— Бактэрыялагічная вайна? — папытаўся ён. — Першы раз чую. А што гэта такое, Ральф?
— Гэта гучыць нязвыкла, Дэн, але я ватыканскі дыпламат і таму, на жаль, абавязаны не адставаць ад такіх слоўных навін, як «бактэрыялагічная вайна». Карацей кажучы, гэта і ёсць міксаматоз. Калі ў лабараторыі выводзіцца мікроб, здольны забіваць або калечыць жывых істот аднаго пэўнага віду.
Дэн несвядома перахрысціўся і прытуліўся да каленяў Ральфа дэ Брыкасара.
— Напэўна нам трэба памаліцца, праўда?
Кардынал паглядзеў зверху ўніз на светлавалосую хлопчыкаву галаву і ўсміхнуўся.
Калі ўрэшце Фрэнк неяк прыстасаваўся да жыцця ў Драгедзе, дык толькі дзякуючы Фіёне — насуперак упартай незадаволенасці астатніх сыноў, яна трымалася так, быццам старэйшы сын быў у адлучцы зусім нядоўга, нічым не зняславіў сям’і і не прычыніў мацеры гэтулькі гора. Паволі, незаўважна яна выдзеліла яму ў Драгедзе куточак, дзе яму, відаць, і хацелася схавацца, найдалей ад братоў; і яна не імкнулася адрадзіць у ім колішнюю гарачнасць. Жывы агонь патух назаўсёды, маці зразумела гэта з першай хвіліны, калі на джыланбаўнскім пероне ён паглядзеў ёй у вочы. Усё згінула за тыя гады, пра якія не хацеў ён нічога ёй расказваць. Ёй заставалася толькі па магчымасці палегчыць яму жыццё, а да гэтага быў толькі адзін правільны шлях — прымаць цяперашняга Фрэнка так, быццам у Драгеду вярнуўся той самы колішні Фрэнк.
Пра тое, каб ён працаваў на выганах, не магло быць і гаворкі, браты не жадалі мець з ім справы, дый ён здаўна цярпець не мог валацужнага жыцця аўчара. Ён любіў глядзець на ўсё, што прарастае з зямлі і цвіце, а таму Фія даручыла яму корпацца на клумбах на Галоўнай сядзібе і пакінула ў спакоі. I паступова браты Кліры асвойталіся з тым, што Фрэнк вярнуўся ў родны куток, і сталі разумець, што ён зусім не пагражае іх дабрабыту, як некалі. Нішто давеку не зменіць адносін да яго мацеры — ці ў турме Фрэнк, ці тут, яе любоў тая самая. Важна адно: маці шчаслівая, што ён тут, у Драгедзе. А жыцця братоў ён не чапае, ім ён значыць не болей і не меней, чым некалі.
А між тым Фія зусім не радавалася, гледзячы на Фрэнка, дый як можна было радавацца? Кожны дзень бачыць яго дома таксама пакута, хоць і не такая, як тады, калі зусім нельга было бачыць. Горка і страшна гэта, калі бачыш — загублена жыццё, загублены чалавек. Той, хто быў любімым яе сынам і, напэўна, вытрываў такое, чаго яна і ўявіць не можа.
Аднаго разу, прыкладна праз паўгода пасля вяртання Фрэнка, Мэгі ўвайшла ў гасцёўню і застала маці ў крэсле каля акна — Фія глядзела ў сад, там Фрэнк падразаў ружовыя кусты. Яна павярнулася, пачуўшы хаду, і нешта ў яе спакойным твары пранізала даччыно сэрца... Мэгі парывіста прыціснула рукі да грудзей.
— Ох, мама! — бездапаможна прашаптала яна.
Фія паглядзела на яе, памахала галавою і ўсміхнулася.
— Нічога, Мэгі, нічога.
— Каб я хоць што-небудзь магла зрабіць!
— А ты можаш. Проста вось гэтак трымайся і далей. Я табе вельмі ўдзячная. Цяпер ты мне саюзніца.
VI.1954-1965
ДЭН
17
— Дык вось, — сказала мацеры Джасціна, — я вырашыла, што буду рабіць далей.
— Я думала, усё даўно вырашана. Ты ж збіралася паступаць у Сіднейскі універсітэт, займацца жывапісам.
— Ну, гэта я проста загаворвала табе зубы, каб ты не перашкаджала мне ўсё як трэба абдумаць. А цяпер мой план канчатковы, і я магу табе сказаць, што і як.
Мэгі ўскінула галаву ад працы (яка выразала цеста на пячэнне формаю-елачкаю: місіс Сміт занядужала, і яны з Джасцінаю памагалі на кухні). Стомлена, нецярпліва, бездапаможна паглядзела яна на дачку. Ну што зробіш, калі дзяўчо з такім норавам. Вось заявіць цяпер, што едзе ў Сіднейскі бардэль вывучаць на практыцы прафесію шлюхі — і то яе, мабыць, не адгаворыш. Ох ужо гэта мілае страхоцце Джасціна, сапраўдная кара егіпецкая.
— Гавары, гавары, я слухаю. — I Мэгі зноў стала выразаць елачкі з цеста.
— Я буду актрысаю.
— Што? Кім?
— Актрысаю.
