Да таго ж у гэтай судовай справе было штосьці надта асаблівае, яна вялася не чалавекам супраць чалавека; істцом у гэтай цяжбе быў нябожчык — нябожчык, які патрабаваў вярнуць ягонае багацце. У любых іншых абставінах можна было яшчэ вагацца, ці патрэбна звяртацца да гульні ў косці, але толькі не ў гэтых. Нябожчык генерал ужо дакладна ведаў, хто ўтаіў яго дабро. Вось і ў каралеўскім прыгаворы самым вартым было тое, што ён даваў старому генералу магчымасць караць або дараваць.
Магло нават падацца, быццам кароль Фрэдрык[21] хацеў прадставіць канчатковае рашэнне генералу. Магчыма, ён ведаў яго ў даўнія ваенныя гады і яму вядома было, што на гэтага чалавека можна спадзявацца. Зусім не выключана, што якраз гэта і мелася на ўвазе. А так ці не так, сказаць цяжка!
Як бы там ні было, усе, чаго б гэта ні каштавала, хацелі прысутнічаць на цінгу ў гэты дзень, калі будзе аб'яўлены божы прысуд. Кожны, хто не быў занадта стары, каб ісці, ці занадта малы, каб паўзці, накіраваўся ў дарогу. Такой знамянальнай падзеі, як гэта, не здаралася ўжо шмат гадоў. Тут нельга было задавольвацца тым, каб пасля, ды яшчэ ад іншых пачуць, як усё скончылася. Не, тут абавязкова трэба было прысутнічаць самому.
Вядома, што сядзібы і маёнткі раней былі рассеяны па ўсёй акрузе, вядома і тое, што тады можна было цэлую мілю праехаць, ды так і не сустрэць ні душы. Але калі людзі з усяго павета сышліся на адной і той жа плошчы, то ўсе так і ахнулі — колькі народу! Цесна прыціснутыя адно да аднаго, незлічонымі радамі стаялі яны перад судовай палатай. Здавалася, нібы пчаліны рой, чорны і цяжкі, звісае перад вулеем летнім днём. Людзі нагадвалі пчаліны рой яшчэ і тым, што былі не ў сваім звычайным настроі. Яны не былі маўклівыя і ўрачыстыя, якімі заўсёды бывалі ў царкве; не былі яны вясёлыя і лагодныя, як заўсёды на кірмашах: яны былі лютыя і раздражнёныя, апанаваныя нянавісцю і прагай помсты.
Чаго ж тут здзіўляцца? З малаком маці ўсмакталі яны жах перад ліхадзеямі. Вечарамі ім спявалі калыханкі пра валацуг, якія былі аб'яўлены па-за законам. У іх уяўленні ўсе зладзеі і забойцы былі вылюдкамі, чортавым насеннем, яны іх і за людзей не лічылі. Думка аб міласэрнасці да такіх вырадкаў ім і ў галаву не прыходзіла. Яны ведалі, што такім вось страшным і подлым стварэнням сягоння будзе вынесены прысуд, і радаваліся гэтаму. «Слава табе госпадзі, цяпер ужо гэтаму крыважэрнаму д'яблу прыйдзе канец, — разважалі яны. — Ужо цяпер ва ўсякім выпадку яму не ўдасца болей шкодзіць нам».
Добра, што божы суд павінен быў адбывацца не ў судовай палаце, а на волі. Але дрэнна, вядома, што рота салдат частаколам стаяла на плошчы перад судовай палатай і блізка падысці нельга было, людзі ж бясконца груба лаялі салдат, што тыя перакрылі ім шлях. Раней ніхто б сабе такога не дазволіў, але сягоння ўсе былі дзёрзкія і нахабныя.
Усім людзям давялося заўчасна, з самай раніцы выйсці з дому, каб заняць месца бліжэй да частаколу з салдат, і на іх долю выпала многа доўгіх гадзін пакутлівага чакання. А за ўвесь гэты час забавіцца не было чым. Хіба што з судовай палаты выйшаў судовы прыстаў і паставіў пасярод плошчы вялізны барабан. Усё-такі стала весялей, бо людзі ўбачылі, што судзейскія там, у палаце, намерваюцца распачаць справу яшчэ да вечара. Суровы прыстаў вынес таксама стол са стулам ды яшчэ пяро з чарніліцай для пісара. Нарэшце ён з'явіўся, трымаючы ў руках невялікі кубак, у якім звонка перакочваліся ігральныя косці. Прыстаў некалькі разоў выкінуў іх на барабан. Відаць, хацеў пераканацца ў тым, што яны не фальшывыя і выпадаюць то так, то гэтак, як ігральным касцям і належыць.
Затым ён хутка вярнуўся ў палату, і нічога дзіўнага ў тым таксама не было: бо варта было яму толькі паказацца на ганку, як людзі адразу ж пачыналі лаяць яго і пасміхацца. Раней ніхто б сабе гэтага не дазволіў, але ў гэты дзень натоўп проста ашалеў.
Суддзю з засядацелямі прапусцілі праз заслон і да судовай палаты адны з іх прайшлі пешшу, іншыя ж пад'ехалі вярхом. Як толькі з'яўляўся хто-небудзь з іх, натоўп адразу ажываў. Але зноў-такі ніхто не шаптаўся і не шушукаўся, як бывала раней. Зусім не! І пахвальныя і зневажальныя словы выкрыкваліся на ўвесь голас. І нічым нельга было гэтаму перашкодзіць. Тых, хто чакаў судовага разбору было нямала, і не такія яны былі, каб з імі жартаваць. Важных паноў, якія прыбылі на цінг, таксама ўпусцілі ў судовую палату. Былі там і Лёвеншольд з Хедэбю, і пастар з Бру, і заводчык з Экебю, і капітан з Хельгестара, і многія, многія іншыя. І пакуль яны праходзілі, усім ім давялося выслухаць мноства заўваг, наконт таго, што ёсць, маўляў, шчасліўчыкі, якім не трэба стаяць ззаду і змагацца за месца бліжэй, ды і яшчэ многа чаго іншага.
21
Кароль Фрэдрык (1676–1751) — кароль Швецыі (1720–1751). Быў жанаты на Ўльрыцы Элеаноры, сястры Карла XII, з'яўляўся яго ваенным паплечнікам і пасля яго смерці дамогся права на атрыманне ў спадчыну шведскага трона.