Пасля вячэры, да якой ніхто не дакрануўся, толькі Фія і Мэгі засталіся з кардыналам у гасцёўні. Усе трое маўчалі; моцна цікаў бронзавы гадзіннік на мармуровай каміннай дошцы, і Мэры Карсан з партрэта поглядам кідала цераз увесь пакой маўклівы выклік бабулі Фіёны. Фія і Мэгі сядзелі побач на крэмавай канапе, ледзь датыкаючыся пляча плячом; кардынал Ральф не памятаў, каб калі-небудзь раней яму даводзілася бачыць іх так блізка адна з адной. Але яны не гаварылі ні слова, не глядзелі ні адна на адну, ні на яго.
Ён намагаўся зразумець, у чым жа вінаваты. Вельмі многа было ўсяго, вось у чым бяда. Гордасць, імкненне да славы, часам неразборлівасць у сродках. I сярод усяго гэтага расцвіло каханне да Мэгі. Але ён не ведаў галоўнага, чым увянчалася гэта каханне. А якая розніца, калі б ён і ведаў, што Дэн — яго сын? Ці можна было любіць хлопчыка мацней, чым ён любіў? I хіба, калі б ён ведаў, што гэта яго сын, ён зрабіў бы іначай? Так! — крычала яго сэрца. He, — насміхаўся розум.
Ён бязлітасна накінуўся на сябе. Дурань! Як было не зразумець, што Мэгі не можа вярнуцца да Люка. Як было адразу не зразумець, хто бацька дзіцяці. Яна так ганарылася Дэнам! Усё, што яна змагла ў цябе ўзяць, вось як сказала яна табе ў Рыме. Што ж, Мэгі, з ім ты ўзяла самае лепшае. О божа, Ральф, як ты мог не прызнаць у ім сына? Ты павінен быў зразумець гэта, калі ён прыйшоў да цябе дарослы, калі ўжо не раней. Яна чакала цябе, каб ты ўбачыў і зразумеў, ёй так нясцерпна хацелася, каб ты ўбачыў, зразумей ты гэта, — і яна прыйшла б да цябе, прыпаўзла б на каленках. Але ты быў сляпы. Ты нічога не хацеў бачыць. Ральф Рауль, кардынал дэ Брыкасар — гэты тытул, вось што было табе жаданае, болей жаданае, чым яна, болей жаданае, чым твой сын. Болей жаданае, чым сын!
У пакоі даўно ўжо чуліся слабыя ўскрыкі, шоргат, шэпт, гадзіннік цікаў у такт яго сэрцу. А потым ужо не ў такт. Ён сам выбіўся з рытму. Мэгі і Фія ўсплылі, падняліся на ногі, са спалоханымі тварамі плавалі яны ў густым, неадчувальным тумане, нешта гаварылі, а ён не чуў. I раптам зразумеў.
— А-а-а! — крыкнуў ён.
Ён амаль не адчуваў болю, усёй істотаю адчуваў толькі рукі Мэгі, якія абхапілі яго, адчуваў, як прыпаў да яе галавою.
I ўсё ж яму ўдалося крыху павярнуць галаву і паглядзець на яе, сустрэцца з ёю вачамі. Ён намагаўся выгаварыць — даруй мне, — і ўбачыў, што яна даўно даравала. Яна ведала, што ўзяла самае лепшае. А потым ён паспрабаваў сказаць ёй нейкія добрыя словы, якія навекі б яе ўсцешылі, але зразумеў, што і гэта не трэба. Яна такая, яна ўсё вытрывае. Усё! I ён заплюшчыў вочы, і ўрэшце прыйшла палёгка: Мэгі даравала.
VII. 1965-1969
ДЖАСЦІНА
19
Седзячы ў сябе ў Боне за пісьмовым сталом з кубачкам ранішняй кавы, Ліан з газеты даведаўся пра смерць кардынала дэ Брыкасара. Палітычная бура, што бушавала ўжо некалькі тыдняў, пайшла ўрэшце на спад, і ён настроіўся быў з задавальненнем пасядзець з кнігай, прадчуваючы радасць хуткай сустрэчы з Джасцінаю; апошнім часам ён не атрымліваў ад яе вестак, але не трывожыўся. Гэта так на яе падобна, яна яшчэ зусім не гатовая прызнаць, што вельмі моцна з ім звязаная.
Але ад весткі пра смерць кардынала думкі пра Джасціну адразу вылецелі ў яго з галавы. Праз дзесяць хвілін ён ужо сядзеў за рулём і гнаў свой «мерседэс» найноўшай маркі да аўтастрады. Няшчаснаму старому Віторыё будзе так адзінока, а на ім і ў добрую пару ляжыць цяжар. Машынаю хутчэй за ўсё; пакуль бы ён чакаў рэйсавага самалёта, пакуль дабіраўся б тут да аэрапорта, а там з аэрапорта, ён ужо прыедзе ў Ватыкан. I, урэшце, так нечым заняты, нешта залежыць ад самога сябе — не апошняе меркаванне для чалавека з характарам Ліана Хартгейма.
Ад кардынала Віторыё ён даведаўся пра ўсё, што здарылася, і ашаломлены быў настолькі, што спачатку нават не задумаўся, чаму Джасціна яго не выклікала.
