Джасціну, як я кепска разумею цябе.
Яна адхілілася на спінку крэсла-качалкі і трошкі пагойдвалася, прыплюшчыўшы вочы, але з-пад апушчаных веек пільна прыглядалася да Мэгі, як вучоны да паддоследнага труса.
— Што б ён ні знайшоў у табе, ён гэта заўважыў з першага пагляду, і гэтым ты яго зачаравала раз і назаўсёды. Найцяжэй яму было зразумець, што ты становішся дарослая, але давялося зразумець, калі ён прыехаў і аказалася — цябе няма, ты выйшла замуж. Бедалага Ральф! Нічога не зробіш, яму толькі і заставалася кінуцца на пошукі. I ён цябе знайшоў, праўда? Я гэта зразумела яшчэ раней, чым нарадзіўся Дэн, як толькі ты вярнулася дадому. Калі ты атрымала Ральфа дэ Брыкасара, табе ўжо не было чаго заставацца з Люкам.
— Праўда, — уздыхнула Мэгі, — Ральф мяне знайшоў. Толькі ж гэта нічому не памагло, праўда? Я ведала, ён ніколі не адмовіцца ад свайго бога. Таму я вырашыла — хай у мяне застанецца хоць частачка яго, адзінае, чым я магу завалодаць. Яго дзіця. Дэн.
— Я нібыта рэха чую. — Фія засмяялася невясёлым сваім смехам. — Ты гаворыш маімі словамі.
— Фрэнк?
Рыпнула крэсла; Фія ўстала, сюды-туды прайшлася па звонкіх плітках, потым спынілася перад дачкою, паглядзела ёй у вочы.
— Так, так! Мы квіты, га, Мэгі? Ну, а ты даўно дазналася?
— Яшчэ калі была маленькая. Калі Фрэнк уцёк з дому.