Выбрать главу

Аднак лёс аказаўся не надта спрыяльным да федэратыўнай дзяржавы. Тройчы адбываліся падзелы яе тэрыторыі, пакуль урэшце яна зусім не знікла.

Расія, Аўстрыя і Прусія 5 жніўня 1772 года падпісалі канвенцыю аб першым падзеле Рэчы Паспалітай. Да Аўстрыі адышлі Заходняя Украіна і Львоў, паўднёвая частка Кракаўскага ваяводства без Кракава і Сандамірскае ваяводства. У Прусіі аказаліся Вармія, Памор’е, Куявы, Хэлмінскае ваяводства (акрамя Торуні), Заходняе Памор’е (акрамя Гданьска). Расія заняла паўночна-ўсходнія землі Вялікага княства Літоўскага да Дзвіны, Друці і Дняпра.

23 студзеня 1793 года адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай паміж Расіяй і Прусіяй. Прусія захапіла частку Мазовіі, Кракаўскага ваяводства, ледзь не ўсю Вялікую Польшчу, Гданьск, Торунь. Расія анексіравала “на вечныя часы”, як прымусілі прызнаць гэта апошняга караля польскага і вялікага князя літоўскага Станіслава Аўгуста Панятоўскага, Правабярэжную Украіну, часткі Полацкага, Віцебскага, Менскага ваяводстваў, якія яшчэ заставаліся, частку Новагародскага, Берасцейскага і Віленскага ваяводстваў з гарадамі Менск, Барысаў, Слуцк, Нясвіж, Тураў, Пінск.

Трэці і апошні падзел адбыўся ў 1795 годзе паміж Аўстрыяй, Расіяй і Прусіяй пасля паразы паўстання 1794 года пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі. Кароль польскі і вялікі князь літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, які жыў у Гародні, быў змушаны 25 лістапада 1795 года падпісаць акт адрачэння ад кароны на карысць расійскай імператрыцы Кацярыны ІІ, пасля чаго Рэч Паспалітая, у тым ліку Вялікае княства Літоўскае, перасталі існаваць. Да Прусіі адышлі большая частка Мазавецкага ваяводства з Варшавай, часткі Падляшскага, Гарадзенскага, Трокскага ваяводстваў і Жамойці. Аўстрыя атрымала Кракаўскае, Сандамірскае, Люблінскае, частку Мазавецкага, Берасцейскага і Падляшскага ваяводстваў. У Расіі апынуліся Валынскае, Новагародскае, Віленскае, частка Берасцейскага, Гарадзенскага, Трокскага ваяводстваў і частка Жамойці з гарадамі Бярэсце, Новагарадок, Гародня, Вільня, Коўна. Новыя тэрыторыі, што атрымала Расія, склалі Віленскую і Слонімскую губерні. Крэва таксама апынулася ў складзе Расійскай імперыі.

555-гадовая гісторыя Вялікга княства Літоўскага як самастойнай дзяржавы закончылася.

1654 – 1667 – руска-польская вайна.

1655 – 1660 – Паўночная вайна, якую назвалі сапраўдным шведскім патопам найперш на землі Рэчы Паспалітай. Пра гэта і раман Генрыка Сянкевіча “Патоп”.

1679 –кароль польскі і вялікі князь літоўскі Ян ІІІ Сабескі пацвярджае крэўскім мяшчанам прывеілеі. У гэты час адбылася змена ва ўладзе – войта, якога раней прызнаячалі, сталі выбіраць.

1700 – 1721 – Паўночная вайна. У красавіку 1702 года шведскія войскі захапілі Вільню і Гародню (горад вызвалены рускімі войскамі ў верасні 1705 года). У першай палове 1706 года захопнікі спалілі Мір і Карэлічы, захапілі Нясвіж, Ляхавічы, разрабавалі Клецк, Новагародак, Слонім і іншыя гарады. У лютым 1708 года Смаргонь стала галоўнай гасподай шведскага караля Карла ХІІ. Сюды да яго прыязджаў польскі кароль Станіслаў Ляшчынскі. Гэтая Паўночная вайна прынясла вялікае гора беларускім землям. З 2,2 мільёна да 1,5 мільёна скарацілася колькасць жыхароў. Трагічны лёс прывёў да таго, што загінуў кожны трэці жыхар беларускай зямлі.

25 лютага 1795 – кароль польскі і вялікі князь літоўскі Станіслаў Аўгуст Панятоўскі пацвярджае мяшчанам Крэва прывілеі на самакіраванне.

З 1795 да 1920 – Крэва знаходзіцца ў Ашмянскім павеце Віленскай губерні ў складзе Расіі.

ВЯЛІКІЯ КНЯЗІ ЛІТОЎСКІЯ

Называліся яшчэ гаспадарамі, гэта быў самы высокі княскі тытул у Вялікім княстве Літоўскім. Выбіралі князя феадалы, часцей некага з блізкіх, родных ці сыноў папярэдняга гаспадара. На пасад узводзілі ў Вільні, у кафедральным саборы. Пасля Крэўскай уніі 1385 года большасць вялікіх князёў насілі тытул і караля польскага, а пасля Люблінскай уніі 1569 года кароль польскі абавязкова адначасова з’яўляўся і вялікім князем літоўскім, узначальваў дзяржаву двух народаў Рэч Паспалітую. З канца ХVІІІ стагоддзя, пасля ліквідацыі Княства ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай, да 1917 года тытулам вялікага князя літоўскага карысталіся расійскія імператары. Існуе меркаванне, што тытул вялікага князя “magnus dux” пастаянна пачаў ужывацца толькі падчас гаспадарання Вітаўта Вялікага, а да гэтага кіраўнікі ВКЛ у дакументах іншых дзяржаў і ў сваіх асабістых называліся каралямі, князямі, герцагамі.

Міндоўг (сярэдзіна 1230-х – 1263, кароль літоўскі з 6 ліпеня 1253, каранаваўся ў Новагародку).

Транята (1263 – 1264).