Шулце Дзинтра
Роберцiк (на белорусском языке)
Дзiнтра Шулцэ
Роберцiк
Пераклад: Эдуард Садоўнiчы
Фаiс была проста дзiвосная планета. Яе аранжавыя далiны, змрочныя цяснiны i беласнежныя вяршынi гор то цямнелi, то святлелi, таму што планета была зусiм невялiчкая i час на ёй iмчаў вельмi хутка. Нязвыклыя зямлянам суткi на Фаiс здавалiся вельмi кароткiмi.
На Фаiс не было нi палёў, нi садоў, i калi на ёй высадзiлiся людзi з Зямлi, яны прывезлi з сабою ўсё патрэбнае для жыцця. На аранжавых раўнiнах пабудавалi касмадромы, на высокiх гарах паставiлi антэны, а цянiстыя цяснiны пакрылi люстэркавым рэчывам, каб выкарыстаць адлюстраваную энергiю белага сонца Фаiс.
Чым больш людзi абжывалi Фаiс, тым часцей iх караблi выкарыстоўвалi яе як прамежкавую станцыю ў космасе, тым больш планета беззваротна трацiла сваю яркую прыгажосць.
Аранжавыя далiны знiклi пад пластыкам, з цяснiн павылазiлi i распаўзлiся ў розныя бакi тоўстыя i тонкiя кабелi, а горныя вяршынi больш нельга было ўбачыць за густымi кратамi лакацыйных антэн.
Шасцёра астранаўтаў, якiя жылi на Фаiс, пакрысе асвойталiся на планеце, ранкам з асалодай любавалiся ўзыходам сонца, а ў тыя ночы, калi не ўдавалася заснуць, садзiлiся ў свой старэнькi ўсюдыход i кiравалiся на другое паўшар'е пазагараць у адной з яшчэ не цывiлiзаваных далiн.
Акрамя людзей, на Фаiс жыў робат. Называлi яго Роберцiк. Ён не толькi забаўляў людзей - ён правяраў яшчэ лiнii напружання, што цягнулiся ад назапашвальнiкаў энергii. Роберцiк рабiў гэта дзiўным чынам: iшоў уздоўж лiнii, не выпускаючы правадоў з жалезных пальцаў, i пасвiстваў; i чым вышэйшае было напружанне на лiнii, тым весялей гучала яго песенька.
Ва ўсiм астатнiм Роберцiк быў проста маленькi дураслiвец, якi пацяшаў астранаўтаў сваёй балбатнёй, часам нечым памагаў, але часцей замiнаў. Начамi, калi людзi засыналi, Роберцiк, якому не патрэбны быў адпачынак, блукаў па маленькай планеце, забаўляючыся тым, што прымушаў правады iскрыцца, перасоўваў з месца на месца ракеты, ездзiў на старым усюдыходзе, а з наблiжэннем ранiцы старанна гатаваў сняданак.
Будзiць людзей i гатаваць iм ранiцаю каву прыносiла Роберцiку велiзарнае задавальненне. Ён, усмiхаючыся, сядзеў у канцы стала i ўважлiва сачыў за людзьмi.
Роберт адрознiваўся ад тых серыйных робатаў, якiя калiсьцi выкарыстоўвалiся экспедыцыямi пры асваеннi планет. Ён насiў кароткiя штонiкi. Праўда, спачатку ён патрабаваў надзець яму такi самы касцюм, якi насiлi ўсе астранаўты. Аднак такi касцюм закрыў бы мноства iндыкатараў i кнопак кiравання ў розных месцах яго корпуса, якiя павiнны былi заўсёды быць на вачах. Так што давялося яму згадзiцца на спецыяльна яму пашытыя кароткiя штонiкi.
З усiх астранаўтаў, якiя працавалi на Фаiс, Роберцiк больш за ўсё пасябраваў з Увальдам, якога тады называлi проста Увiс. Ён быў самы малады ў экiпажы, i маленькая планета стала першым месцам работы ў яго жыццi.
Увiс добраахвотна ўзяў на сябе ўвесь клопат пра Роберцiка. Чысцiў, змазваў, правяраў рэжымы i нiколi не пакiдаў па-за ўвагай нiводнай Роберцiкавай скаргi на кантакты, што пачыналi iскрыцца, на суставы, якiя парыпвалi, цi на зменлiвае напружанне. Псаваўся Роберцiк рэдка, у яго былi трывалая канструкцыя, мозг сярэдняга аб'ёму i павялiчаны блок запiсу iнфармацыi. Увiсу часам здавалася, што Роберцiк запамiнае мноства ўсялякай лухты замест таго, каб запаўняць блокi памяцi якiмi-небудзь карыснымi звесткамi.
