Першым беларускім праваслаўным храмам у Паўночнай Амерыцы стала царква Еўфрасінні Полацкай у канадскім горадзе Таронта. Набажэнства ў ёй упершыню адбылося 25 сакавіка 1950 года, у дзень абвяшчэння незалежнай Беларускай Народнай Рэспублікі.
Будзеце ў Лондане, таксама зможаце наведаць беларускую царкву святой Еўфрасінні.
Ведаюць пра Еўфрасінню Полацкую і ў гарадку Саўт-Рывер, паблізу Ню-Ёрка. Царква збудаваная тут беларускімі эмігрантамі ў гонар свае заступніцы, стаіць на ўзвышшы каля магістралі. Штонядзелі і на святы з блізкага і далёкага наваколля сюды з'язджаюцца старыя, маладыя і зусім малыя беларусы, каб шчыра памаліцца, пачуць роднае слова і адчуць сябе часцінкаю Бацькаўшчыны. Іканастас і мазаікавы абраз найпадобнейшай Еўфрасінні зрабіў для гэтага храма спадар Алег Махнюк, святар і таленавіты мастак.
Не так даўно мне давялося вадзіць па Полацку спевака з Ню-Ёрка Багдана Андрусішына, або проста Данчыка, і яго маці, спадарыню Юлю. Пакуль мая жонка гатавала да сустрэчы амерыканскіх беларусаў полацкія дранікі з душамі, мы на заканчэнне экскурсіі завіталі ў Спасаўскую царкву.
Да вячэрні было яшчэ далёка, аднак, даведаўшыся, што госці са Злучаных Штатаў, стараста царкоўнае рады Таццяна Храпавіцкая дазволіла і агледзець храм, і падняцца ў келлю князёўны-ігуменні. Ну а пасля таго, як стараста пачула пра царкву нашай святой каля Ню-Ёрка, госці атрымалі ў падарунак вялізны пакунак прасвірак.
Сёння паміж католікамі і праваслаўнымі ў Беларусі часам узнікаюць непаразуменні, і агульная для гэтых канфесій святая - Еўфрасіння Полацкая як бы заклікана паяднаць іх, прынесці ўсім мір, згоду і ўзаемапавагу. У сцверджанай рымскім папам «Малітве за Беларускі народ» гаворыцца: «Цябе, Прачыстая Багародзіца і наша нябесная Маці, просім: прычыніся за намі, а ты, святая Еўфрасіння Полацкая - патронка Беларусі, ды ўсе святыя заступнікі Беларускага народу, апякуйцеся намі, каб мы сталіся народам святым, што выконвае волю Божую і сваё пасланство, каб прычыніліся да агульнага дабра тут, на зямлі, а ў прошлым жыцці атрымалі вечнае шчасце, і Табе, прадвечнаму Валадару, прыносілі славу, чэсць і паклон на векі вечныя. Амін».
Еўфрасіння высока ўзнялася над сваёй эпохай. Яе прыклад натхняў Францішка Скарыну, Васіля Цяпінскага, Сімяона Полацкага... За гэта бальшавіцкая ўлада аддзячыла ёй поўнай мераю. Да самага нядаўняга часу пра яе не было аніякіх згадак ні ў музейных экспазіцыях, ні ў падручніках. Маўчыць пра яе пяцітомная акадэмічная «Гісторыя БССР». Калі я быў студэнтам гістфака, загадчык кафедры гісторыі Беларусі вядомы фальсіфікатар нашай мінуўшчыны Лаўрэнці Абэцэдарскі (ён жа - аўтар школьнага падручніка) з прафесарскай кафедры абзываў асветніцу цемрашалкай.
Бальшавікам не падабалася сацыяльнае паходжанне ўнучкі Ўсяслава Чарадзея. Не падабалася яе асветніцтва, што пярэчыла міфу пра адвечную забітасць беларусаў, якія да так званага «Вялікага Кастрычніка» і лямпачкі Ільіча мусілі быць спрэс галодныя і непісьменныя. Галоўным жа грахом полацкае князёўны была яе святасць.
Часы мяняюцца. Дваццаць гадоў таму «ветэраны партыі» за аповесць «Прадслава» бэсцілі ў газетах пісьменніцу Вольгу Іпатаву. У 1974 годзе, распісваючыся ў гістарычным невуцтве, з трыбуны пленума палохаў тых, хто асмельваўся пісаць пра асветніцу нешта станоўчае, сакратар рэспубліканскага аддзялення КПСС Пётр Машэраў.
Праз дваццаць гадоў ніхто, апрача спецыялістаў, мо і не ўспомніць, хто такі Машэраў, а зорка Еўфрасінні на небасхіле народнай памяці будзе ззяць усё ярчэй і ярчэй. Беларускія гісторыкі, пісьменнікі, мастакі ўжо нямала зрабілі, каб сарваць са святога імя зняважлівыя налепкі. Наогул жа літаратура пра жыццё і подзвігі Еўфрасінні налічвае блізу дзвюх сотняў назваў на беларускай, лацінскай, польскай, нямецкай, ангельскай, украінскай, царкоўнаславянскай, расейскай ды іншых мовах. Колькасць кніг і артыкулаў няўхільна расце. На маім стале ляжыць толькі што атрыманы з ЗША часопіс з публікацыяй пра лёс мошчаў святой. Часопіс, дарэчы, называецца «Полацак», а выходзіць ён па-беларуску ў амерыканскім горадзе Кліўлендзе, дзе ёсць беларускі культурны цэнтр - зноў жа пад назваю «Полацак».
Пералік літаратурных твораў, прысвечаных святой Еўфрасінні, дойліду Іаану, Лазару Богшу, заняў бы добрую старонку.
Патронка Беларусі служыць нашаму адраджэнню. Найлепей пра гэта, па-мойму, сказана ў паэме Дануты Бічэль-Загнетавай «Еўфрасіння Полацкая»: