— Яна і цяпер прыгажуня, Пэдзі, — мякка сказаў айцец Ральф.
— Па Мэгі відаць, якая яна была, пакуль гады не пачалі браць сваё. Нялёгка ёй жывецца, святы ойча, але ж не адмаўляцца мне было ад яе. Са мной яна хоць у бяспецы, ніхто з яе не мог ужо здзекавацца. Цэлыя два гады я набіраўся храбрасці, пакуль не стаў ёй... э-э... мужам сапраўдным. I давялося яе ўсяму навучыць — і ежу гатаваць, і падмятаць падлогу, бялізну мыць, прасаваць. Яна нічога не ўмела.
I ні разу за ўсе гады, што мы жанатыя, святы ойча, ні разочку не паскардзілася, не засмяялася ці калі там заплакала. Толькі ў самыя патаемныя хвіліны, калі мы бываем адны, у ёй ажывае пачуццё, але і тады ад яе ні слова не дачакаешся. Я ўсё спадзяюся, можа, калі загаворыць, ды не вельмі хачу: галаве не дае спакою думка, а раптам яна імя таго назаве. He, я не кажу, што яна зусім нас не любіць — мяне з дзецьмі. Але я люблю яе ўсёй душой, і мне ўсё думаецца, што яна нічога такога ўжо адчуваць не можа. Толькі да Фрэнка. Я ведаў заўсёды, Фрэнка яна больш за ўсіх нас разам любіць. Відаць, бацьку яго вельмі любіла. Толькі мне пра яго нічога не вядома — хто ён, чаму няможна было ёй узяць яго за мужа.
Айцец Ральф, паморгваючы вачыма, пазіраў на свае рукі.
— Эх, Пэдзі, якое гэта пекла — жыццё! Дзякуй богу, у мяне стае толькі мужнасці хадзіць па самым яго краі.
Пахістваючыся, Пэдзі падняўся.
— Ну і нарабіў я спраў, праўда, святы ойча? Прагнаў Фрэнка, цяпер Фія мне павек не даруе.
— Вам нельга ёй пра гэта гаварыць, Пэдзі. He, вы не павінны расказваць ёй, ніколі! Проста скажыце, што Фрэнк збег з баксёрамі, і ўсё. Яна ж ведае, які ён быў неспакойны, і паверыць вам.
— He магу я маніць ёй, ойча! — жахнуўся Пэдзі.
— А трэба, Пэдзі. Ці мала зазнала яна горычы і пакут? He ўзвальвайце на яе плечы яшчэ горшага цяжару. — А сам падумаў: «Хто ведае, можа, любоў, якую аддавала Фрэнку, яна навучыцца нарэшце дарыць табе, табе і гэтай маленькай, што наверсе».
— Вы і праўда так думаеце, святы ойча?
— Толькі так. Пра тое, што сёння тут здарылася, ні слова нікому.
— А з Мэгі як? Яна ўсё чула.
— Пра Мэгі не хвалюйцеся, я сам паклапачуся. Думаю, да яе дайшло толькі адно — што вы з Фрэнкам пасварыліся. Я растлумачу ёй: Фрэнк усё роўна паехаў, а сказаць маці пра вашу сварку — толькі яшчэ больш яе засмуціць. Зрэшты, мне, калі хочаце, здаецца, што Мэгі далёка не ўсім дзеліцца з маці, — свяшчэннік падняўся з крэсла. — Ідзіце кладзіцеся спаць, Пэдзі. Заўтра, не забывайцеся, вам трэба быць такім, як заўсёды, ды яшчэ хадзіць перад Мэры на задніх лапках.
Мэгі яшчэ не спала; ляжала, шырока расплюшчыўшы вочы, пры кволым святле начніка каля ложка. Свяшчэннік прысеў побач і тут убачыў, што косы заплеценыя. Ён акуратна развязаў цёмна-сінія банцікі, асцярожна выцягнуў з валасоў стужкі, і зыбкае, расплаўленае золата заліло падушку.
— Фрэнк пайшоў ад вас, Мэгі, — сказаў ён.
— Ведаю, святы ойча.
— А чаму, ведаеш, маленькая?
— Ён моцна пасварыўся з татам.
— Што ты цяпер будзеш рабіць?
— З Фрэнкам паеду. Я патрэбная яму.
— Ты не можаш ехаць, Мэгі.
— Maгy. Я хацела сёння знайсці яго, толькі ногі не слухаюцца, і яшчэ я не люблю цемнаты. А раніцай пайду шукаць яго.
— He, Мэгі, не пойдзеш. Фрэнку, разумееш, трэба па-свойму наладзіць сваё жыццё, пара яму з дому ісці. Я ведаю, табе вельмі не хочацца, каб ён пакідаў вас, але ж ён даўно ўжо надумаў ісці. He думай пра адну сябе, дай яму жыць па-свойму. — Айцу Ральфу здавалася, што, паўтараючы адно і тое, ён уваб’е ёй гэта ў галаву. — Калі мы робімся дарослымі, Мэгі, зусім натуральна, і гэта наша права, захацець выйсці са сцен роднага дома, зажыць сваім жыццём, а Фрэнк ужо дарослы мужчына. Пара яму мець свой дом, жонку, сям’ю. Разумееш, Мэгі? Фрэнк пасварыўся з тваім татам толькі таму, што цвёрда вырашыў пайсці. Гэта здарылася не праз тое, што яны не любяць адзін аднаго. Шмат хто з маладых людзей такім вось чынам ідуць з дому, для іх гэта як апраўданне, як зачэпка. Сварка была патрэбна Фрэнку, проста каб зрабіць так, як яму даўно ўжо хочацца, каб з дому пайсці. Ты зразумела, мая Мэгі?