У кароткiя i бясконца цудоўныя на Фаiс свiтальныя часiны Увiс з Роберцiкам нярэдка любавалiся ўзыходам сонца з-за найблiжэйшага пагорка. Аднак Роберцiк i тады больш глядзеў не на сонца, а на Увiса, таму што вiдовiшча ўсходу, аднойчы зафiксаванае ў памяцi робата, больш не цiкавiла яго. А Увiс кожны раз адметна выказваў сваю радасць i захапленне.
Калi яны вярталiся ў лагер, Увiс звычайна задаваў Роберцiку пытаннi; яму было цiкава, як робат уяўляе сабе розныя жыццёвыя з'явы.
- Роберцiк, што такое кветкi?
- Рэдкi ў Сусвеце працэс, калi неарганiчныя злучэннi ператвараюцца ў арганiчныя.
- А дождж?
- Кругазварот вадароду i кiслароду, - адразу ж адказваў Роберцiк.
Тут Увiс пачынаў расказваць пра Зямлю. Роберцiк слухаў яго ўважлiва: у такiя хвiлiны ён уяўляў сябе амаль чалавекам i адчуваў, што ў яго жалезным целе адбываюцца нейкiя незапраграмаваныя працэсы i змены; яму хацелася кудысьцi ляцець, чамусьцi спяшацца, яго хваляваў ветрык, што дзьмуў на Фаiс i звычайна адзначаўся толькi барометра-iндыкатарам. Роберцiку здавалася, што ён улоўлiвае водар кветак, якi далятае з сенажацяў Зямлi, што высока ў небе павольна лунаюць птушкi (а птушак на Фаiс нiколi не было) i што голыя схiлы гор акрываюцца зялёным дываном.
Дзень мiнаў за днём, i вось надышоў час чарговага палёту на Зямлю, каб папоўнiць запасы харчавання, вады i тэхнiчных матэрыялаў. Палёт лiчыўся нескладаным, i звычайна яго выконваў адзiн чалавек. Зразумела, кожнаму астранаўту карцела пабываць дома, таму ляталi ўсе па чарзе.
На гэты раз павiнен быў ляцець Увiс. Ён папрасiў дазволу ўзяць з сабою Роберцiка. Яму дазволiлi, бо пэўны час можна было абысцiся i без робата.
Так Роберцiк убачыў Зямлю, сапраўдную жывую планету. Дагэтуль ён ведаў толькi Фаiс. Але што такое Фаiс у параўнаннi з Зямлёй! Яркая паверхня Фаiс нагадвала ўбранне, пашытае з мноства лапiкаў аднаго колеру, Зямля ж была шматфарбная, гарманiчная i, галоўнае, жывая.
Вярнулiся яны ў дакладны час. Увiс, поўны новых уражанняў, з падвойнай сiлай узяўся за работу, не перастаючы паўтараць, як добра i спакойна дома.
Гледзячы на яго, астранаўты прыгадвалi свае першыя палёты i першыя вяртаннi i толькi ўсмiхалiся. Аднак даволi хутка iх увага пераключылася з Увiса на Роберцiка. Бо з робатам вiдавочна рабiлася нешта незразумелае.
Пачалося гэта адразу пасля палёту.
Калi карабель толькi сеў на Фаiс, Роберцiк адмовiўся пакiнуць яго. Дарэчы, пра гэта ведаў тады толькi Увiс. Замест таго каб выйсцi, Роберцiк спынiўся каля адчыненага люка, i Увiсу нават здалося, што ў звычайна абыякавым робатавым позiрку на гэты раз прамiльгнуў страх.
- Што здарылася, Роберцiк? - папытаўся Увiс.
- Нiчога, - адказаў Робат. - Проста я не хачу на Фаiс.
Увiс устрывожыўся. Робат не павiнен гаварыць "не хачу". Роберцiк мог бы сказаць: "не магу", "не ўмею", "не маю права" альбо "не ведаю".
- Чаму? - запытаўся Увiс, зусiм як у чалавека.
Роберцiк не адказаў. У тое iмгненне ён быў падобны на маленькага капрызнага хлапчука ў кароткiх штонiках. Так што Увiс проста ўзяў яго за руку i вывеў з карабля.
Але з таго выпадку ўсё i пачалося.