Жэня нешта крычыць мне, але праз вецер я не чую словаў. Раптам ён падскоквае і пачынае размахваць рукамі. Аказваецца, ён бачыць машыну, якая ўсяго за пяцьдзясят метраў ад нас:
– Добры дзень! – я спрабую перакрычаць вецер.
– Таварыш! – крычыць у адказ кіроўца раздзяўбанага уазіка.
– Мы едзем на Улан-Батар! Падвязіце па трасе!
– Не Улан-Батар! Тоўба!
– Тоўба дык Тоўба! Паехалі!
У прыцемках мы дабіраемся да мястэчка. Я думаў, што Баян-Улгій – бедны горад, але Тоўба ў такім разе – рэзервацыя для збяднелых жыхароў Баян-Улгій. У былым саўгасе жывуць каля ста сямей. Усе яны туляцца ў маленькіх аднапавярховых хатках з поліэтыленам замест шкла на вокнах. У пасёлку няма ніводнага дрэва або агарода. У баку ад цэнтральнай вуліцы стаяць безжыццёвыя шкілеты старажытных гаспадарчых пабудоваў. Побач помнікі героям рэвалюцыі ды працы – надмагілле для пасёлка на стадыі вымірання.
У мясцовай краме мы знаёмімся з дзяўчынай. Яна тлумачыць нам па-англійску, што дарога на Улан-Батар ляжыць за пяць кіламетраў ад пасёлка, і злавіць машыну тут наўрад ці атрымаецца. Яна раіць нам сесці на аўтобус да Баян-Улгій, а там купіць квіток на самалёт. Некалькі разоў спрабуем растлумачыць ёй, што ў нас няма грошай, але яна адмаўляецца нас разумець. Тады вырашаем даведацца, дзе ў пасёлку можна заначаваць, але і на гэтае пытанне выразнага адказу мы не чуем.
Брыдзём у паўзмроку па вулачках Тоўбы. Холадна і млосна. Ля адной хаткі я сустракаюся позіркам з мужыком у завэдзганым кажуху. Мы ўсміхаемся адзін аднаму, я тлумачу жэстамі, што мне з Жэнем няма дзе спаць. Мужык расплываецца ў шырокай усмешцы і паказвае на сваю халупу:
– Маленькі дом, але вельмі добры!
Мы з радасцю прымаем запрашэнне і пралазім у хатку. Дзверы ў яе настолькі малыя, што мне даводзіцца прыняць позу лыжніка на спуску, каб праціснуцца ўнутр. Дом складаецца ўсяго з аднаго пакоя і сянец.
Тут жывуць мужык, яго жонка і чацвёра дзяцей. Гаспадара завуць Сепер. Мы з Жэнем бяромся тлумачыць гісторыю свайго падарожжа. Дзеткі акружаюць нас, як ваўкі казулю, і з цікавасцю назіраюць за тым, як мы з дапамогай пантамімы расказваем гісторыю сваіх прыгод.
Жонка Сепера гатуе куўрдак – локшыну з кавалачкамі мясца і бульбы. Атрымліваецца самы смачны куўрдак у маім жыцці! Мы з сям’ёй ямо з аднаго катла. Дзеткі расцягваюць мае кабелі, камеру і плэер па вуглах – напэўна, яны ўпершыню ў жыцці слухаюць музыку ў навушніках. Потым яшчэ некалькі гадзін мы вывучаем казахскую мову, пакуль жонка вышывае ўзоры на скураным палатне.
Усю заходнюю частку Манголіі засяляюць казахі. Яны вельмі ганарацца сваім паходжаннем і пагардліва ставяцца да манголаў. Тут не распаўсюджаныя юрты. У асноўным казахі селяцца ў аднапавярховых дамках без звыклага нам трохкутнага даху. Усё таму, што тут амаль ніколі не бывае ападкаў.
Пакуль я пішу дзённік, у дом запаўзае сябар сям’і. Яму выдаюць зэдлік, ён сядае пасярод пакоя і запальвае цыгарэтку. Напэўна, вестка пра наш прыезд разнеслася па ўсім пасёлку, бо, мяркуючы па жэстах, гаворка ідзе пра нас. Высмаліўшы ўсе цыгарэты, госць сыходзіць, а мы кладзёмся спаць. Выключаць святло на ноч тут не прынята, але гэта нас не бянтэжыць – мы захутваемся ў спальнікі ды імгненна адрубаемся.
Лёд і саляра
Раніцай у доме робіцца холадна. Уначы мы з Жэнем ціснемся адзін да аднаго. Я як заўжды прачынаюся самым апошнім. Жонка Сепера на ўсю моц растоплівае печ. Мы снедаем гарбатай з прэснымі булачкамі, якія тут пякуць у кожнай хаце. Я пытаю Сепера, ці ёсць у яго мапа, але сям’я мапы не мае. Праз паўгадзіны сын Сепера прыцягвае са школы атлас 1998 года на мангольскай мове, і па спецыялізаванай мапе «папуляцыі дзікіх звяроў Манголіі» гаспадар тлумачыць нам, як праз пятнаццацікіламетровую цясніну выйсці на сталічную трасу. Я дзякую Сеперу і яго жонцы за гасціннасць. Упэўнены, што нашае з’яўленне – вельмі важная падзея для гэтай сям’і. Сепер пакідае свой адрас на выпадак, калі мы вернемся. Мы цёпла развітваемся, і ўся сям’я выходзіць з хаты, каб правесці нас.
Некалькі гадзін мы валачомся ў кірунку цясніны, пакуль не спыняем стары уазік. Наогул, уазікі – самы папулярны від транспарту ў мангольскім стэпе, так жа часта сустракаюцца толькі старыя савецкія матацыклы. У нашай машыне няма задніх сядзенняў. Мы плюхаемся на падлогу і адлічваем сваімі азадкамі кожную калдобіну. Машына вязе нас да трасы. Дарога грунтавая. На ёй няма ніякіх указальнікаў. Без дапамогі мясцовых ніколі не дапетрыш, што яна вядзе ў сталіцу Манголіі. Ля яе нас і высаджваюць.
Ад безвыходнасці мы праходзім яшчэ кіламетраў дзесяць. Стэп вельмі хутка вучыць уважлівасці. Спачатку мне здаецца, што мы тут абсалютна адны на дзясяткі кіламетраў, але, гадзінамі ўзіраючыся ў горныя схілы, я раптам пачынаю заўважаць табуны і малыя, як пясчынкі, юрты ў лагчынах.