Выбрать главу

16. Якія ў большай частцы твае ўяўленьні, такімі будуць і твае разважаньні. Таму, што душа прасякваецца гэтымі ўяўленьнямі. Дык няхай яна прасякнецца ў цябе ўяўленьнямі накшталт ніжэйпададзеных. Дзе ёсьць магчымасьць жыць, там можна і добра жыць: пры двары можна жыць, значыцца, там можна і добра жыць. І далей: кажная рэч імкнецца да таго, дзеля чаго яна была створана, а ў тым, да чаго яна імкнецца, — ляжыць яе мэта; але, дзе мэта кажнае рэчы, тамака-ж яе карысьць і дабро. А дабро разумнае істоты — гэта сувязь. І мы створаны для сувязі гэта даведзена даўно. А ці-ж не відавочна, што ніжэйшыя істоты створаны для ніжэйшых, а вышэйшыя адзін для аднаго. Жывыя — вышэй за няжывых, з жывых-жа вышэйшымі зьяўляюцца разумныя.

17. Імкнуцца да немагчымага — нямудрасьць. Але немагчыма, каб нямудрыя людзі рабілі інакш.

18. Ні з кім не здараецца нічога такога, чаго-б ён ня змог перанесьці. Здараецца тае самае і зь іншымі, і яны, ці таму, што не разумеюць, што зь імі здарылася, ці таму, што жадаюць пафранціць сваім узвышаным спосабам думаньня, застаюцца цьвёрдымі і непахіснымі. Было-б жудасна, калі-б невуцтва і ганарыстасьць сталіся мацнейшымі за разуменьне.

19. Самыя рэчы ні ў якім выпадку ня сутыкаюцца з душою. Ім няма доступу ў душы, яны ня могуць ні зьіначыць яе, ні прывесьці яе ў рух. Зьіначаньне-ж і рух у ёй залежаць толькі ад яе самой. І якая для яе будзе будучыня, — залежыць ад таго, якія меркаваньні яна палічыць сябе вартымі.

20. Чалавек зьяўляецца для нас істотаю найболей блізкаю, паколькі мы абавязаны рабіць людзям дабро і зносіць іх. Калі-ж хто-небудзь зь іх супрацьдзейнічае выкананьню маіх абавязкаў, тады ён стаецца для мяне ня меней абыякавым, як сонца, вецер, дзікі зьвер. Усё гэта можа перашкодзіць якой-небудзь дзейнасьці, але яны не зьяўляюцца перашкодамі для імкненьня і настрою, бо яны маюць сілу дзеяньня і здольнасьць ператварэньня: бо інтэлігэнцыя (ў чалавеку) ператварае і зьіначвае кажную перашкоду ў пажаданую дапамогу; затым, тое, што было перашкодаю для дадзенага дзеяньня, стаецца сродкам для іншага дзеяньня, а тое, што стаяла на шляху, як перашкода, само паказвае шлях.

21. Паважай найболей дасканалае з усяго, што існуе ў сусьвеце; ім будзе тое, што карыстаецца ўсімі рэчамі і кіруе ўсе рэчы. Гэтаксама паважай найболей дасканалае з існуючага ў табе: яно роднае першаму. Бо і ў табе яно зьяўляецца тым, што карыстаецца ўсім іншым, а тваё жыцьцё кіруецца ім.

22. Тое, што ня спрычыняе шкоды Месту, ня шкодзіць і грамадзяніну. Кажны раз, калі ўзьнікае ўяўленьне пра шкоду, тарнуй наступнае правіла: Калі гэта ня прыносіць шкоды Месту, дык ня прыносіць і мне. Калі-ж Месту спрычынена шкода, дык не злавацца трэба на вінаватага, а паказаць яму ягоную памылку.

23. Часьцей разважай пра хуткасьць, зь якою мінаюць усе рэчы і зьнікаюць, гэтак — рэчы, што існуюць як і рэчы, што прыходзяць да быцьця. Бо субстанцыя падобна, як рэчка, што цячэ няспынна, і дзеяньні бесперапынна зьмяняюць адно другое, а прычыны паддаюцца бязьлікім зьіначаньням. І няма, відавочна, нічога сталага, а побач з намі бязьмерная бездань мінулага і будучага, у якой усё зьнікае. Дык ці ня глупым будзе той, хто пачне ганарыцца чым-небудзь падобным, ці хвалюецца з гэтае прычыны, або скардзіцца, як быццам справа тычыцца цяжару, які павінен цягнуцца вякамі.

24. Успомнім пра сутнасьць у яе суцэльнасьці: якою маленькаю часткаю ты ўдзельнічаеш у ёй; пра ўнівэрсальны час, зь якога табе прыдзелена толькі кароткае і неспасьцярожнае трываньне; пра долю: якою нязначнаю часткаю ты яе зьяўляешся!

25. Хто-небудзь дрэнна адносіцца да мяне? Ну, што-ж, гэта ягоная справа. У яго гэтакая ўнутраная схільнасьць і свой спосаб дзеяньня. Я-ж такі, якім жадае, каб я быў, агульная натура, і раблю так, як жадае, каб я рабіў, мая ўласная натура.

26. Няхай частка твае душы, якая вядзе і кіруе, астанецца незакаламучанаю рухамі цела дарогаю прыемнасьці або цярпеньня; і няхай яна ня лучыцца зь імі, але няхай абмяжуе самую сябе і агранічыць вынікі да свомых для сябе частак. Але, калі гэтыя вынікі ўздымуцца да памеру мужнасьці тых іншых схільнасьцяў, якія, дзякуючы натуры, існуюць у целе, што твораць сабою суцэльнасьць, тады ты не павінен імкнуцца да супраціву адчуваньня, бо гэта натуральным ёсьць: але кіруючая частка не павінна сама дадаваць да адчуваньня пагляду, што гэта ёсьць або дабро, або зло.