Malika iltifot bilan:
— Tur! Muroding menikidek kavush bo‘lsa, mushku. ling oson, darhol keltiring, eng qimmatbaho zar kavushdan! Uning bu soddaligi menga nihoyatda yoqdi! — dedi, Sungra boshqalardan bir chekkaroqda turgan, rangpar YUZI tuladan kelgan, katta-katta sadaf tugmali kamzili uning saroyga dahldor emasligini ko‘rsatib turgan kishiga tikilib turib,qarang, sizning o‘tkir qala. mingizga loyiq bir namuna! — dedi.
Sadaf tugmalik odam ta’zim bilan:
— Marhamatli malikam, lutf va karamingiz haddan ziyoda, bu o‘rinda loaqal Lafonten lozimdir, — dedi.
— Rostimni aytsam, «Brigadir» ingiz hali ham xayolimdan ketmaydi. Ajab yaxshi o‘qiysiz! — dedi malika. So‘ngra yana zaporojyelilarga boqib: — Biroq, sizning yurtingizda uylanishmaydi, deb eshitgan edim, — dedi.
— Nega, oiaxonimiz, o‘zing xo‘p yaxshi bilasanki, odamzod xotinsiz tiriklik qilolmaydi, — dedi temirchi bilan gaplashgan haligi odam. Temirchi uning savodxonlar tilini yaxshi bila turib malika bilan gaplashganda jo‘rttaga mujik tili deyilgan bunday dag‘al tilda gapirganini ko‘rib, ichida: «Mug‘ambirlar-e! Bunday qilishi bejiz bo‘lmasa kerak!» deb qo‘ydi.
Haligi zaporojyeli:
— Bizlar tarki dunyo qilganlardan emasmiz, biz ham gunohkor bandalardanmiz. Isavilarning barisi yeingari biz ham ovqatlarga o‘chmiz. Oramizda uylanganlar ko‘p va lekin ular sechada xotinlari bilan turmaydilar. Xotinini Polshaga tashlab kelganlar ham bor, Ukrainada xotini borlar ham bor, Turk yurtida xotini borlar ham bor[7]. — dedi.
Shu orada temirchiga kavush keltirdilar. Temirchi uni mahkam ushlab olib:
— Xudoyo tavba, muncha chiroyli! Ulug‘ malika, muz otgani borganingizda ham oyog‘ingizga shunaqa kavush kiyib borasizmi, ajabo! Bunday kavush kiyadigan oyoqlar qanday ekan, toza qanddan bo‘lsa kerak deyman, — dedi.
Oyoqlari risoladagidek chiroyli va roso bo‘lgan malika, garchi qoracha bo‘lsa ham libosi o‘ziga yarashganidan kelishgan deguday soddadil temirchining og‘zidan bunday xushomadni eshitib kulimsirab qo‘ydi.
Malikaning iltifotidan taltayib ketgan temirchi, poshsholar bol bilan moydan boshqa narsa yemasliklari rostmi, yana shunga o‘xshash allanimalarni so‘ramoqchi bo‘lib turib edi, zaporojyelilarning biqiniga turtayotganlarini fahmlab, indamay qo‘ya qoldi. Malika qariyalarga boqib, ulardan yurtlaridagi rasm-rusumlarni surishtirib, hol-ahvol so‘rab turganida, sekin ketiga chig‘anib, cho‘ntagiga engashibroq: «Darrov meni bu yerdan olib ket», deyishi bilanoq, o‘zini g‘ovdan nariroqda ko‘rdi.
Bo‘zchining semiz xotini ko‘chaning o‘rtasida bir to‘p xotinni yig‘ib olib:
— Xudo ursin, suvga cho‘kdi, yolg‘on bo‘lsa turgan joyimdan siljimay o‘lay! — deb javrar edi.
