Programy spektakli baletowych nabrały teraz dla mnie nowego znaczenia, podobnie jak jej fotografie z innymi tancerzami. A baletki wydawały się czymś świętym. Nigdy nie zdawałam sobie sprawy, jaka to ważna dla niej rzecz. Wiedziałam, że kiedyś tańczyła, ale jakoś nigdy nie pojęłam, ile serca w to wkładała. Spróbowałam to wyjaśnić dzieciom, a one robiły wielkie oczy, kiedy im opowiadałam całą historię. Kiedy pokazałam Katie baletki i powiedziałam, że należały do babci Dań, mała pochyliła się nad nimi i pocałowała je. Gdyby babcia to widziała, pewnie by ją to rozśmieszyło.
Tak jak się obawiała, odpływając we wrześniu 1917 roku, nigdy już nie ujrzała Nikołaja. Jak przyrzekł, pojechał do Tobolska na Syberii, a tam wpadł w pułapkę. Nie miał już możliwości wyjazdu, został wraz z carem i jego rodziną osadzony w areszcie domowym. Poświęcenie dla nich kosztowało go w końcu wolność, a w lipcu 1918 roku rozstrzelano go wraz z nimi. Krótki list, podpisany nazwiskiem, którego nie potrafiłam odczytać, powiadomił ją o tym cztery tygodnie później. Mogłam sobie tylko wyobrazić, co przeżywała, czytając ten list. Sama szlochałam nad nim przez lata, czytając przekład. Musiała czuć się tak, jakby skonała razem z nim.
Zanim zginął, ostrzegał ją jednak w ostatnim liście, że chodzą słuchy o egzekucji. W okrutny sposób, jak mogło by się wydawać teraz z perspektywy czasu, usiłował przy gotować ją na to. Słowa brzmiały właściwie zaskakująco wesoło i mocno. Pisał, że ona musi znaleźć szczęście w swoim nowym życiu, a jego, jego miłość, wspominać z radością, a nie ze smutkiem. Pisał, że w głębi serca był jej mężem, odkąd się poznali, że zawdzięcza jej najszczęśliwsze lata swego życia i że ubolewa tylko nad tym, że nie wyjechał z nią razem. Musiała wiedzieć tamtego dnia, że więcej go nie zobaczy. Nie można jednak było uniknąć przeznaczenia. Jego i jej. Jej przeznaczone było nowe życie, z nami wszystkimi, w kraju tak dalekim od życia, które dzieliła z nim. A jemu nie było pisane być z nią.
Jej ojciec i pozostały przy życiu brat zginęli pod koniec wojny. A madame Markowa zmarła na zapalenie płuc dwa lata po tym, jak moja babka widziała ją po raz ostatni.
Straciła ich, jedno po drugim, nieodwołalnie, straciła wszystko – życie, ojczyznę, karierę, garstkę najdroższych… mężczyznę, którego kochała, swoją rodzinę, taniec, który uwielbiała.
A jednak nie czuło się wokół niej atmosfery tragedii, smutku, żalu, żałoby. Musiała strasznie za nimi tęsknić, zwłaszcza za Nikołajem. Serce musiało jej pękać, a jednak nigdy nic mi nie powiedziała. Była po prostu babcią Dań, tą od śmiesznych kapeluszy, wrotek, iskierek w oczach i pysznych ciasteczek. Jak mogliśmy być tak głupi? Jak mogliśmy sądzić, że to ona cała, podczas gdy miała w sobie o tyle więcej? Jak mogłam uwierzyć, że kobiecina w znoszonych czarnych sukniach jest tą samą osobą, którą była kiedyś? Dlaczego sądzimy, że starzy ludzie zawsze byli starzy? Dlaczego nie mogłam jej sobie wyobrazić w sukni balowej z czerwonego aksamitu, przybranej koronką? Dla czego nie wyobrażałam sobie, jak w swoich baletkach tańczy dla cara Jezioro łabędzie? Dlaczego nigdy mi tego nie opowiadała? Wszystkie swoje sekrety zachowała dla siebie.
Przez jedenaście miesięcy czekała na Nikołaja, mieszkając u jego kuzyna, aż w dwunastym miesiącu dowiedziała się, że Nikołaj został rozstrzelany. Jego kuzyn był dla niej miły, tak jak zapowiadał Nikołaj. Cichy mężczyzna ze swoimi własnymi wspomnieniami, własnymi żalami, własnymi stratami. Musiała być dla niego jak promyk słońca. Był od niej starszy o dwadzieścia pięć lat. Kiedy przy jechała, miał czterdzieści siedem lat, a ona dwadzieścia dwa. Musiała mu się wydawać dzieckiem. I zawsze musiał wiedzieć, ile dla niej znaczył Nikołaj. W pięć miesięcy po śmierci Nikołaja, w szesnaście po przybyciu do Vermontu, poślubiła kuzyna Nikołaja, mojego dziadka, Wiktora Obrażenskiego. Do dziś nie wiem, czy naprawdę go kochała. Zakładam, że tak. Musieli być przyjaciółmi. Zawsze był dla niej miły, choć małomówny, ona zaś mówiła o nim z czułością i admiracją. Nadal jednak nie przestaję się zdumiewać, jak mogła pokochać mojego dziadka, skoro przedtem kochała jego kuzyna. Chociaż w to wątpię, myślę, że na swój sposób pokochała go jednak. Nikołaj był namiętnością jej życia, marzeniem młodości, która skończyła się tak szybko.
Tylu rzeczy nigdy nie wiedziałam… o tylu rzeczach nawet mi się nie śniło. Była naprawdę tajemnicza. Mam teraz okruchy… kufer… baletki… medalion… i listy… resztę jednak zabrała ze sobą – wspomnienia, sukcesy, ludzi, których kochała. Żałuję tylko, że tak mało wiedziałam o niej, kiedy żyła, że nie miałam pojęcia o jej przeszłości.
Babcia Dań, kobieta, którą była w moich oczach, zawsze będzie żyła w moim sercu. Kobieta, którą była wcześniej, należy do innych ludzi. Zabrali ją ze sobą, a ona dbała, by zawsze byli jak najbliżej, w jej sercu, w duchu, w listach i w medalionie. Musiała nadal go kochać, skoro do domu starców wzięła ze sobą listy i medalion z jego wizerunkiem. Nawet wtedy musiała odczytywać listy, choć pewnie po tylu latach ich treść utrwaliła się w sercu.
Dziś, kiedy przymknę oczy, nie wydaje mi się stara… jej suknie nie są czarne ani podniszczone… nie piecze już ciasteczek… uśmiecha się do mnie, młoda i piękna jak niegdyś… i tańczy w swoich baletkach, a Nikołaj Obrażenski uśmiecha się i patrzy. I wierzę, że teraz gdzieś są wreszcie razem.
Danielle Steel
