Раптоўны парыў ветру дыхнуў на іх моцным, моташлівым пахам, ад якога Мэгі не магла збавіцца з таго імгнення, як сышла з поезда. Пахла нейкай гніллю і не зусім гніллю — да прыкрасці саладжавы, уедлівы, неадчэпны пах, які не слабеў нават пры самым моцным ветры.
— Гэта мелесам пахне — чорнай патакай, — сказала Эн, заўважыўшы, як уздрыгваюць ноздры ў Мэгі, і закурыла цыгарэту «Ардат».
— Вельмі прыкры пах.
— Вельмі. Таму я і куру. Але ў нейкай меры прывыкаеш да яго, толькі, не як іншыя пахі, ён ніколі не вытыхаецца. Дзень пры дні, заўсёды, пахне мелесам.
— А што там за будынкі з чорнымі комінамі, каля ракі?
— Цукраварня. Там з трыснягу вараць цукар-сырэц. Адходы — сухія рэшткі трыснягу, у якіх няма ўжо цукру, называюцца жамерыны. I цукар-сырэц і гэтыя жамерыны адпраўляюць на поўдзень, у Сідней, на далейшую ачыстку. З сырцу вырабляюць мелес, светлую патаку, залацісты сіроп, мяккі карычневы цукар, рафінаваны цукар і вадкую глюкозу. А жамерыны прасуюць у будаўнічыя пліты накшталт фанеры. Нішто не ідзе ў глум, выкарыстоўваецца ўсё да апошняга. Таму вырошчваць цукровы трыснёг вельмі выгадна, нават цяпер, у гэты крызіс.
Арнэ Свенсан быў шасці футаў дзвюх цаляў ростам, акурат як Люк, і таксама вельмі прыгожы мужчына. Цела, заўсёды адкрытае сонечным промням, загарэлае, цёмна-залацістае, на галаве — капа кучаравых валасоў колеру спелай пшаніцы; характэрныя для шведаў рысы твару вельмі падобныя на рысы Люка — адразу відаць, як шмат скандынаўскай крыві цячэ ў жылах ірландцаў, не кажучы ўжо пра шатландцаў.
Люк паспеў змяніць свае малескінавыя штаны з белай кашуляй на шорты. Разам з Арнэ яны селі ў старэнькі, задышлівы адкрыты грузавічок і пакацілі ў Гундзі, дзе арцель секла трыснёг. Ужываны веласіпед, які Люк купіў з рук, і чамадан ляжалі ў кузаве; Люку карцела хутчэй узяцца за працу.
Астатнія члены арцелі працавалі са світання і нават галоў не паднялі, калі ад барака да іх пакрочыў Арнэ, ведучы за сабой Люка. Рабочая адзежа на ўсіх была адна — шорты, чаравікі з тоўстымі шарсцянымі шкарпэткамі і парусінавы капялюш. Прыжмурыўшы вочы, Люк разглядаў секараў — вельмі дзіўнае відовішча. З галавы да ног у вугальна-чорнай гразі, на грудзях, на руках, на спіне — ружовыя палоскі, прамытыя потам.
— Гэта ад сажы і вугальнай гразі, — растлумачыў Арнэ. — Трыснёг трэба спярша абпаліць, інакш не ссячэш.
Ён нахіліўся, падняў з зямлі два вялікія нажы, даў адзін Люку, другі пакінуў сабе.
— Трысняговы разак, — сказаў Арнэ, узважваючы ў руцэ свой нож. — Ім і сякуць трыснёг. Вельмі лёгка ўмеючы, — усміхнуўся ён і стаў паказваць, робячы выгляд, што сячы трыснёг сапраўды лягчэй, чым здаецца.
Люк паглядзеў на смертаносны сякач, які сціскаў у руцэ, зусім не падобны на вест-індскае мачэтэ. Лязо не звужалася на канцы ў тонкае вастрыё, а расшыралася ў двухбаковавостры трохвугольнік, адзін з выступаў якога загінаўся каварным крукам накшталт пеўневай шпоры.
— Мачэтэ занадта малое для паўночна-квінслендскага трыснягу, — сказаў Арнэ, скончыўшы паказваць, як сячы. — А вось гэта — цацачка што трэба, сам убачыш. Вастры толькі часцей. Жадаю ўдачы.
I пайшоў на свой участак, а Люк хвілінку пастаяў у нерашучасці. Потым паціснуў плячамі і ўзяўся за працу. I праз некалькі ўжо мінут зразумеў, чаму занятак гэты пакідаюць рабам і каляровым, якія праз цемнату сваю не ведаюць лягчэйшага спосабу зарабіць на хлеб; акурат як стрыжка авечак, падумаў ён, крыва ўсміхнуўшыся. Нахіліцца, ударыць нажом, моцна ўхапіць непадатлівае сцябло з грувасткай, абвіслай верхавінай, заціснуць у руках, правесці імі па ўсёй даўжыні, збіваючы лісце, акуратна пакласці ў кучу, ступіць да наступнага, нахіліцца, секануць, кінуць яшчэ адно ссечанае сцябло ў кучу...
Трыснёг кішыць усякай нечысцю — пацукамі, звычайнымі і буйнымі, прусакамі, жабамі, павукамі, змеямі ды яшчэ восамі, мухамі, пчоламі... Усяго, што балюча кусае і нясцерпна джаліць, не бракуе. Таму секары спярша абпальваюць трыснёг — лепш ужо чорная гразь ад абвугленых сцяблоў, чым гэтая драпежная напасць сярод жывой зеляніны. I ўсё роўна не абыходзіцца без укусаў, уколаў і драпін. Калі б не чаравікі, ногі Люка пацярпелі б больш за рукі, але ніводзін секар рукавіц не надзене. У іх не так спорна працуецца, а ў гэтай гульні час — грошы. Да таго ж рукавіцы — для мамчыных сынкоў.
Перад захадам сонца Арнэ падаў голасам знак, каб канчалі, і падышоў паглядзець, колькі Люку ўдалося насекчы.
— Ого, братка, някепска! — выгукнуў ён і паляпаў Люка па спіне. — Пяць тон — на першы дзень нядрэнна!
Да барака шлях недалёкі, але трапічная ноч настала імгненна, і яны прыйшлі ўжо ў цемры. He заходзячы ў памяшканне, забраліся галышом у агульную душавую і ўжо адтуль, перавязаўшыся ручнікамі, рушылі ў барак, дзе на стале іх чакалі горы яды: хто-небудзь з арцельшчыкаў па чарзе цэлы тыдзень гатаваў на ўсіх тое, што ўмеў. Сёння на талерках была смажаная ялавічына з бульбай, спечаныя ў прыску праснакі і пудынг з джэмам; секары прагна накінуліся на ежу і з воўчым апетытам аплялі ўсё да апошняй крошкі.
У доўгім, збітым з лістоў рыфленага жалеза пакоі ўздоўж сцен цягнуліся, адзін супраць аднаго, два рады жалезных нараў; уздыхаючы і пасылаючы праклёны трыснягу з такім красамоўствам, якому пазайздросціў бы любы пагоншчык валоў, людзі як былі голыя, так і паваліліся на прасціны з суравога палатна, зашмаргнулі маскітныя сеткі, і за марлевым полагам застылі іх цьмяныя цені.
Арнэ затрымаў Люка.
— Пакажы рукі. — Ён агледзеў яго далоні ў кроватачывых ранках, пухірах і слядах ад джалаў. — Перш-наперш пратры іх сінькай, тады намаж вось гэтай маззю. I мая табе парада: кожны божы дзень вечарам націрай какосавым алеем. Рукі ў цябе здаравенныя, а калі яшчэ і спіна выдужыць, ты станеш яшчэ якім секарам. Праз тыдзень рукі агрубеюць, не так балець будзе.
У дужым і складным целе Люка ўсе мышцы балелі, і кожная па-свойму, але ён адчуваў толькі адзін непамерны, нясцерпны боль. Змазаўшы і перавязаўшы рукі, ён расцягнуўся на адведзеным яму ложку, апусціў маскітную сетку, заплюшчыў вочы, і адразу быццам зніклі ўсе астатнія цесныя, душныя норы. Калі б раней ён хоць на мінуту ўявіў сабе, на што ідзе, ён нізавошта не растрачваў бы сябе на Мэгі; яе вобраз адсунуўся кудысьці ў закуткі свядомасці — пабляклы, непатрэбны і нежаданы. Люк зразумеў: пакуль ён сячэ трыснёг, яму будзе не да Мэгі.
Праз тыдзень, як і было прадказана Люку, рукі яго агрубелі, і ён насякаў за дзень восем тон — абавязковую норму, якую Арнэ патрабаваў ад кожнага члена арцелі. I тады ён наважыў перасягнуць самога Арнэ. Намерыўся зарабляць болын за астатніх, a то і стаць партнёрам шведа. Але найвялікшае яго жаданне было, каб усе глядзелі на яго гэтак, як на Арнэ: Арнэ тут для ўсіх быў амаль як бог, бо ён найлепшы секар ва ўсім Квінслендзе, а значыць, бадай, найлепшы ў свеце. Калі суботнім вечарам секары выпраўляліся ў які-небудзь гарадок, мясцовыя мужчыны наперабой частавалі Арнэ ромам і півам, а жанчыны круціліся вакол яго шумлівым роем. У Арнэ з Люкам аказалася шмат агульнага. Абодва славалюбныя, абодвум вельмі падабаецца, што жанчыны ад іх у захапленні, але захапленнем усё і канчаецца. Ім не было чаго даць жанчынам — усё аддадзена трыснягу.
Для Люка ў такой працы была і прыгажосць, і пакута, гэтага ён, здавалася, прагнуў усё жыццё. Нахіліцца, разагнуцца, зноў нагнуцца ў нейкім рытуальным рытме, быццам удзельнік таінства, недаступнага простым смертным. Таму што, вучыў Люка Арнэ, прыглядаючыся да яго, стаць выдатным майстрам у гэтай справе — значыць, заняць высокае месца ў самым адборным на свеце атрадзе працаўнікоў; куды б ні занёс цябе лёс, ты можаш ганарыцца сабой, упэўнены, што амаль ніхто з тых, з кім сустракаешся, і дня не вытрымае на трысняговай плантацыі. Англійскі кароль і той не вышэйшы за цябе, і, калі б слава твая дайшла да яго, сам манарх прыйшоў бы ў захапленне. Можна з жалем і пагардай ставіцца да дактароў і адвакатаў, да розных пісак і пыхліўцаў. Сячы цукровы трыснёг так, як можа толькі белы чалавек, — сапраўдны подзвіг.
Седзячы, бывала, на краі ложка, Люк адчуваў, як на жылістых руках надзімаюцца буграмі і рабрынамі мускулы, пазіраў на свае мазолістыя, у свежых і старых рубцах далоні, на загарэлыя доўгія і ладныя ногі і ўсміхаўся. Хто можа справіцца з такой работай і не толькі выжыць, а яшчэ і палюбіць яе, той сапраўдны мужчына. Яшчэ пытанне, ці можа англійскі кароль сказаць тое самае пра сябе.