Плечы яго здрыгануліся ад бязгучнага смеху, але адказаў ён не адразу.
— Двойчы я ледзь не паехаў туды, herzchen, але мне ўдалося выкруціцца.
— Вось пабылі б у нас там, дык зразумелі б. Калі ваша імя вымаўляць па-мойму, яно лашчыць слых аўстралійца. Лівень. Праліўны дождж. Ён дае жыццё пустыні.
Ад нечаканасці Ліан выпусціў цыгарэту.
— Джасціна, ці не збіраецеся вы ў мяне ўлюбіцца?!
— Да таго саманадзейны народ мужчыны! Мне шкада вас расчароўваць, але — не, нічога падобнага. — I, нібыта жадаючы загладзіць сваю рэзкасць, ціхенька пакратала яго руку. — He, тут другое, куды лепшае.
— Што можа быць лепшае, чым улюбіцца?
— Ды амаль усё. He хачу я, каб без некага жыць было немагчыма. He трэба мне гэтага!
— Мабыць, вы праўду кажаце. Калі так палюбіць вельмі рана, канешне, гэта падразае крылцы. Ну, а што ж куды лепшае?
— Знайсці сябра. — Яна пагладзіла яго па руцэ. — Вы мне сябар, праўда ж?
— Праўда. — Ён з усмешкаю кінуў у фантан манетку. — Вось так! За гэтыя гады я накідаў сюды, напэўна, тысячу нямецкіх марак, бо хачу і далей грэцца пад сонцам паўднёвым. Іншы раз у страшных снах я зноў дубянею на марозе.
— Вы паспрабавалі б, што за штука сонца сапраўднага поўдня, — сказала Джасціна. — Сто пятнаццаць у цяні, ды яшчэ трэба гэты цень знайсці.
— He дзіва, што тут вам не горача. — Ён засмяяўся нязменным сваім бязгучным смехам — такая звычка засталася ад колішніх часоў, калі засмяяцца ўслых азначала б спакусіць лёс. — Мабыць, ад гэтай аўстралійскай спёкі вы такая крутая.
— У сэнсе круты нораў? Гэтак гавораць амерыканцы. А я дык думала, вы вывучалі мову ў якім-небудзь шыкоўным англійскім універсітэце.
— He, я пачаў вывучаць англійскую мову ў бельгійскім лагеры ў радавых томі, гэта былі лонданскія кокні, або шатландцы, або сельскія жыхары, у кожнага свой жаргон, кожны мяне вучыў на свой лад, і я толькі яго і мог зразумець. Тое самае слова кожны вымаўляў па-свойму. Потым, калі я вярнуўся ў Германію, я стараўся хадзіць на ўсе англійскія фільмы, купляў усе пласцінкі, колькі мог дастаць, а дастаць можна было толькі запісы амерыканскіх комікаў. Але я пракручваў іх дома зноў і зноў, без канца, пакуль не стаў гаварыць па-англійску хоць так, каб можна было вучыцца далей.
Джасціна, як звычайна, скінула туфлі; са страхам глядзеў Хартгейм, як яна ступае босымі нагамі па каменных плітах, па тратуарах, нагрэтых, нібыта скаварада на агні.
— Надзеньце туфлі! Сапраўдны вулічны хлапчук!
— Я ж аўстралійка, у нас вельмі шырокія ступакі, туфлі нам ціснуць. А сапраўдных халадоў у нас амаль не бывае, вось і ходзім, калі толькі можна, босыя. Я магу прайсці па выгане, проста па дзядах, і нічога не пачую, a потым спакойна выцягну іх з падэшваў, — горда сказала Джасціна. — Мабыць, я і па гарачых вугалях прайду. — I раптам папыталася: — Вы любілі сваю жонку, Лівень?
— He.
— А яна вас любіла?
— Любіла. Іначай навошта было б ёй выходзіць за мяне замуж?
— Бедалага! Вы яе выціснулі, як лімон, і кінулі.
— I таму вы ўва мне расчараваліся?
— Мусіць, не. Мяне гэта ў вас нават захапляе. Але вашую жонку мне вельмі шкада, і сама я не жадаю трапіць у такі пераплёт.
— Вы мною захапляецеся? — з недаўменнем перапытаўся Ліан.
— А чаму i не? Я ж не чакаю ад вас таго, што трэба было жонцы, праўда? Вы мне падабаецеся, мы сябры. А яна вас любіла, вы былі ёй мужам.
— Мабыць, усе славалюбцы не шануюць жонак, herzchen, — сказаў ён не без суму.
— Бо славалюбцы звычайна выбіраюць сабе якую-небудзь размазню, я ведаю гэтую пароду: «Добра, мілы, не, мілы, я ўсё зрабіла, як ты сказаў, мілы, што загадаеш яшчэ?» Ведама, ліха такім. Была б я вашаю жонкаю, я паслала б вас далёка, а яна вам напэўна ні разу слова ўпоперак не сказала, гэтак?
Губы ў яго зварухнуліся.
— Гэтак. Бедная Анэліза. Яна пакутніца па прыродзе сваёй і не ўмела так пастаяць за сябе і гэтак чароўна выказвацца. Шкада, нешта не відаць аўстралійскіх фільмаў, a то я вывучыў бы ваш лексікон. «Добра, мілы» — гэта зразумела, але што значыць «ліха»?
