— Хто цябе ўпаўнаважыў быць адказным за мяне? Хто? Адкуль такі Хрыстос узяўся? Адкуль ты на маю галаву? — ён, здаецца, плакаў, схіліўшыся да каленяў, мокрыя валасы звісалі на лоб, хавалі вочы...
— Афган мяне ўпаўнаважыў. Закон брацтва. Мы ж на вайне, Джо! На вялікай вайне. Няўжо ты не разумееш, што цябе спачатку паслалі забіваць, а потым паслалі, каб забіць цябе ж нябачнымі промнямі... Ты не мог процістаяць, бо не меў такой сілы, бо беларусам нарадзіўся, рабом у расейскай імперыі. І намі распараджаліся як хацелі. А цяпер, калі цябе выкінулі за борт жыцця, ты і рукі апусціў — не ўмешвайцеся, я памерці хачу, мне так зручна, змагацца я не ўмею і не хачу... Сорамна так думаць! Нягожа... Я абавязкова звяду цябе з маім узводным, ён табе лепей за мяне растлумачыць, што да чаго. Як і мне некалі, як я быў вось у такім настроі, як ты цяпер — паміж жыццём і смерцю...
Ён зіркануў недаверліва на мяне, быццам хацеў пераканацца, ці я яму гавару ўсё тое, што адчуваў. На нас са здзіўленнем глядзелі людзі, якія сядзелі побач.
— Ладна, рабі што хочаш, — здаўся Джо і абвяў зноў, выказаўшы ўсё, патраціўшы на тое апошнія сілы.
Каля мяне спыніўся юнак у джынсавым адзенні, дакрануўся да пляча:
— Для вас заказвалі таксі?
— Для нас...
У Пецькі падняцца не было ўжо сіл — адкінуў галаву на спінку сядзення і цяжка дыхаў. Данесці да таксі памог вадзіцель — ведаў, каго нясём, павінна ж была сказаць Улляна...
Хаця і ў крыўдзе быў на мяне абкомаўскі сакратар Пятро за крытычныя выступленні ў газеце, але ж «Волгу» даў. А каб рэйс вадзіцеля быў апраўданы, пасадзіў з намі інструктара, які заадно справіць свае клопаты ў гаркоме і райкоме камсамола...
Пецька быў маўклівы і стомлены.
Мо і адчуваў яшчэ сваю віну за ўчарашняе. А мо і не адчуваў. Дзіма Рукавіцын, вадзіцель, усю дарогу расказваў анекдоты, стараўся стварыць вясёлы настрой. Інструктар Лёня Касач усю дарогу маўчаў, нечым быў незадаволены — мо ад таго, што нечакана выпала яму дарога, а думаў нешта важнае зрабіць на месцы.
6...
Бацька накінуўся на мяне:
— Чаму ж так доўга не было?
— Узніклі нечаканыя праблемы, бацька... Не крыўдуй. Раскажу — усё зразумееш. У цябе як, усё гатова?
— А нам і не трэба рыхтавацца.
Бацьку, само сабой, не па душы было нашае спазненне, не ведаю чаму. Не апраўдаешся ж перад ім тым, што Пецька збег ад мяне і я так доўга яго шукаў.
Бацька не мяняўся з гадамі, хаця яму было ўжо каля сямідзесяці гадоў. Такі ж рухавы, лёгкі на хаду, хударлявы, але не настолькі, каб сказаць, што на ім скура ды косці. Ён быў па-маладому працавіты, актыўны, амаль ніколі не хварэў.
У маці спрэс ссівелі косы. Рукі ад натруджанай, як не рабскай работы на ферме сталі вузлаватымі і загрубелымі. Але калі яны датыкаліся да майго твару, да хворай галавы, я адчуваў іх пяшчоту і цудадзейную сілу — пакрысе праходзіў боль і святлела ў вачах.
Вочы ў мамы маладыя, светлыя, бы празрыстыя крынічкі-азярыны. А голас... Голас яе буду памятаць усё жыццё. Ніколі маці не павысіла голасу, не накрычала на мяне, ніколі ні на кога не раззлавалася. Яе голасам можна было лячыцца. Яна і сапраўды лячыла не раз, калі не толькі мяне, а каго іншага знячэўку ахоплівала хвароба...
Яна ведала, што свайму не заўсёды памагае, таму насіла мяне да бабы Аўдолі, якая шаптала і ад пуду, ад болю ў жываце, ад суроку. Лячыла шаптаннем, шаптаннем малітвы, якую, можа, сама і прыдумвала:
«Божа, навошта ты насылаеш хваробы на неразумнае дзіця, якое яшчэ не паспела правінаваціцца перад Табой, не заслужыла Тваёй кары... Ён жа так любіць бацькоў, усё жывое на зямлі і Цябе шануе, Божа, не адварочвайся ад яго. Хай упэўненасць авалодае ім, навучыцца цвёрда хадзіць па зямлі, хай дыхае на ўсе грудзі паветрам, бегае па лузе і купаецца ў копанцы, у красках-кветках... Прападзі, хвароба, пакінь сына ў спакоі...»
Я, памятаю, заўсёды засынаў пад музыку яе слоў.
Калі ж прачынаўся, мяне ўжо нічога не непакоіла, не турбавала — хваробу як рукой здымала.
— Чаго, сынок, так рэдка прыязджаеш? — вінавата пыталася маці, як быццам была ў тым і сама вінаватая, а не я. — Усё радзей і радзей. Нельга ж так цурацца роднага гнязда...
— Я і сам ведаю, што рэдка. Але столькі клопатаў, мама, што няма калі і дыхнуць.
— Дык што ж гэта за работа такая, што і дыхаць няма калі, — горка ўсміхаецца матуля, са скрухай і шкадаваннем глядзіць на мяне, — дык мо на другую перайшоў бы...
— Мо і перайду з цягам часу, пабачу.
— А што ты за хлопца прывёз, Антон? Сябра твой? — зноў у мамы голас ранейшы — мяккі і добразычлівы.
— Больш чым сябар, мама. У Афганістане, як і я, ваяваў. На кроў хворы. У Чарнобылі быў, на самой станцыі, як ірванула. Калі бацька не паможа, то...