Чыстая праўда!
Усюды восень прыгожая і багатая, а ў Сібіры - асабліва. У перадчаканні снежнае зімы, маразоў прырода спяшаецца даць людзям як мага больш асалоды, хараства і пладамі, і барвамі-колерамі. Сотні адценняў пазлацістых і чырвоных можна пабачыць на адным узлессі. А ў самой тайзе - грыбы, ягады. Аднымі брусніцамі несканчоныя прасторы пазайманыя. А рабіны, а журавіны!.. Побач іх гараць-зіхацяць, аж свецяцца сваім нейкім казачным святлом незлічоныя кветкі скрыпеню, кіпрэю, самай цікавай, самай дружнай таежнай зёлкі. Расце скрыпень вялікімі купінамі, цэлыя паляны займае. Асабліва любіць ён гарэлыя мясціны. Колькі пчолы мёду з яго набіраюць-наносяць! Але цікавы ён яшчэ сваёй самаахвярнасцю. Калі прыходзіць першы мароз, усе крайнія зёлкі нахіляюцца галоўкамі к сярэдзіне купіны і закрываюць сабой сябровак. Памерзнуць, загінуць крайнія, а сярэднія, як толькі сонейка ўзнімецца, пачынаюць красаваць так, нібыта і марозу ніякага не было. І так штодня: гінуць крайнія, застаюцца сярэднія. Бывае, што тыдні два цягнецца такое змаганне з марозам. Толькі калі снегам усё засыпле, тады гіне апошні скрыпень...
У сібіракоў ёсць прыкмета, што дзевятнаццатага жніўня абавязкова бывае першы мароз. Пасля зноў цёплыя дні, але ў гэтую ноч - пільнуйся.
...Напярэдадні, гэта значыцца, васемнаццатага жніўня пайшоў я ў калгасную краму купіць пакосту, дафарбаваць дзе што ў хаце. Ад нас тая крама была за кіламетраў шэсць. Крамнічыха займалася нейкімі хатнімі справамі. Пакупнікі чакалі колькі часу на вуліцы. Чакаў, трэба сказаць праўду, нецярпліва і я. «Гэта ж так час марнуецца!» - думалася мне. У звязку з гэтай некаторай нервовасцю я не адразу звярнуў увагу на тое, што мяне тузае за крысо пінжака маленькі хлопчык, тутэйшы жыхар. Тузае і ўсё нешта згадвае Дзеда Мароза ды гуркі. Урэшце я прыгнуўся да яго і запытаўся:
- Што ж табе, мілы хлопчык, трэба?
Хоць не адразу, але з ягоных слоў я даведаўся вось пра што. Ён, гэты самы юны грамадзянін, быў ласы да гуркоў. А бабуля яму сказала, што сёння прыйдзе вялікі Дзед Мароз і забярэ або памарозіць усе гуркі. Вось ён і пайшоў з хаты шукаць таго Дзеда Мароза, каб папрасіць яго не чапаць гуркі. Заўважыўшы ў натоўпе ля крамы вялікага дзеда з белай барадою, ён і накіраваўся да яго, гэта значыцца - да мяне, і пачаў прасіць, каб я абмінуў іхні гарод.
Што рабіць? Прыйшлося, каб супакоіць малога, узяць грэх на душу, выступіць самазванцам першы раз у жыцці.
- Сынок! Ідзі і скажы сваёй бабулі, што я вашых гуркоў чапаць не буду. Усе яны дастануцца на добры спажытак табе!
Той аж затанцаваў ад радасці.
- Праўда, дзядуля?
- Праўда, шчырая праўда!
Ён пабег да свае хаты, каб прынесці бабулі такую прыемную навіну.
Калі я расказаў дома пра нашу з ім гутарку, мая жонка пажартавала:
- Прыйдзецца табе ісці сёння накрываць гуркі ў таго хлопчыка, каб не страціць свой аўтарытэт перад ім.
Але, на шчасце, у гэтую ноч марозу не было і гуркі засталіся цэлыя без накрывання.
1
Ён, мой сусед, - каваль. Добры каваль. Асабліва выдатна ён каваў коні. Самыя наравістыя, самыя няўрымслівыя коні ў яго станавіліся рахманыя, супакойныя, пакорлівыя.
Паставіў ён сваю ўласную хату, раскарчаваўшы ўсёй сям'ёй вялізны кавалак тайгі. Але калі ён снедаў або вячэраў, уся сям'я павінна была толькі глядзець. Ніхто за стол тады не садзіўся. Самыя лепшыя стравы былі яму, кавалю. Абедаў ён у сталовай, дадому не хадзіў. Калі падрос большы сын, стаў каржакаваты, дужы хлопец, вучыўся ў восьмым класе, то пачаў памагаць бацьку, быў у яго за малатабойца. Хадзілі абедаць разам у сталоўку. Бацька сядзеў ля стала, абедаў, сын - ля сцяны на табурэтцы. Бывала, чаго-небудзь бацька не з'ядаў, адсоўваў на край і коратка даваў загад:
- Даеш!
Сын развінаў пакуначак, які яму давала ў кузню маці, і засёрбваў яго бацькавым недаедкам. Бацька ж каваль, а сын - малатабоец...
Мы пацікавіліся, як склалася іхняе жыццё далей. Сын пасля арміі дадому не паехаў.
2
У цяжкія для нашай Айчыны гады, асабліва ў часе паміж 1918-1922 гадамі, было нялёгка большасці нашага народа. Пайкі хлебныя малыя, купіць на рынку бадай што не было чаго, а галоўнае - не на што. Але ўсё ж здаралася, што на які лахман наш бацька нешта выменьваў, прыносіў дадому кавалак хлеба звыш пайковага. Садзіўся ён ля стала, браў у рукі ножык і рэзаў скудны прыдабытак на ўсіх малых, не рэзаў толькі на сябе. Малыя гэта заўважалі і, прымаючы ад яго такі каштоўны дар, як лустачка хлеба, пыталіся: