Шмат гадоў назад айцец Ральф аднаго разу папытаўся ў яе, пра што яна думае, і яна адказала — пра тату з мамаю, пра Боба, Джэка, Х’югі і Сцюарта, пра меншых брацікаў і Фрэнка, пра хату, пра працу, пра дождж. Яна змаўчала пра тое, што першае месца ў яе думках заўсёды займае ён, Ральф. Цяпер да гэтага спісу прыбавіліся Джасціна і Люк, Людвіг і Эн, цукровы трыснёг, туга па доме і зноў-такі дождж. I канечне, палёгку, не, болей — выратаванне прыносілі кнігі. Але заўсёды думкі прыходзілі і знікалі без ніякай сувязі і паслядоўнасці, абрываліся, блыталіся; не было ні выпадку, ні ўмення, бо яе ніхто гэтаму не вучыў, спакойна сесці і падумаць — а што ж, па сутнасці, такое яна, Мэгі Кліры, Мэгі О’Ніл? Што ёй трэба? Дзеля чаго яна жыве на свеце? Цяпер яна горка шкадавала, што ёй не хапае такога ўмення, гэтага недахопу не кампенсуеш, колькі б вольнага часу ў яе ні было. I ўсё ж вось ён ёсць, вольны час, спакой, бяздзейнасць, адчуванне здароўя і чыста фізічнага шчасця — можна ляжаць на пяску і паспрабаваць сабрацца з думкамі.
Дык вось, Ральф. Невясёлая, горкая ўсмешка. He вельмі прыемна з гэтага пачынаць, але ж Ральф падобны на бога, ён — пачатак і канец усяму. З таго дня, калі ў чырвоным ад захаду сонца пыле на джыланбаўнскім вакзале ён стаў на калені і ўзяў яе за плечы, ён заўсёды быў у яе думках — і калі нават яна ніколі болей, да самае смерці, яго не ўбачыць, яе апошняя думка на краі магілы будзе пра яго, пра Ральфа. Як гэта дзіўна, што адзін-адзіны чалавек так многа значыць, так многа ў сабе ўвасабляе.
Як яна тады сказала Эн? Трэба ёй і хоча яна ўсяго самага звычайнага — каб былі муж, дзеці, свая хата і нехта, каго любіш! Як быццам даволі сціплыя жаданні, урэшце, амаль ва ўсіх жанчын усё гэта ёсць. Але ці многім жанчынам, у якіх усё гэта ёсць, гэтага і праўда даволі? Ёй дык, здаецца, было б даволі, але, можа, яна так думае таму, што ў яе ўсяго гэтага няма.
Глядзі праўдзе ў вочы, Мэгі Кліры, Мэгі О’Ніл. Табе патрэбен толькі адзін чалавек — Ральф дэ Брыкасар, а яго ты век не атрымаеш. I, аднак, здаецца, з яго ласкі ты страчана для ўсіх другіх мужчын. Што ж, няхай сабе. Будзем лічыць, што мужчыны, любага чалавека нам не дадзена. Застаецца любіць дзяцей і змірыцца з тым, што любіць цябе будуць толькі дзеці. А значыць, застаецца Люк і Люкавы дзеці.
О літасцівы божа! He, ніякі не літасцівы! Што даў мне бог? Адабраў у мяне Ральфа — і толькі. He, мы з госпадам богам не надта любім адно аднаго. I ведаеш што, божа? Ты ўжо не палохаеш мяне, як некалі. Ох, як я баялася цябе, твае кары! Усё сваё жыццё ад страху перад табою я не сыходзіла з дарогі дабрадзейнасці. А куды яна мяне прывяла? Было б ніколечкі не горш, калі б я парушыла ўсе твае запаведзі да адзінай. Ты ашуканец, божа, ты — дух запалохвання. Абыходзішся з намі, як з малымі дзецьмі, толькі і ведаеш, што пагражаць пакараннем. Але болей я цябе не баюся. I зусім не Ральфа трэба мне ненавідзець, а цябе. Няшчасны Ральф ні ў чым не вінаваты, гэта ўсё твая віна. А ён проста жыве ў страху божым, як заўсёды жыла я. Ніколі я не магла зразумець, як ён можа цябе любіць. He разумею, за што цябе любіць.