— Ён прыйшоў да мяне і спытаўся, ці ведаў я, што Дэн яго сын, — вымавіў слабы голас, а слабыя рукі ўсё гладзілі дымчатую поўсць на кошцы Наташы.
— Што вы яму сказалі?
— Сказаў, што здагадаўся. Большага я яму сказаць не мог. Але які ў яго быў твар! Які твар! Я не стрымаўся ад слёз.
— Зразумела, гэта яго даканала. Апошнім разам, калі я яго бачыў, я так і падумаў, што ён нездаровы, і параіў яму паказацца доктару, але ён толькі засмяяўся.
— На ўсё воля божая. Думаю, я не сустракаў болей людзей з такою змучанаю душою, як у Ральфа дэ Брыкасара. У смерці ён знойдзе спакой, якога не знаходзіў пры жыцці.
— А хлопчык, Віторыё! Якая трагедыя!
— Вы думаеце? А па-мойму, гэта хутчэй вельмі добра. Я перакананы, Дэн сустрэў смерць з радасцю, не дзіва, што бог не марудзіў далей і паспяшаўся прыняць яго ў лона сваё. Ведама, я шкадую, але не Дэна. Шкадую яго маці — вось чые пакуты, пэўна, непамерныя! I яго сястру, дзядзькоў, бабулю. He, яго я не шкадую. Прападобны айцец О’Ніл усё жыццё бярог у сабе ледзь не выключную чысціню духу і думак. Што яму смерць? — усяго толькі пачатак пераходу ў жыццё вечнае. Ва ўсіх нас гэты пераход будзе не такі лёгкі.
Са свайго атэля Ліан паслаў у Лондан тэлеграму, але яна не павінна была выдаць яго гнеў, крыўду, расчараванне. У ёй гаварылася толькі: «Вымушаны вярнуцца ў Бон буду Лондане суботу кропка чаму не паведаміла мне люблю Ліан».
На стале ў яго кабінеце ў Боне чакаў спешны ліст ад Джасціны і заказны пакет з Рыма, як паясніў сакратар, ад давераных кардынала дэ Брыкасара. Спачатку Ліан распячатаў пакет і даведаўся, што ў дадатак да іншых сваіх шматлікіх абавязкаў ён, паводле завяшчання Ральфа дэ Брыкасара, становіцца дырэктарам кампаніі «Мічар Лімітэд». I яшчэ — апекуном Драгеды. Ён быў і расчараваны, і дзіўна расчулены — дык вось якім чынам кардынал гаворыць яму, што ён, Ліан, урэшце апраўдаў надзеі і ў час вайны кардынал недарэмна за яго маліўся. Ліану ён даверыў далейшы лёс Мэгі О’Ніл і яе родных. Урэшце так вырашыў сам Ліан: кардыналава завяшчанне складзена было ў самых сухіх дзелавых выразах. Ды яно і не павінна было быць інакшае.
Ён кінуў гэту паперу да звычайнай не сакрэтнай карэспандэнцыі, якая не патрабуе тэрміновага адказу, і распячатаў ліст ад Джасціны. Пачатак халодны, без ніякага звароту: «Дзякуй за тэлеграму. Ты не ўяўляеш, я такая радая, што апошнім часам мы аказаліся адарваныя адно ад аднаго, мне невыносна было б, калі б ты апынуўся побач. Калі я думала пра цябе, у мяне была толькі адна думка: так добра, што ты нічога не ведаеш. Пэўна, табе цяжка гэта зразумець, але я проста не магу цябе бачыць. На гора непрыемна глядзець, Лівень, і калі б ты быў сведкам майго гора, мне ані не было б лягчэй. Мусіць, ты скажаш — гэта толькі даказвае, як мала я цябе люблю. Калі б я цябе любіла папраўдзе, мяне б пацягнула да цябе, гэтак? А атрымліваецца ўсё наадварот.
I таму я лічу за лепшае, каб мы раз і назаўсёды з гэтым кончылі. Мне няма чаго даць табе, і я нічога не хачу ад цябе. Я засвоіла ўрок, цяпер я ведаю, які дарагі становіцца чалавек, калі пражывеш побач з ім дваццаць шэсць гадоў. Я не вынесу, калі давядзецца яшчэ раз перажыць такое, а ты сам сказаў — памятаеш? — або пажэнімся, або нічога не будзе. Вось я і выбіраю — хай не будзе нічога.
Я атрымала ліст ад маці, стары кардынал памёр праз некалькі гадзін пасля майго ад’езду з Драгеды, Дзіўна. Аказалася, яго смерць — вялікі ўдар для мамы. Яна, ведама, нічога не гаворыць, але я яе ведаю. Хоць забі, не разумею, чаму ўсе вы так яго любілі — і мама, і Дэн, і ты. Мне ён заўсёды не падабаўся, па-мойму, ён быў нясцерпна ялейны. I я не збіраюся адмаўляцца ад сваёй думкі толькі таму, што ён памёр.
Ну вось. Вось і ўсё. Я ўсё абдумала, Лівень. Мой выбар зроблены, у нас з табою нічога болей не будзе. Усяго найлепшага».
Яна падпісалася, як заўсёды, буйнымі літарамі, з націскам — «Джасціна», ліст напісаны быў новым фламастэрам, яна так радавалася гэтаму Ліанаваму падарунку, зброя якраз па ёй — кожны штрых атрымліваецца такі густы, выразны, рашучы.