— Axir, men yolg‘on gapirib yurgan xotinmanmi? Bitta-yarimtaning sigir-pigirini o‘g‘irladimmi? Birovga ko‘zim tegdimi, nega menga ishonmaysizlar? — deb baqirar edi, burni ko‘k, kazakcha ko‘ylak kiygan xotin qo‘lini paxsa qilib, — Temirchi o‘zini osganini kampir Pereperchixa o‘z ko‘zi bilan ko‘rmagan bo‘lsa suv icholmay o‘lay!
Chubnikidan chiqib kelayotgan da’voshi, bu gapni eshitib:
— Ana xolos, temirchi o‘zini osibdi-ya! — dedi-da, mojaro qilib turganlarga yaqinroq keldi.
— Araq icholmay o‘lay desangchi undan ko‘ra, qurib ketgur bangi! — deb javob qaytardi unga bo‘zchining xotini. — Senga o‘xshagan jinni bo‘lsa o‘zini-o‘zi osar edi, suvga tashladi, muzni yorib suvga cho‘kdi! Sening shu topda araqxonadan chiqqaningni annq bilsam, uning suvga cho‘kkanini ham shunday bilaman.
Burni ko‘kargan kampir achchig‘lanib:
— Voy manjalaqi, sharmanda, topgan gapini qarang, har kuni kechqurun munshi senikiga kirib yurganini bilmaydi, deb o‘ylaysanmi? — dedi.
Bo‘zchining xotini tutaqib ketdi.
— Munshing nimasi? Kimnikiga kiradi? Yolg‘onchi!
Ko‘k xitoyi mato bilan sirma qilib quyon terisidan tikilgan po‘stin kiygan munshining xotini mojarolashib turganlar tepasiga borib:
Munshi? — dedi cho‘zib. — Munshi bilan bo‘lgan jazosini yeydi, kim aytdi?
Burni ko‘kargan xotin bo‘zchining xotiniga ishora qilib:
— Munshi anavinikiga kirib-chiqib yuradi! — dedi.
Munshining xotini bo‘zchining xotini tepasiga o‘dag‘aylab borib:
— Sen mochag‘armi hali unga issiq-sovuq ichirib, boshini gangitib yurgan! — dedi.
Bo‘zchi xotini orqasiga tisarilib:
— Mal’un, nari tur-e! Nari tur-e, — derdi.
— Ha, la’nati yalmog‘iz, bolang o‘lsin iloyim, qurib ketgur, tuf basharangga… — munshining xotini bo‘zchi xotinining ko‘ziga tufurdi.
Bo‘zchining xotini ham uning basharasiga tufurmoqchi edi-yu, biroq, mojaroni tuzukroq eshitay deb xotinlarga yaqinroq kelib turgan da’voshining tarashlangan boshiga tufurib yubordi. Da’voshi etagi bilan basharasini artarkan: «Ha, mochag‘ar», deb qamchisini ko‘tarib dag‘dag‘a qilib edi, xotinlarning barisi har tarafga to‘zib qochdilar. Da’voshi aft-basharasini artarkan, so‘kinishini qo‘ymay: «Ha, iflos palid!» der edy yalang.
— Shunday qilib, temirchi suvga cho‘kibdi-da, xudov tovba! Xo‘p usta suratkash edi-ya! Qanday pishiq pichoqlar, o‘roqlar, omochlar yasardi! Juda kuchli azamat edi-ya, ha, — deb qo‘ydi, so‘ngra birpas o‘ylanqirab tur, gandan keyin, — qishlog‘imizda unday odam kam. Qop ichida o‘tirganimdayoq fahmlagan edim-a, bechoraning avzoi yomon edi. Ana xolos! Kecha bor edi, bugun yo‘q! Targ‘il baytalimni taqalatmoqchi edim-a!.. — Da’voshi bunday xayollarga cho‘mganicha asta-asta uyiga yetib keldi.
