Я аніколькі не шкадую, што засталіся толькі дзве ночы пад мінскім небам. Гэта вельмі каштоўнае ўменне — без болю пакідаць месцы і людзей. Бо самае галоўнае ж застанецца, нікуды не дзенецца.
Папраўдзе, я проста сябе падбадзёрваю.
Лахатрон
Гадоў дзесяць таму ўладкаваўся я на фірму, якая займалася рэалізацыяй бытавой тэхнікі. Карацей, у лахатрон. Тое, што ў газетнай аб’яве называла сябе гандлёвым прадстаўніком, папраўдзе хадзіла па кватэрах і пад выглядам уяўных рэкламных акцый збывала дробную бытавую тэхніку і кухонныя прылады: прасы, электрачайнікі, нажы. Што гэта лахатрон, я дацяміў запозна, калі ўжо прызвычаіўся да лёгкіх грошай. За месяц мяне натрэніравалі так, што я мог прадаць што заўгодна і каму заўгодна.
Маімі калегамі былі студэнты-завочнікі, маладыя настаўнікі і медыкі — наймілейшыя прайдзісветы, добрыя і прастадушныя. Мы падымаліся на апошні паверх і надзявалі на сябе нябачны скафандр, які не ўпускаў ні страх, ні сумленне.
— Добры дзень. Вы гаспадыня?
Недаверлівыя позіркі за дваццаць хвілін напаўняліся цеплынёй. А нашыя кішэні — грашыма.
Там, у кватэрах, маё сэрца ніколі не ёкала. Бабця з царкоўнага хору, палкоўнік, інвалід у вазку, сямейная пара лесбіянак, цётка, яшчэ адна цётка, яшчэ сто цётак — я ўсіх не злічу. Сэрца ёкала, калі мы збіраліся ля машыны, запіхвалі ў багажнік рэшткі і моўчкі вярталіся ў кантору. То была не проста стома, а душэўнае знясіленне праз гвалт, які мы самі ўчынялі.
Так цягнулася некалькі месяцаў, пакуль наш офіс не займеў сур’ёзную праблему. Былі ператрусы, і кіраўніцтва стала збіраць свае манаткі, каб збегчы ў Самару. Было прапанавана далучыцца да ўсеагульнай міграцыі. І мы далучыліся.
— Самара — гэта маленькі Лас-Вегас, — сказалі нам. І мы паверылі.
Перад самым ад’ездам усхваляваліся. Спявалі ля чыгуначнага вакзала:
«Ах, Самара-городок, беспокойная я, беспокойная я, успокой ты меня!». Пілі піва, смяяліся, уяўлялі наперадзе шчасце. Лічылі вялікую Расію сваім выйгрышам і шанцам.
Выявілася, што Самары не толькі да Лас-Вегаса было далёка — ёй было далёка да Шабаноў.
Хочаш перайсці дарогу — спадзявайся толькі на свайго анёла. Расія запусціла ў космас ракету з Гагарыным, а самарцы па вечарах запускалі з вокнаў пакеты са смеццем.
Давялося прыстасоўвацца не толькі да новых бытавых умоў. Ужо першы працоўны дзень выявіў, што нашыя ўменні, набытыя ў Мінску, можна перакрэсліць, і трэба вучыцца лахатрону нанова — на расійскі манер.
Першай пад нож легла наша інтэлігентнасць. Яна дапамагала ў Мінску, але яна замінала ў Самары. Каб збыць тавар, трэба было стаць галодным зверам. У бабулі, якая адчыняе дзверы, у вачах няма недаверу і каровінай прастадушнасці — ёсць страх. Гэты страх можна перамагчы толькі сілай. Нас навучылі простаму прыёму: найперш трэба прасоўваць нагу ў дзвярны праём, а ўжо потым усміхацца. Калі гаспадар слабейшы за цябе, калі ён не здолее выпіхнуць тваю нагу, то ты адсунеш яго і патрапіш у сярэдзіну.
Клапаціцца пра тое, што нехта выкліча міліцыю, не было ніякай патрэбы. Міліцыя рэгулярна атрымлівала ад нашай фірмы свой працэнт з продажаў. Таму нахабства дазвалялася. Адзінае, чаго трэба было баяцца, — дужых гаспадароў. Таму мы хадзілі ўдвох і ўтрох.
У мінскіх кватэрах дыялог з «кліентам» быў даўгі. «А хто ў вашай сям’і вострыць нажы?», «А як маецца былая жонка вашага траюраднага брата?». Заваяваць давер у беларуса лёгка — трэба толькі пацікавіцца ягоным жыццём і пачуццямі. І праз дваццаць хвілін беларус накорміць абедам, аддасць свае грошы, яшчэ і падзякуе наўздагон.
Атрымаць давер у самарскага расійца немагчыма. Таму дыялогу ў нас не было — быў сквапны, спешны, агрэсіўны маналог на тры-пяць хвілінаў, які завяршаўся словамі: «Як гэта няма грошай!? А калі я пашукаю?». І шукалі ж па шуфлядках, пакуль гаспадар баязліва стаяў у калідоры. Не мы — нашыя самарскія калегі. А мы так і не навучыліся. Хадзілі са сваімі торбамі, сарамліва ўсміхаліся, безнадзейна ўсміхаліся.
Усміхаліся, усміхаліся, усміхаліся. Па-беларуску. Нас выганялі, выкідалі з пад’ездаў, як пакеты са смеццем, білі нагамі.
Аднойчы дзверы адчыніла жанчына. Я ўсміхнуўся і сказаў ёй: «Здраствуйця». Яна ўсміхнулася і сказала мне: «Здраствуйця». Мы былі ўтрох: я, мой лепшы сябар Лёха і Вася. Разам з гаспадыняй мы ўтваралі маленькі статак з чатырох добрых кароваў.
Вася застаўся на лесвічнай пляцоўцы: ён стаміўся болей за нас. А мы з Лёхам паставілі свае торбы ў калідоры і пачалі працаваць. Гэта быў самы даўгі маналог у маёй кар’еры прайдзісвета. Я ўклаў усю сваю пяшчоту ў няспешныя словы па амаль забытай мінскай сістэме. Я атрымліваў асалоду ад кожнага гуку, бо мой кожны гук слухалі. Я слухаў. Лёха слухаў. Слухала гаспадыня. Мы ўжо не хацелі грошай — мы хацелі застацца самімі сабою. Вярнуцца ў свае інтэлігентныя ўсмешлівыя целы.