— He грубіянь, Джасціна! Ты што, развучылася трымацца прыстойна? — строга сказала Фія.
— Нічога страшнага, Фія. Мне, папраўдзе, будзе куды прыемней, калі ўсе стануць называць мяне проста Ральф, — спехам умяшаўся ў размову кардынал дэ Брыкасар. Чаму яна адразу так яго незалюбіла, гэтая дзіўная малая?
— Я не магу! — ахнуў Дэн. — He магу я вас зваць проста Ральфам!
Кардынал перайшоў пакой, паклаў руку на голыя загарэлыя плечы, усміхнуўся, гледзячы зверху ўніз на хлопчыка, сінія вочы яго ў заслоненым ад сонца пакоі здаваліся вельмі яркімі і глядзелі з вялікай дабрынёю.
— Канешне, можаш, Дэн. Грэху ў гэтым няма.
— Пайшлі, Дэн, нам трэба назад у наш дамок, — загадала Джасціна.
Кардынал Ральф і яго сын павярнуліся да Фіёны, разам паглядзелі на яе.
— О божа літасцівы! — сказала Фія. — Ідзі, Дэн, бяжы гуляць у сад, чуеш? — Яна пляснула ў ладкі. — Псік!
Хлопчык кінуўся стрымгалоў бегчы, а Фія нецярпліва коса зірнула на свае гросбухі. Ральфу стала яе шкада, і ён сказаў, што выйдзе на кухню. Так мала змянілася Драгеда! У дом, відаць, нават электрычнасці не правялі да гэтага часу. I, як і некалі, густа пахне воскам і ружамі, што стаяць усюды ў вялікіх вазах.
Ральф доўга сядзеў на кухні гаманіў з місіс Сміт, Міні і Кэт. Усе яны дужа пастарэлі за гэтыя гады, але старасць чамусьці пасавала ім болей, чым Фіёне. Яны яўна шчаслівыя. Ведама, у гэтым уся прычына. Напраўду, вельмі шчаслівыя. Бедная Фія, яна дык нешчаслівая. I яму так захацелася хутчэй убачыць Мэгі — а як яна, яна ці шчаслівая?
Але калі ён выйшаў з кухні, Мэгі яшчэ не вярнулася, і, каб прабавіць час, ён паволі пайшоў да рэчкі. Такія ціхія, спакойныя старыя могілкі ў Драгедзе, і на сцяне на склепе шэсць бронзавых таблічак, тыя самыя, што і шмат гадоў назад. Няхай і яго пахаваюць таксама тут, трэба не забыцца распарадзіцца пра гэта, як толькі ён вернецца ў Рым. А вось непадалёку ад склепа паявіліся дзве новыя магілы, памёр стары садоўнік Том і яшчэ жонка аднаго аўчара, які служыць у Драгедзе з 1946 года. Немалы час, своеасаблівы рэкорд. Як мяркуе місіс Сміт, гэты аўчар таму і не пакідае іх, што тут жончына магіла. А парасонік з званочкамі на магіле повара-кітайца за доўгія гады зусім выгараў пад спякотным аўстралійскім сонцам — помніцца, быў ён такі прыгожы, ярка-чырвоны, але паступова выцвітаў, мяняліся адценні, і цяпер ён зусім бляклы, трошкі ружаваты, амаль як попел ружы. Мэгі, Мэгі. Пасля мяне ты ўсё-такі вярнулася да яго, нарадзіла яму сына.
Вельмі горача; трошкі дыхнуў ветрык, калыхнуў вецце ніцых лозаў на беразе, тоненька зазвінелі маленькія бляшаныя званочкі на кітайскім парасоніку, завялі сваю тужлівую песеньку: «Хі Сінг, Хі Сінг, Хі Сінг». «Чарлі з Тэнкстэнда, добры быў хлопец». Гэты надмагільны надпіс таксама пабляк, яго ўжо амаль не разабраць. Што ж, усё правільна. Могілкі і павінны зноў апускацца ў мацярынскае лона зямлі, хвалі часу патроху панясуць у бездань іх людскі груз, і пад канец знікнуць усе сляды, помніць і ўздыхаць будзе адзін толькі вецер. He, не жадае ён пасля смерці ляжаць у якім-небудзь ватыканскім маўзалеі, сярод такіх самых, як ён сам. Няхай яго пахаваюць тут, сярод людзей, якія жылі сапраўдным жыццём.
Ён павярнуўся і сустрэў цьмяны пагляд мармуровага анёла. Ральф прывітальна махнуў яму рукою. Потым паглядзеў у бок Вялікага дома. I вось па лузе да яго ідзе яна, Мэгі. Тоненькая, залацістая, у брыджах і ў белай мужчынскай кашулі, такой самай, як на ім самім, шэры мужчынскі фетравы капялюш ссунуты на патыліцу, ногі абутыя ў светла-карычневыя боцікі. Яна падобная на хлопчыка, на свайго сына, якому трэба было б быць і яго, Ральфавым, сынам. Ён жа быў мужчынам, але калі і яго таксама закапаюць у гэтую зямлю, як доказу, не застанецца пасля яго ніводнае жывое істоты.
Яна падышла, пераступіла цераз нізенькую белую агароджу, так блізка падышла, што ён ужо нічога не бачыць — адны вочы яе, шэрыя, поўныя святла вочы, такія самыя прыгожыя, і такая самая ў іх улада над яго сэрцам. Яе рукі абвілі яго шыю, зноў ён дакрануўся да свайго лёсу, быццам ніколі з ёю не расставаўся, зноў пад яго губамі не ў сне, а наяве яе жывыя цёплыя губы; так доўга, так даўно ён гэтага прагнуў. Зноў ён прычасціўся святых тайнаў — зусім іншае прычасце, цёмнае, як сама зямля, якое не мае ніякага дакранання да нябёсаў.