Oksana bu xabarni eshitib ichidan kuydi. Pereperchi. xaning o‘z ko‘zim bilan ko‘rdim, deganiga, xotinlarning, poyma-poy gaplariga uncha ishonmas edi, temirchininy xiyla taqvodor odam bo‘lib, o‘z joniga o‘zi qasd qili» shiga ham ishonmas edi. Lekin qishloqqa sira qaytib kelmaydigan bo‘lib, bosh olib chiqib ketgan bo‘lsa ni» ma qiladi? Temirchidek azamatning topilishi qiyin. U qizni juda yaxshi ko‘rardi! Hech kim chidolmagan erka. liklarini faqat u ko‘tarib kelayotib edi-ku. Go‘zal qiz tuni bilan betoqat bo‘lib, o‘rnida tinch yotolmay uyoqdanbuyoqqa ag‘anab, tong otguncha sira uxlamadi. Goh tun qorong‘isida o‘ziga-o‘zi dakki berib to‘lg‘anar, goh orom olib, hech o‘ylamay der edi-yu, ammo xayolidan yigit ket. masdi. Kechasi bilan kuyib-o‘rtanib, ertalabgacha temir. chining maftuni bo‘ldi. Temirchining taqdiriga Chub xafa ham, xursand ham bo‘lmadi. Uning fikri yolg‘iz bir narsa bilan band: So. loxaning bevafoligini hech unutolmadi, uyquga yotib ham uni so‘kar edi.
Tong otdi. Odamlar erta sahardan butxonaga keli. sha berdi. Doka ro‘mol o‘ragan, oq movut kamzul kiygan dindor keksa xotinlar butxona eshigidan kirar-kirmas cho‘qinishardi. Ko‘k va sariq nimcha, orqasida popuqli zar to‘n kiygan boyvuchcha xotinlar hammadan oldinda turardilar. Boshiga allaqancha rang-barang lenta bog‘lab olgan, bo‘yni to‘la marjon, but va tangalar taqib olgan qizlar mehrobga yaqinroq borib olishga harakat qilardilar. Ammo hammadan oldinda mo‘ylovdor, kokil qo‘ygan, bo‘yni yo‘g‘on, iyagi tarashlangan, aksarisi tagidan oq, ba’zida ko‘k kamzuli chiqib turgan, chakmon kiygan boyu kambag‘allar aralash turardilar. Qayoqqa qarasang bayram kayfiyati. Da’voshi ro‘zasini kolbasa bilan ochmoq xayolida tamshanar edi. Qizlar yigitlarga qo‘shilib, muzda uchamiz deb suyunar edilar, kampirlar duo-fotihani bugun astoydilroq o‘qir edilar. Kazak Sverbuguz bosh egib sajda qilganda butxonadagilarning hammasiga eshitilar, yolg‘iz Oksana o‘zidan bexabardek parishon holda turar edi. Namoz o‘qiyaptimi, yo‘qmi, ma’lum emas. Biridan-biri alamli, biridanbiri g‘amgin tuyg‘ular ko‘ngliga g‘am solar, qayg‘usi shunchalik oshgan ediki, chehrasida g‘amu hasratdan o‘zga hech narsa ko‘rinmas edi. Ko‘ziga jiq-jiq yosh to‘ldi. Qizlar uning bu holiga sabab nimaligini aslo tushunolmadilar, sabab temirchi ekani ularning xayoliga ham kelmadi. Ammo xayoli temirchi bilan band bo‘lgan yolg‘iz Oksana emasdi. Qishloq ahillarining barisi nazarida bayram bayramga o‘xshamas, bir narsa yetmaganday edi. Aksiga olib, munshi ham qopga tushgandan beri xirillab qolib, duoni bo‘g‘ilib zo‘rg‘a o‘qir edi. qal’adan kelgan hofiz yaxshi o‘qisa ham, temirchining‘ yo‘qligi bilinib turardi, chunki ibodat vaqtida: «E, bor xudoyo» ni yokn «g‘ulmonlar bilan» ni o‘qiganda temirchi ham hofizlar yoniga chiqib, poltavachasiga hofizlik qilib ketar edi. Bundan tashqari, temirchidan boshqa hech kim butxonaga mutavallilik qilmas edi. Er«