— Ну, блага, кепска, толькі мацней. — Моцнымі пальцамі босых ног яна ўчапілася з сярэдзіны ў край басейна, страціўшы раўнавагу, хіснулася назад, але адразу лёгка выпрасталася. — Што ж, пад канец вы з ёю абышліся добра. Вы ад яе збавіліся. А ёй без вас у сто разоў лягчэй, чым з вамі, хоць яна, мабыць, гэтак не думае. А вось я магу пакінуць вас пры сабе, бо не збіраюся праз вас перажываць.
— У вас і праўда круты нораў, Джасціна. А адкуль вы пра мяне гэтулькі ўсяго ведаеце?
— Пыталася ў Дэна. Зразумела, Дэн ёсць Дэн, ён мне сказаў толькі голыя факты, астатняе я сама дадумала.
— Зразумела, апіраючыся на свой нечувана багаты вопыт. Ну і ашуканка ж вы! Кажуць, вы выдатная актрыса, але мне нешта не верыцца. Як вам удаецца паказваць пачуцці, якіх вы ні разу не зведалі? У гэтым сэнсе вы зусім няспелая істота, пятнаццацігадовыя дзяўчаткі — і тыя ўмеюць болей адчуваць.
Джасціна саскочыла на зямлю, села на невысокі каменны борцік фантана, збіраючыся надзець туфлі, са скрухаю паварушыла пальцамі на нагах.
— У мяне ногі распухлі, каб іх чорт узяў.
He відаць было, каб яе раззлавалі ці пакрыўдзілі апошнія Ліанавы словы, быццам яна іх і не чула. Быццам, калі яе нехта папракаў ці дакараў, яна проста выключала нейкае ўнутранае слыхавое прыстасаванне. А папрокаў і дакоpaў напэўна выпадала ёй аж залішне. Дзіва, як яна не зненавідзела Дэна.
— Цяжкае пытанне вы мне задалі, — сказала яна. — Мабыць, я ўсё-такі магу нешта такое паказаць, іначай якая ж з мяне актрыса, праўда? Але гэта так... нібыта яшчэ толькі чакаеш. Я гавару пра сваё жыццё апрача сцэны. Я замарозіла сябе ў запас, не на сцэне я не магу сябе растрачваць. Мы можам аддаваць толькі тое, што ў нас ёсць, не болей, праўда? А на сцэне я ўжо не я ці, можа, правільней, там замяняюць адна адну розныя «я». Напэўна, у кожным з нас намяшана мноства ўсякіх «я», згодныя? Для мяне тэатр — гэта найперш розум, а потым ужо пачуццё. Розум разнявольвае і завастрае пачуццё. Трэба ж не проста плакаць, ці крычаць, ці смяяцца так, каб гледачы табе паверылі. Ведаеце, гэта цудоўна. Уявіць сябе зусім другім чалавекам, некім, кім я стала б, калі б склалася ўсё інакш. У гэтым увесь сакрэт. He ператварацца ў другую жанчыну, а ўжывацца ў ролю і лёс, нібыта мая гераіня і ёсць я. I тады яна становіцца мною. — Джасціна так захапілася, што ўжо не магла спакойна ўседзець і ўскочыла на ногі. — Вы толькі ўявіце, Лівень! Праз дваццаць гадоў я змагу сказаць: я была забойцаю, і самазабойцаю, і вар’яткаю, ратавала людзей і губіла. Ого! Кім толькі тут не станеш!
— I ўсё гэта будзеце вы самі. — Хартгейм устаў, зноў узяў яе за руку. — Вы праўду кажаце, Джасціна. Па-за сцэнаю ўсяго гэтага не патраціш. Каму-небудзь другому я сказаў бы — усё роўна растраціце, але пры вашым характары — не верыцца, што гэта можа быць.
18
Калі б жыхары ў Драгедзе пра гэта задумаліся, ім бы здалося, што Рым і Лондан мала далей за Сідней, а дарослыя Дэн і Джасціна — усё яшчэ дзеці, якія вучацца там у школе. Зразумела, на кароткія канікулы, як раней, ім прыязджаць цяжка, але раз на год хоць адзін месяц яны бываюць дома. Прыязджаюць звычайна ў жніўні ці ў верасні, і з выгляду яны такія самыя. Зусім маладыя. I ці вялікая важнасць, што ім ужо не пятнаццаць, не шаснаццаць, а дваццаць два і дваццаць тры? Усе ў Драгедзе чакалі гэтага месяца, пачатку вясны, але, канешне, не паўтаралі на кожным кроку: «Ну вось, яшчэ тры тыдні — і яны будуць тут» або: «Госпадзі, яшчэ і месяца не прайшло, як яны паехалі!» He, нічога такога не гаварылася, але прыкладна з ліпеня ва ўсіх цвярдзейшая станавілася паходка і твары раз-пораз расплываліся ва ўсмешцы. На кухні, на выганах, у гасцёўні — усюды загадзя абгаворвалі гасцінцы і забавы.
А ў прамежках былі пісьмы. Звычайна ў іх адлюстроўвалася асоба аўтара, але бывалі і супярэчнасці. Напрыклад, можна было падумаць, што Дэн — карэспандэнт грунтоўны і акуратны, а Джасціна адбывае кароткімі адпіскамі. Што Фія ўвогуле пісаць не будзе. Што браты Кліры напішуць ад сілы па два пісьмы за год. Мэгі стане завальваць пошту пісьмамі — прынамсі да Дэна — кожны дзень. Місіс Сміт, Міні і Кэт абмяжуюцца віншавальнымі паштоўкамі на дзень нараджэння і на каляды. А Эн Мюлер будзе часта пісаць Джасціне, а Дэну не будзе.