— Ты ж у ярме чужынца! — даводзіў Лявон Казыра, здзіўляўся бязладнасці думак спадарожніка.
— Чушь несешь, в каком это еще ярме? — не разумеў настаўнік матэматыкі вясковай школы Сямён Казлоў.
— Даўно ліцвінам мроіліся Спакой і Воля, у іх уздымаўся нацыянальны Дух і прага Незалежнасці ад прыгнятальніка, ад ненавіснага пана. Адзіным панам, зноў жа, над усімі можа быць толькі Бог.
— Ну и что?
— Але сатана загадаў адрынуць людзей ад Госпада. А Бог казаў: «Да волі закліканы вы, браты, толькі б воля (вашая) не была прычынай улагоджвання плоці, але любоўю вы служыце адзін аднаму. Бо і ўвесь закон у слове заключаецца: "...любі бліжняга твайго, як самога сябе". Калі ж адзін аднаго згрызаеце і з'ядаеце, беражыцеся, каб вы не былі знішчаны адзін адным...»
— К чему клонишь? Я сам себя истребляю?
— Ты сам і адказаў сабе на сваё ж пытанне... Падумай у вольны час пра сваё жыццё. Што незразумела, знойдзеш у Бібліі...
Калі ж аб'явілі пасадку на цягнік — дызель, які кіраваўся на Мазыр, падаўся і я разам з людскім натоўпам на перон. А ў вагоне, дзе ўсе сядзелі, было гэтак жа суладна і добра. Чамусьці падумалася — а калі яны бутэлькі здаюць у прыёмных пунктах, таксама такія добрыя і лагодныя?
Мне добра пачувалася ў людскім віры, у чалавечай неўладкаванасці, маўклівай крыўдзе на ўвесь свет. Яны не пратэставалі ўжо, а пакорліва, як статак, неслі на худых плячах сваіх адвечную крыўду.
То быў дзівосны асяродак, востраў, над якім пагрозліва стагнаў, напамінаў, хто галоўны над людзьмі, Сусвет.
Як сустрэне мяне, незнаёмага чалавека, мая жонка? Ці адчуе мяне, ці не западозрыць чаго? І што, цікава, скажа пра мяне, былога мужа? Якія словы знойдзе — крыўдныя, злыя ці, наадварот, ухвальныя?
Сам не ведаў, чаго ехаў да яе.
Ці ведае пра тое Яніна? Не, раўнаваць яна не будзе, тое выключана. Адно хіба непакоіла — ці не парушу гэтым запавет дазволенага, закон раўнавагі і суладнасці жыцця чалавека? Супакойваў хіба сябе — я ж не прызнавацца еду, а высветліць думкі і адносіны да самога сябе. Я ж не ведаў пра сябе анічагуські. Ды каму тое ўдавалася зрабіць? Хіба што душы нябожчыкаў калі-нікалі прыходзяць да родных, каб памагчы, аберагчы ад гора ці няшчасця, пачуўшы іх покліч...
Яшчэ — зразумець хачу: хто ж я ў гэтым Сусвеце?
Ды і цікава пачуць пра сябе меркаванне некалі блізкага чалавека — жонкі. Каму, як не ёй, бачны ўсе мае недахопы ці добрыя бакі... А я ж ёй столькі прынёс пакут і няшчасцяў! І не прабачэння за ўсё прасіць еду, хаця, мажліва, тое і трэба было б зрабіць...
Непакоіла яшчэ адно: ці не параню сваім прыездам яе душу, ці не апалю сэрца неасцярожна сказаным словам-напамінкам? Бо тады мне ўжо ніхто не даруе, тое сабе не дарую і сам...
Памажы, Божа, і мне, і ёй!..
Доўга блукаў я вакол нашага дома, у якім пражыў не адзін год. Стараўся ўтаймаваць хваляванне і неспакой, каб на вочы Людміле Герасімаўне паказацца чалавекам прыстойным і каб не выклікаць ніякага падазрэння. Мусіў прызнацца, што ніяк не мог прыдумаць паданне, каб не выклікаць у яе хаця б іскрынкі насцярожанасці, нават і намёку на яе.
Дом-«хрушчоўка» стаяў над саменькай Прыпяццю — паўз дарогу на Кімбараўку. Хоць вудачкі з балкона ў рэчку закідвай і цягай падлешчыкаў і шчупакоў...
У акне — нашым акне — гарэла святло. Бачыў, хадзіла жанчына па кухні. Мо рыхтавала гарбату ці каву. Навучыліся мы гатаваць адмыслова — ляснік паляшуцкі, дзядзька Язэп, навучыў, калі ездзілі да яго ў госці. А заварваў ён кіпень на сваіх зёлках — лясных і лугавых...
Не ўключаў дадатковага поля, нікога не слухаў, не хацеў сапсаваць задуманага.
Зрабіў крок насустрач нашаму нечаканаму спатканню і тут жа падумаў: а мо дарэмна ўсё тое, нікому не патрэбнае? Мо лепей забурыцца ў човен, што гайдаецца прывязаны да бетоннай сцяны на беразе, ды дачакацца раніцы? А раніцай што? Што пераменіцца?
Я ўсё больш і больш вярэдзіў сваю душу, не могучы спыніцца на нечым пэўным...
Убачыў, як клыпае пакрысе дзед Віталь з сеткай у руцэ — жыве ён у аднапакаёўцы на першым паверсе. Настаўнічаў усё жыццё. На старасці перабраўся ў горад. Як ветэран атрымаў жытло і дажываў тут свой век.
А вунь дзяўчаткі з другога пад'езда — Зінка і Таццяна — чакаюць, калі прыйдуць да іх хлапчукі з гітарамі. А як падраслі, не кулачкі грудзей, а як наліўныя яблыкі з-пад сукенкі выпіраюць. Жыццё працягвалася, рухалася па сваёй арбіце, і ніхто не мог яго парушыць.
Толькі я выпаў з таго часу. Для мяне ён спыніўся, ператварыўся ў нешта іншае, непадобнае на ранейшае жыццё. І я не шкадаваў пра тое...