Орлов Владимир (2)
Разьвiтаньне зь Ленiным (на белорусском языке)
Уладзiмiр Арлоў
Разьвiтаньне зь Ленiным
Мы прыйшлi ў дзiцячы сад,
Бачым Ленiна пагляд.
Добры дзень, дзядуля Ленiн!
Прывiтацца кожны рад.
Прызнаюся, як на духу: грэшны, нiколi ня быў камунiстам i верным ленiнцам. Ня мог. А вось у КПСС - быў.
Уступаючы туды ў незабыўныя гады застою, я прыйшоў на пасяджэньне бюро гаркаму, дзе адбывалася таемства далучэньня да авангарду грамадзтва, у тэнiсцы зь пiкамi, звонкамi й iншаю картачнаю масьцю. "Как вы посмели явиться в таком наряде?! - задыхнуўся ад абурэньня нейкi стары бальшавiк. - Вы можете себе представить Владимира Ильича с картами в руках?"
Я прасьцей простага мог уявiць правадыра абяздоленых ня толькi з картамi, але й з кiлiшкам добрага каньяку цi вiна - дзе-небудзь у кавярнi на беразе Жэнэўскага возера цi пасьля паляваньня ў Шушанскiм.
Значна цяжэй мне было ўявiць, што, напрыклад, 19 сакавiка 1922 году Ўладзiмiр Iльлiч у сакрэтным лiсьце да Палiтбюро ЦК РКП(б), патрабуючы ўзмацнiць рэпрэсii супраць духавенства й вернiкаў, пiсаў: "чем большее число... удастся нам расстрелять, тем лучше".
Калi я з пачуцьцём вялiкае палёгкi здаў свой партбiлет i быў выключаны зь ленiнскае партыi "за отход от позиций марксизма-ленинизма", адна iдэёвая намэнклятурная дама ўгаворвала мяне "не оставлять партию в трудный момент". Пры гэтым яна спасылалася на майго бацьку-нябожчыка, што, як ёй чамусьцi здавалася, быў адданым ленiнцам. Мяркую, што я лепей ведаю свайго бацьку й мацi, якая таксама бязь сьлёз разьвiталася з "умом, честью и совестью эпохи". Падазраю, што ня толькi мае бацькi нiколi не вучылi ва ўсiм браць прыклад з Валодзi Ўльлянава. Ну й, вядома, не ў мяне аднаго анiколi, нават у хвiлiны замарачэньня не ставала натхненьня на тое, каб стварыць апавяданьне, як Ленiн любiў дзяцей, або скласьцi вершык цi паэмку пра тое, як Iльлiч чытае "Правду" цi "думае пра Беларусь". I ўсё-такi кожны з нас воляй-няволяй дыхаў атрутнымi парамi акцябрацка-пiянэрска-камсамольска-парцейнай машыны. А таму яшчэ нядаўна дзядуля Ленiн уяўляўся нам, безумоўна, ня генiем усiх часоў i народаў (пра iнтэлектуальны ўзровень правадыра хораша сказаў адзiн з высланых iм за мяжу "контррэвалюцыянэраў" - М. Бярдзяеў), але, прынамсi, дзеячом, якога варта было чытаць i на якога ў дадзенай сытуацыi можна было спасылацца. Кажуць, яшчэ нейкiх пару гадоў таму кiраўнiк Саюзу пiсьменьнiкаў Латвii Янiс Пэтэрс сарваў аплядысмэнт, калi замест уласнае прамовы прачытаў на нейкай лiтаратурнай зборнi ленiнскi артыкул "Да пытаньня пра нацыянальнасьцi або пра "аўтанамiзацыю".
Мне здаецца, цяпер, калi бронзавы Iльлiч дзень пры днi набывае ўсё больш сваiх сапраўдных, чалавечых якасьцяў, Пэтэрс згадвае той выпадак не без пачуцьця нiякаватасьцi. Згадзiцеся, далiкатна кажучы, няёмка падмацоўваць сваю думку цытаткамi чалавека, якi (у адрозьненьне ад ягонага таленавiтага пасьлядоўнiка - крамлёўскага горца), ня тоячыся, пакiдаў шматлiкiя пiсьмовыя сьведчаньнi сваёй жорсткасьцi, заклiкаючы расстрэльваць заложнiкаў, прастытутак, сьвятароў, "кулакоў", "буржуяў", спэкулянтаў i iншых ворагаў.