Але як жа мне разлюбіць чалавека, які любіць бога? Колькі ні стараюся, нічога ў мяне не выходзіць. Ён недасягальны, а я гэтага зразумець не магу. Што ж, Мэгі О’Ніл, як ні круці, а пара ўзяцца за розум. Хопіць з цябе Люка і Люкавых дзяцей, усімі праўдамі і няпраўдамі трэба будзе адарваць Люка ад праклятага цукровага трыснягу і пасяліцца з ім у краі, дзе нават дрэвы не растуць. Трэба будзе заявіць кіраўніку Джыланбаўнскага банка, каб надалей усе твае грошы залічваліся не на Люкава імя, а на тваё, і свой дом, не ахінуты ні адзіным дрэўцам, ты зробіш на гэтыя грошы зручным і ўтульным, бо сам Люк пра гэта і не падумае. I яшчэ на гэтыя грошы ты дасі Люкавым дзецям сапраўдную адукацыю і паклапоцішся, каб яны ні ў чым не мелі патрэбы.
Вось і ўсё, Мэгі О’Ніл. Бо я Мэгі О’Ніл, а не Мэгі дэ Брыкасар. Мэгі дэ Брыкасар — і гучыць яно непрыгожа. Трэба было б называцца Мэген дэ Брыкасар, а я заўсёды цярпець не магла імя Мэген. Ох, напэўна, я ніколі не перастану шкадаваць, што ў мяне няма дзяцей ад Ральфа! У гэтым уся сутнасць, ці не так? Паўтарай сабе, паўтарай бясконца: у цябе сваё жыццё, Мэгі О’Ніл, і няма чаго траціць яго на пустыя мары пра тое, каго ты не зможаш мець мужам, і пра дзяцей, якіх у цябе не будзе.
Вось як! Будзь ласкава, завучы гэта! Няма ніякага сэнсу думаць пра тое, што прайшло, пара паставіць на гэтым крыж. Будучыня — вось што важна, а будучыня — гэта Люк і Люкавы дзеці. У будучыні няма месца Ральфу дэ Брыкасару. Ён застаўся ў мінулым.
Мэгі павярнулася, легла ніцма, уткнулася тварам у пясок і заплакала, як не плакала з таго часу, калі ёй мінула чатыры гады, — моцна, наўзрыд, і толькі крабы ды птушкі чулі гэты выбух адчаю.
Эн Мюлер знарок выбрала Мэгі востраў Матлак і збіралася пры першай магчымасці паслаць туды Люка. He паспела Мэгі паехаць, як Эн дала Люку тэлеграму: ён неадкладна патрэбен Мэгі, калі ласка, няхай хутчэй прыязджае. Зусім не ў характары Эн было ўмешвацца ў чужыя справы, але яна любіла і шкадавала Мэгі, любіла капрызную ўпартую малечу — дачку Мэгі і Люка. Маленькай Джасціне патрэбна хата, патрэбны бацька і маці. Цяжка будзе з ёю расстацца, ды лепей разлука, чым цяперашняе жыццё Мэгі і дзіцяці.
Люк прыехаў праз два дні. Ён якраз выправіўся ў Сідней, на рафінадную фабрыку, нядоўга было зрабіць па дарозе невялікі круг. Пара ўбачыць сваё дзіця; калі б нарадзіўся ў яго сын, Люк адразу прыехаў бы на яго паглядзець, але вестка, што нарадзілася дзяўчынка, была яму жорсткім расчараваннем. Калі ўжо Мэг абавязкова патрэбны дзеці, няхай хоць нараджае будучых работнікаў Кайнунскай ферме. Ад дзяўчат карысці ні на капейку, чорт бы іх пабраў, адны расходы ды страты: поіш, корміш, а як вырастуць, іх і след прастыў, будуць працаваць на некага другога, не каб сядзець на месцы, як сыны, і памагаць бацьку на старасці.