— Мэгі, Мэгі, — сказаў ён, трымаючы яе ў абдымках, тулячыся тварам у яе валасы, шыракаполы капялюш яе ўпаў на траву.
— Мабыць, усё астатняе няважна, праўда? — сказала яна, заплюшчыўшы вочы. — Нічога не мяняецца, усё як і было.
— Ведама, нічога не мяняецца. — Ён і сам у гэта верыў.
— Ты ў Драгедзе, Ральф. Помні, у Драгедзе ты належыш не богу, тут ты мой.
— Ведаю. Згодзен. Але я прыехаў. — Ён апусціўся на траву, пацягнуў і яе, пасадзіў побач. — Навошта, Мэгі, навошта?
— Што навошта? — Яна гладзіла яго па валасах, як і некалі, густых і прыгожых, толькі сівізны ў іх цяпер болей, чым у Фіёны.
— Навошта ты вярнулася да Люка? I нарадзіла яму сына? — папытаўся ён раўніва.
Душа яе зірнула на яго з зіхатлівых шэрых люстраў, але яе думак яны не выдалі.
— Ён мяне прымусіў, — мякка сказала Мэгі. — Гэта здарылася толькі раз. Але я не шкадую, бо цяпер у мяне ёсць Дэн. Дэн варты таго, што мне давялося дзеля яго перажыць.
— Даруй, я не меў права пытацца. Я ж з самага пачатку аддаў цябе Люку, праўда?
— Праўда, аддаў.
— Слаўны хлопчык. Ён вельмі падобны на Люка?
Мэгі затоена ўсміхнулася, вырвала нейкую травінку, потым дакранулася далонню да Ральфавых грудзей пад кашуляю.
— Ды не, не вельмі. Мае дзеці не дужа падобныя ні на мяне, ні на Люка.
— Мне яны абое любыя, бо яны твае.
— Ты такі самы чулы. Гады цябе ўпрыгожваюць, Ральф. Я ведала, што гэтак будзе, і спадзявалася ўбачыць цябе такога. Ужо трыццаць гадоў я цябе ведаю! А здаецца, пранеслася трыццаць дзён.
— Трыццаць гадоў? Няўжо так доўга?
— Нічога не зробіш, мілы, мне ўжо сорак адзін. — Мэгі паднялася. — Мяне паслалі запрасіць цябе ў хату. Місіс Сміт наладжвае багатае чаяванне ў гонар цябе, а потым, калі пахаладнее, нас накормяць добра падсмажаным кумпячком са скваркамі.
Ральф паволі пайшоў з ёю да дома.
— Твой сын смяецца якраз як ты, Мэгі. Яго смех — першае, што я пачуў тут, у Драгедзе. Я думаў, гэта смяешся ты, пайшоў шукаць — і замест цябе ўбачыў твайго сына.
— Значыць, ён першы, каго ты сустрэў у Драгедзе.
— Мабыць.
— Ну і што ты пра яго скажаш, Ральф? — з прагным нецярпеннем папыталася Мэгі.
— Я яго вельмі ўпадабаў. Хіба магло быць іначай? Ён жа твой сын. I адразу да яго стала гарнуцца мая душа куды болей, чым да твае дачкі. I я ёй таксама не спадабаўся.
— Ну, Джасціна хоць і мая дачка, але першакласная падлюга. Пад старасць я навучылася лаяцца, найболей праз яе ласку. I праз тваю часткова. I часткова праз Люкаву. I трохі праз вайну. Дзівосы, як усё адно за адно чапляецца.
— Ты вельмі змянілася, Мэгі.
— Праўда? — Мяккія пухлыя губы здрыгануліся ад усмешкі. — He, не думаю. Проста Вялікі Паўночны Захад мяне стузаў, усё лішняе зляцела, быццам сем Саламеіных пакрывалаў. Ці лупіны з цыбуліны — напэўна, гэтак сказала б Джасціна. Гэтае дзяўчо ніякае паэзіі не прызнае. He, Ральф, я тая самая колішняя Мэгі, толькі шчырасці болей.
— Ну, можа.
— А вось ты і праўда перамяніўся, Ральф.
— У чым жа, мая Мэгі?
— Падобна, ты падняўся на п’едэстал, а ён хістаецца ад кожнага ветрыку, дый выгляд з гэтае вышыні цябе расчараваў.
— Так і ёсць. — Ральф бязгучна засмяяўся. — А я ж калісьці неабдумана заявіў, што ты вельмі звычайная! Бяру свае словы назад. Ты адзіная на свеце, Мэгі! Адзіная і непаўторная!
— Што здарылася?
— He ведаю. Можа, я зрабіў адкрыццё, што святая царква — калос на гліняных нагах? Можа, я прадаўся за сачавічную поліўку? Ганяюся за прывідамі? — Ён ссунуў бровы, зморшчыўся, быццам ад болю. — Вось, мабыць, у гэтым уся сутнасць. Я і сам — толькі зборнік заезджаных выразаў. Гэта Ватыкан вінаваты, там усё ачарсцвела і адрахлела, там няма жыцця.
— А я была жывая, сапраўдная, але ты гэтага не разумеў.
— Але павер, я не мог зрабіць іначай. Я ведаў, якую трэба было б выбраць дарогу, але не мог па ёй пайсці. З табою напэўна я стаў бы лепшы як чалавек, хоць і не падняўся б гэтак высока. Але я проста не мог іначай, Мэгі, не мог. Як жа мне растлумачыць, каб ты зразумела!