Сёння вельмі важна было пабачыць загадчыка фондавага аддзела нёманскага музея Валянціна Пятровіча. Ён – ключавая асоба сярод мясцовых краязнаўцаў. Гэты чалавек мог быць небяспечным.
Але надвор’е не прадказвала бяды. На Нёман церушыў прыгожы травеньскі дождж з вялікімі-вялікімі кроплямі. Кожная – з порцыю эспрэса.
Шлях да музея ляжаў паўз два высачэзныя касцёлы на цэнтральнай плошчы. Адзін з іх, чырвоны, акурат быў прадметам Робертавай зацікаўленасці. Не першы ўжо раз за гэтыя дні ён асцярожна зайшоў унутр. У касцёле, як заўсёды, панавала цішыня. Зусім не так, як у Страсбургу або Антверпене. Калісьці іх аграмадныя гатычныя катэдры будаваліся для прытулку месцічаў, як сродак выратавання. Сабор – своеасаблівы каўчэг.
Сёння яны нарэшце пераўтварыліся ў гэтыя каўчэгі. У грандыёзных саборах еўрапейскіх культурных сталіц штодня бывае кожнай турыстычнай істоты па пары. Размаўляюць на дзясятках моваў, і ўсе бязбожнікі. Бо сапраўды веруючаму чалавеку аўдыягід у храме не патрэбны! Прыемны жаночы голас нашэптвае пра год узвядзення, вышыню трансепта ды іншую лухту. А пра выратаванне душы? Маўчыць. Дык адкуль ім ведаць, ці не д’ябал гэта? Урэшце, калі б бог захацеў аднавіць сусветнае аднамоўе, дык усе турысты ўжо сабраліся да яго паслуг у адным месцы. Але бог не хацеў, і яны працягвалі слухаць аўдыёгіды. У Нёманскім жа касцёле стаяла змрочная цішыня.
Састарэлы будынак музея – колішні каралеўскі палац – даўно не бачыў нават касметычнага рамонту. Роберт набыў квіток ды прайшоўся па экспазіцыі. Усё было занадта прадказальна. У найлепшых савецкіх традыцыях.
У адной з залаў ён нават натрапіў на экскурсію для групы з усходніх абласцей. Экскурсавод ціснуў на экскурсантаў, таропка і блытана распавядаў гісторыі пра ратныя подзвігі продкаў. Ён жангляваў датамі, указваў на розныя экспанаты, нібы граючы імі ў напёрсткі. Не даваў слухачам шанцу задумацца. Роберт быў знаёмы з гэтай адмысловай тэхнікай паказу, спецыяльна распрацаванай органамі. Планавалася, што паступова савецкія музеі зусім перастануць прымаць самастойных наведвальнікаў і пяройдуць на выключнае экскурсійнае абслугоўванне. Уласна кажучы, замежнікаў і так ужо некалькі гадоў не пускалі сюды без суправаджэння. Сам ён трапіў у музей толькі таму, што касірка не ўгледзела чужынца.
Роберт выйшаў ва ўнутраны дворык і толькі цяпер адчуў, як там насамрэч агідна і сумна. Трэба было б аддыхацца, магчыма нават выпіць піва, але часу не ставала. Хвіліна ў хвіліну, як і дамоўлена, у дзвярах з’явіўся Валянцін Пятровіч – загарэлы мужчына сярэдніх гадоў, у сандалях на шкарпэткі, па туташняй модзе. Яны прывіталіся, выйшлі з музейнага дворыка і пакрочылі ў накірунку былога губернатарскага палаца, што непадалёк. Прыселі на мокрую яшчэ лаўку. Валянцін Пятровіч дастаў з партфеля маленькую бутэльку гарэлкі – “мярзаўчык”, адзін бутэрброд з паштэтам і складныя кубачкі.
— Вы, дарагі госць, не грэбуеце, я спадзяюся, нашай гасціннасцю? Там, за мяжою, мо і не п’еце такое? Але ж трошачкі за знаёмства, га?
— Я больш па віну, – Роберт хацеў бы, канешне, не піць, але такі расклад не прадугледжваўся. Перадусім трэба было заахвоціць гісторыка на шчырую размову.
— А я ад віна хутка стамляюся, – зацмокаў Валянцін Пятровіч, наліваючы. – Не ў сэнсе, што выпіў віна і стаміўся, а ў тым, што не магу віно піць больш за тры дні запар. Стамляюся. Іншая справа – гарэлка або піва…
— А я вось надоечы набыў у вашым гастраноме бутэльку цёмнага піва, прынёс у нумар. Гэта быў той рэдкі выпадак, калі не здолеў выпіць нават палову. Піва было надзвычай агідным. Мне падалося нібы яно сапсаванае. Падумаў, што мабыць гастраном вінаваты. І што ж я зрабіў? Я пайшоў ды ў іншай краме набыў яшчэ адно такое самае піва. І на гэты раз яно апынулася такім жа паскудным! Вось так я канчаткова расчараваўся.
— І менавіта гэта, баценька, – падхапіў гісторык, – менавіта гэта выдае ў вас чалавека, які доўгі час правёў за мяжой. Савецкага чалавека на сапсаваным піве не правесці, – зарагатаў ён. Яны чокнуліся і выпілі.
Дапіўшы, падняліся. Валянцін Пятровіч, трошкі асавелы, распавядаў, ці нават хутчэй разважаў услых. Было відаць, што яму моцна баліць.
— Таццяна казала, вам можна давяраць. Вы можаце дапамагчы ў інфармаванні заходняй грамадскасці. Таму буду выкладаць усё, каб вы зразумелі, наколькі гэта насамрэч важна.
— Канешне, але вы мусіце цалкам мне даверыцца, – Роберт захаваў цвярозасць і ўважліва сачыў за суразмоўцам.
— Паглядзіце! Гэта быў адзін з самых прыгожых будынкаў у нашым горадзе. Афіцына, якая пасля рэвалюцыі стала рэзідэнцыяй прэзідэнта Нёмана. Гэты дом стаў іх ахвярай адразу пасля ўварвання. Насупраць, вось тут, стаяла невялічкая царква. Восем гадоў таму яе знеслі, каб вызваліць пляцоўку для кааператыўнага гандлю. Тут ладзяцца майскія, кастрычніцкія ды ўсе іншыя дэманстрацыі, на якія заганяюць рабочых са студэнтамі.