— Як Мэг? — папытаўся Люк, падымаючыся на веранду. — Спадзяюся, не хварэе?
— Спадзеяцеся? He, яна не хварэе. Зараз усё рас* кажу. Але спачатку пайдзіце паглядзіце на сваю прыгажуню дачку.
Люк зірнуў зверху ўніз на малую — як здалося Эн, з цікаўнасцю, можа, нават з увагаю, але зусім без ласкі.
— Нейкія вочы ў яе дзіўныя, зроду такіх не бачыў, — сказаў ён. — У каго б гэта?
— Мэгі кажа, у яе сям’і ні ў кога такіх няма.
— I ў маёй таксама. Дзіўная дзяўчынка. Можа, у якую-небудзь прабабку ўдалася. На выгляд не вельмі яна вясёлая, га?
— А чаго ёй быць вясёлаю? — ледзь стрымліваючы гнеў, абарвала Эн. — Яна нават ні разу не бачыла роднага бацькі, у яе няма свае хаты і, відаць, не будзе, пакуль яна не вырасце, калі вы не возьмецеся за розум!
— Дык я ж збіраю грошы, Эн! — запярэчыў Люк.
— Лухта! Я ж ведаю, колькі ў вас грошай. Мае сябры з Чартэрс Таўэрс часам мне прысылаюць тамашнюю газету, я бачыла аб’явы, ведаю, пачым прадаецца зямля на захадзе, намнога бліжэй за вашу Кайнуну і ўрадлівейшая. Цяпер жа крызіс, Люк! Вы можаце купіць танна найлепшую сядзібу, на гэта зусім не патрэбна столькі грошай, колькі ў вас у банку, і вы гэта добра ведаеце.
— У тым вось і клопат! Цяпер крызіс, а на захад ад гор, ад Джуні да Айсы, страшэнная засуха. Ужо другі год няма дажджоў, ні кроплі не выпала. Галаву даю на адрэз, цяпер і ў Драгедзе кепска, а як, па-вашаму, вакол Блэкала і Уінтана? He, мне трэба пачакаць.
— Чакаць добрых дажджоў, каб зямля падаражала? Кіньце, Люк! Цяпер сама выгадна купляць. Пры тым, што ў Мэгі надзейныя дзве тысячы на год, вы можаце пратрымацца хоць дзесяць гадоў засухі. Проста пакуль што не заводзьце жывёлы. Жывіце на грошы Мэгі, а калі пачнуцца дажджы, тады і купіце авечак.
— Рана яшчэ мне пакідаць плантацыі, — упарта сказаў Люк гледзячы ў дзіўныя светлыя даччыны вочы.
— А, вось у гэтым і загвоздка! Чаму не сказаць адкрыта, шчыра? Вам не патрэбна ні жонка, ні сям’я, Люк, вам хочацца жыць, як жывяце, без ніякай утульнасці, без жанчын, і надрывацца на працы, як катаржны, палавіна аўстралійцаў такія, я ведаю. I што за краіна такая праклятая, што тут за мужчыны — не жадаюць жыць дома, з жонкамі і дзецьмі, а прызнаюць толькі мужчынскую кампанію! Калі хочаце ўвесь век заставацца халасцяком, на які чорт вам жаніцца? Ведаеце, колькі кінутых жонак у адной нашай акрузе, у Дані? Як яны б’юцца, каб звесці канцы з канцамі і выгадаваць дзяцей без бацькоў? Ён, бачыце, толькі папрацуе на плантацыі, гэта нядоўга, хутка вернецца! Ха! I кожны раз, як прыходзіць пошта, няшчасныя жонкі тырчаць каля варотаў, усё спадзяюцца, можа, нягоднік паслаў ім хоць трошкі грошай. А ён не шле, а калі часам і прышле, дык толькі адчэпнага, каб жонка не зусім ад яго адмовілася.