Паводле маiх назiраньняў, людзi з розумам i жывым сумленьнем у нас, у Беларусi, Уладзiмiра Iльлiча ўжо год як не цытуюць. Дакладней, цытуюць, але ўжо як бы наадварот - разьвiтваючыся са сваёй аблудаю й засьцерагаючы ад яе iншых. Адну з такiх малавядомых пакуль што цытатак з напiсанай тав. Троцкiм ленiнскай бiяграфii хачу прапанаваць увазе верных ленiнцаў: "Это диктатура? Это манная кашка! - любiў паўтараць Iльлiч. - Русский человек - слишком добр. - Он не в состоянии принять решительные меры революционного террора. Тем не менее, необходимо попробовать..."
"Напробовались" усмак.
Ленiну пашанцавала памерцi адносна рана. Калi хочаце - своечасова. У тым сэнсе, што праз колькi гадоў яго маглi выкiнуць з краiны, як ягонага бiёграфа тав. Троцкага, або зрабiць - разам з Бухарыным, Каменевым, Зiноўевым i iншымi правадырамi рэвалюцыi - удзельнiкам гучных "адкрытых" працэсаў. Гадоў праз 50 яго б рэабiлiтавалi, а праз колькi месяцаў, як i ў выпадку зь iншымi бальшавiцкiмi верхаводамi, мы б задумалiся: навошта й дзеля чаго, калi за зьдзейсьненае iмi iх нiколi не рэабiлiтуе сама Гiсторыя?
Але Ленiн памёр у час, i таму, замест таго, каб выдзiраць з кнiг ягоныя партрэты, па ўсёй краiне яму панастаўлялi помнiкаў.
Зрэшты, больш верагодным мне ўяўляецца iншае разьвiцьцё падзеяў. Iосiф Вiсарыёнавiч мог адправiць настаўнiка на той сьвет цiха, бяз шуму й пылу, бяз гучных працэсаў, выдзiраньня партрэтаў, паленьня кнiг i iншых бальшавiцкiх штучак. Сталiн цудоўна разумеў, што быць заснавальнiкам небясьпечна. Значна выгадней, схаваўшыся за помнiк правадыру, абсалютна шчыра абвясьцiць сябе спадкаемцам i прадаўжальнiкам.
Дарэчы, пра помнiкi.
З год таму я прысьнiў фантасмагарычны сон. Па маiм родным Наваполацку езьдзiў, зносячы помнiкi Ўладзiмiру Iльлiчу, звычайны савецкi бульдозэр. Дзецi падбягалi да бульдазэрыста, казалi яму адрас чарговага помнiка, дзядзька спаважна запiсваў яго ў свой нататнiк i ехаў рабiць сваю справу далей.
Сёньня, калi шчыльныя шэрагi помнiкаў правадыру працоўных пад гучныя воплескi гэтых самых працоўных ужо iстотна парадзелi, фантасмагарычным у маiм сьне засталося адно тое, што дзея адбывалася ў Наваполацку, дзе - рэч амаль неверагодная! - нiякiх помнiкаў Iльлiчу нiколi не было. Не было нават вулiцы Ленiна. Праўда, дзядуля дзейнiчаў, так бы мовiць, i "пры наяўнасьцi адсутнасьцi". Калi тутэйшыя "нацыяналiсты" спрабавалi пераназваць наваполацкiя вулiцы з дэбiльнымi назвамi тыпу Юбiлейная, Алiмпiйская або Камсамольская, бацькi горада ня проста адмахвалiся, як ад дакучлiвых мух (ня лезьце, маўляў, зь нейкiмi там Скарынамi й Калiноўскiмi), але са значэньнем падымалi ўгару палец i, палохаючы самiх сябе, прыхлопвалi гнiлых iнтэлiгентаў апошнiм аргумантам: "В городе еще нет улицы имени Ленина!" Цяпер ужо можна з усёй пэўнасьцю дадаць: i нiколi ня будзе. Нi вулiцы, нi помнiка.