— Божа літасцівы! — Цеста на пячэнне зноў было забытае. — Слухай, Джасціна, я цярпець не магу псаваць людзям настрой і зусім не хачу цябе крыўдзіць, але... ты верыш, што на гэта... м-м... падыдзе твая знешнасць?
— Ох, мама, — пагардліва кінула Джасціна. — Я ж не кіназоркаю стану, а актрысаю. Я не збіраюся круціць задам, і фарсіць у дэкальтэ да пупа, і надзімаць губкі! Я хачу іграць папраўдзе, — гаварыла яна, накладваючы ў кубелец кавалкі поснай ялавічыны на засол. — У мяне як быццам даволі грошай, хопіць на час, пакуль я буду вучыцца, на каго захачу, праўда?
— Праўда, скажы дзякуй кардыналу дэ Брыкасару.
— Значыць, усё ў парадку. Я еду ў Калаўдэнскі тэатр Альберта Джонса вучыцца акцёрскаму майстэрству і ўжо напісала ў Лондан, у Каралеўскую Акадэмію тэатральнага мастацтва, папрасіла ўключыць мяне ў спісы кандыдатаў.
— Ты ўпэўненая, што выбрала правільна, Джасі?
— А як жа. Я даўно гэта вырашыла. — Апошні кавалак праклятага мяса схаваўся ў расоле; Джасціна зачыніла вечка. — Усё! Спадзяюся, болей ніколі ў жыцці не ўбачу ні кавалка саланіны!
Мэгі падала ёй поўную бляху нарэзанага елачкамі цеста.
— На, засунь, калі ласка, у духоўку. I пастаў стрэлку на чатырыста градусаў. Ага, прызнацца, гэта трохі нечакана. Я думала, дзяўчаткі, якім хочацца стаць актрысамі, заўсёды нешта такое паказваюць, а ты, здаецца, адзіная ніколі ніякіх роляў не выконвала.
— Ох, мама, зноў ты ўсё блытаеш, кіназорка адна справа, актрыса — зусім другое. Праўда, ты безнадзейная.
— А хіба кіназоркі не актрысы?
— Самага апошняга гатунку. Хіба што апрача тых, хто пачынаў на сцэне. Вось і Лоўрэнс Оліўе іншы раз здымаецца ў кіно.
Фатаграфія Лоўрэнса Оліўе з яго аўтографам даўно ўжо паявілася на Джасцініным туалетным століку; Мэгі лічыла, што гэта проста дзявочае захапленне, а зрэшты, як ей цяпер успомнілася, падумала тады, што ў дачкі хоць неблагі густ. Сяброўкі, якіх Джасціна зрэдчасу прывозіла ў Драгеду пагасцяваць, звычайна выхваляліся фатаграфіямі Тэба Хантэра і Роры Кэлхаўна.
— I ўсё-такі я не разумею. — Мэгі пакруціла галавою. — Ты — і раптам актрыса!
Джасціна паціснула плячыма.
— Ну, а дзе я яшчэ магу крычаць, выць і галасіць, калі не на сцэне? Мне такога не дазволяць ні тут, ні ў школе, нідзе! А я люблю крычаць, выць і галасіць, ліха на яго!
— Але ж ты вельмі добра малюеш, Джасі! Чаму б табе і праўда не стаць мастачкаю? — настойвала Мэгі.
Джасціна адвярнулася ад вялізнай газавай печы, пастукала пальцам па балоне.
— Трэба сказаць работніку, няхай памяняе балон, газу амаль не засталося; але на сёння хопіць. — У светлых вачах, скіраваных на Мэгі, заўважаўся жаль. — Праўда, мама, ты вельмі непрактычная жанчына. А звычайна якраз дзеці, калі выбіраюць сабе прафесію, не думаюць пра практычны бок. Дык вось, май на ўвазе, я не збіраюся здыхаць I з голаду дзе-небудзь на гарышчы і праславіцца толькі пасля смерці. Я збіраюся зазнаць славу, пакуль жывая, і не жыць у нястачы. Так што жывапіс будзе дзеля душы, а сцэна — дзеля заробку. Ясна?
— Але ж Драгеда табе дае немалыя грошы! — З адчаю Мэгі парушыла зарок, які сама сабе дала — што б ні было, трымаць язык за зубамі. — Табе не давялося б здыхаць з голаду недзе на гарышчы. Хочаш займацца жывапісам — калі ласка. Ніхто не замінае.
Джасціна страпянулася, папыталася жвава:
— А колькі ў мяне на рахунку грошай, мама?
— Болей чым трэба — калі захочаш, можаш хоць усё жыццё сядзець склаўшы рукі.
— Вось нудота! Пад канец я б з ранку да ночы толькі балбатала па тэлефоне ды гуляла ў брыдж; па крайняй меры, мацяркі амаль усіх маіх школьных сябровак болей нічым не займаюцца. Я ж у Драгедзе жыць не буду, пераеду ў Сідней.
У Сіднеі мне куды болей падабаецца, чым у Драгедзе.
У светлых вачах бліснула надзея. — А хопіць у мяне грошай на новае лячэнне электрычнасцю ад вяснушак?
— Напэўна. А навошта табе гэта?
— На тое, што тады на мяне не страшна будзе глядзець.
— Дык жа актрысе, здаецца, знешнасць не мае значэння?
— Перастань, мама. Мне гэтыя вяснушкі абрыдзелі проста.
— I ты цвёрда не хочаш стаць мастачкаю?