Дзяўчынка перавяла вочы на яго твар — стомленыя, пакутлівыя, зусім не дзіцячыя вочы.
— Я ведаю, — сказала яна, — Фрэнк хацеў пайсці, калі я была яшчэ маленькая, але не ўдалося. Тата вярнуў яго і прымусіў жыць з намі.
— Ну, а гэты раз тата не будзе яго вяртаць, таму што цяпер ён ужо не можа сілай прымусіць яго застацца. Фрэнк пайшоў назаўсёды, Мэгі. Ён не вернецца.
— I я болын ніколі яго не ўбачу?
— He ведаю, — шчыра сказаў айцец Ральф. — Я і рад быў бы сказаць табе, што ты абавязкова яго ўбачыш, але ніхто не можа загадзя ведаць, што будзе, Мэгі, нават свяшчэннікі. — Ён перавёў дух. — Маме не кажы, што яны пасварыліся, Мэгі, ты чуеш? Яе гэта вельмі расхвалюе, а яна цяпер не зусім здаровая.
— Таму што ў нас хутка будзе яшчэ адно дзіця?
— А што ты пра гэта ведаеш?
— Мама любіць вырошчваць дзяцей, яна многа іх развяла. I ў яе такія мілыя дзеткі выходзяць, святы ойча, нават і калі яна і нездаровая. Я і сама вырашчу адно, ну такое, як Хэл, тады ўжо мне не так тужліва будзе без Фрэнка, праўда ж?
— Партэнагенез, — прамармытаў свяшчэннік. — Жадаю ўдачы, Мэгі. А што, калі табе не ўдасца вырасціць дзіця?
— У мяне ж ёсць Хэл, — сонна прашаптала дзяўчынка, скруціўшыся ў клубочак. Потым папыталася: — А вы, ойча, таксама паедзеце? I вы таксама?
— Калі-небудзь паеду, Мэгі. Толькі, відаць, не хутка. У мяне такое адчуванне, што я на доўгі час, на вельмі доўгі час засеў тут, у Джылі, — сказаў свяшчэннік, і вочы яго спахмурнелі.
6
Нічога не зробіш, давялося Мэгі вярнуцца дамоў — Фія не магла ўправіцца без яе; а Сцюарт, застаўшыся адзін у Джыланбаўнскім кляштары, абвясціў галадоўку, і яго таксама вярнулі ў Драгеду.
Настаў ужо жнівень, суровы, сцюдзёны. Акурат мінуў год, як сям’я Кліры пераехала ў Аўстралію. Зіма выдалася куды больш жорсткая за леташнюю. Дажджы запазняліся, халодным сухім паветрам балюча было дыхаць. Вяршыні Вялікага водападзелу, што ўзвышаліся за трыста міль на ўсход ад Драгеды, укрыў таўшчэзны пласт снегу — такога не памяталі старажылы, а з мінулага лета, пасля таго як прашугалі мусонныя ліўні, на захад ад Бэранскай сутокі не выпала ні кроплі дажджу. У Джылі пачалі пагаворваць пра новую засуху — даўно ўжо не было, а прыйсці ўсё ж такі павінна, дык вось цяпер, відаць, і пачынаецца.
Калі дома Мэгі зноў убачыла маці, быццам непасільны цяжар на яе наваліўся — ці то ад думкі, што мінае дзяцінства, ці ад няяснага прадчування такой, як у маці, жаночай долі. Знешне Фія не перамянілася, толькі жывот выпірае, але штосьці ў ёй запаволілася, як у стомленым старым гадзінніку, што ўсё больш і больш адстае і нарэшце спыняецца. He было ўжо той жвавасці, якая раней ні на міг не пакідала яе. Цяпер яна няўпэўнена перастаўляла ногі, быццам забылася, як гэта робіцца; нейкая душэўная разладжанасць перадалася і яе паходцы; яна зусім не радавалася будучаму дзіцяці, не было нават таго нязменна стрыманага задавальнення, з якім яна калісьці чакала Хэла.
А гэты рыжы жэўжык кандыбаў цяпер па ўсім доме, штохвіліны соваўся куды не трэба, але Фія і не спрабавала прывучыць яго да парадку ці хоць бы наглянуць, што ён там робіць. Яна тупала па вечным крузе — ад пліты да кухоннага стала, ад стала да ракавіны, быццам нічога больш не існавала на свеце. I ў Мэгі не засталося выбару — яна проста запоўніла пустату ў жыцці малога і стала яму за маці. I ніякая гэта не была ахвяра, бо Мэгі пяшчотна любіла Хэла, а ён так бездапаможна, так ахвотна прымаў усю любоў, якой ёй цяпер хацелася шчодра каго-небудзь адарыць. Ён клікаў яе безупынна, навучыўся гаварыць яе імя раней за ўсе, прасіўся, падняўшыся на дыбачкі, на рукі, і ад гэтага сэрца дзяўчынкі поўнілася радасцю, шчасцем. Насуперак нуднай і цяжкай працы — калі вязала, латала, шыла, калі мыла бялізну і прасавала, даглядала курэй ці што-небудзь яшчэ рабіла ў доме, Мэгі з радасцю ставілася да жыцця.
Ніхто ніколі не ўпамінаў імя Фрэнка, але кожныя шэсць тыдняў, толькі прагудзіць ражок паштальёна, Фія ўскідвала галаву і на момант ажывала. Але місіс Сміт прыносіла іхнюю долю пошты, ліста ад Фрэнка там не аказвалася, і кароткая ўспышка пякучай надзеі гасла.