Выбрать главу

22. Я выконваю свой абавязак. Нішто іншае не адцягвае мае ўвагі: ці гэта, нешта ажыўленае, ці неразумнае, ці нешта, што заблудзілася або ня ведае свае дарогі.

23. Да істотаў неразумных, і наагул да ўсіх рэчаў і прадметаў, адносься зь вялікадушнасьцю і годнасьцю, як істота разумная, да таго, хто гэтага ня мае. Да людзей, як істотаў разумных, адносься, як да роўных. І заўсёды зьвяртайся да багоў. І няхай будзе для цябе абыякавым, колькі часу працягнецца такая дзейнасьць. Даволі і трох гэтакіх гадзінаў.

24. Сьмерць зраўняла Аляксандра Вялікага зь ягоным паганятым мулаў. Або яны былі ўспрынятымі назад у тыя самыя прынцыпы сусьвету, або былі аднолькава расьцярушанымі сярод атамаў.

25. Падумай пра тое, колькі зьяваў узьнікае ў душы і целе кажнага з нас на працягу аднаго моманту часу, і ты ня будзеш дзівіцца таму, калі непараўнальна болей, ці праўдзівей, усё існуе ў тым Адным Цэлым, якое мы называем сусьветам.

26. Калі хто-небудзь спытае цябе, як пішацца слова "Антонінус", дык няўжо-ж ты пачнеш зласьліва выкрыкваць кажную ягоную літару? І калі на цябе будуць гневацца, дык ці ты будзеш гэтаксама гневацца ў сваю чаргу? Ці-ж ты не пералічыш спакойна і па чарзе ўсе асобныя літары? Памятай, затым, што і кажны абавязак складаецца з асобных момантаў, якія можна пералічыць. Іх вось і неабходна сьцерагчы і бяз мітусьні, не адказваючы зласьлівасьцю на зласьлівасьць, належным чынам выконваць чарговую справу.

27. Ці-ж ня жорстка будзе не дазваляць людзям імкнуцца да таго, што ім здаецца прыстойным і карысным? Але, злуючыся на іхныя памылкі, ты да пэўнае ступені не дазваляеш ім чыніць гэтага. Бо яны заўсёды імкнуцца да таго, што ім здаецца прыстойным і карысным. — Але ў запраўднасьці гэта ня так. Тады, вучы іх і растлумачвай, але перастань злавацца.

28. Сьмерць ёсьць спыненьнем здольнасьці пачуцьцёвага ўспрыйманьня, і імпульсаў здольнасьці думаньня, і служэньня целу.

29. Вялікая шкода сталася-б, калі-б у тым самым жыцьці, у якім табе не адмаўляецца служыць цела, адмовілася-б служыць душа.

30. Уважай, каб ты ня стаўся Цэзарам, і ня дайся спакусе: бо-ж і гэтак здараецца. Старайся быць простым, захавай прыстойнасьць, несапсутасьць, паважнасьць, сьціпласьць, прыхільнасьць да справядлівасьці, набожнасьць, дабразычлівасьць, шчодралюбасьць, стойкасьць у выкананьні прадпрынятае справы. Ужыві ўсе намаганьні, каб стацца такім, якім цябе жадала ўчыніць філязофія. Шануй багоў і памагай людзям. Жыцьцё кароткае; адзіны плод зямнога жыцьця — гэта набожны настрой і дзейнасьць, згодная з агульным дабром. Ва ўсім будзь вучнем Антонінуса. Ідзі сьледам ягонае ўпорыстасьці ў дзейнасьці, згоднае з розумам, якая ніколі не здрадзіла ягоную ўраўнаважанасьць і набожнасьць, сьветласьць ягонага пагляду і запал у напрамку пазнаньня рэчаў. Ён ніколі ня мінаў чаго-небудзь, не разгледзіўшы яго ўважна і не зразумеўшы ясна. Як цярпліва пераносіў ён несправядлівыя ўпіканьні, не адказваючы на іх тым самым. Як нічога не рабіў ён у посьпеху; і як ухіляўся ад слуханьня паклёпаў. Якім дакладным быў ён дасьледнікам людзкіх манераў і чынаў, не папракаючы пры гэтым нікога, не ганьбячы і не астаючыся падозраным, ані пэдантычным, ані сафістым; якімі сьціплымі былі ягоныя жыцьцёвыя вымаганьні, калі ўздымалася пытаньне пра памешканьне ложа, вопратку, яду, паслугі; і які ён быў працаахвочы і цярплівы. Дзякуючы ягонаму простаму спосабу жыцьця, ён мог заставацца ў вадным месцы да вечара; з прычыны скромнае дыеты не патрабаваў нават займацца натуральнымі патрэбамі, апрача толькі як ў вызначаныя гадзіны. Які ён быў верны і роўны ў сваіх сяброўскіх адносінах. Як цярпліва выслухваў ён тых, што адчынена выказваліся супроць ягонае думкі, і радаваўся, калі хто-небудзь прапанаваў нешта лепшае! Які ён быў набожны і адначасна аставаўся беззабабонным. Насьлядуй яго ўва ўсім гэтым і ты зможаш займець добрае сумленьне, калі надыйдзе твая апошняя гадзіна.

31. Станься цьвярозым і думаючым чалавекам. Калі прачнешся і пераканаешся, што цябе мучылі толькі сны, дык яшчэ раз прабудзіся і паўзірайся на ўсё, што адбываецца, гэтаксама, як ты толькі што глядзеў на сонныя здані.

32. Я складаюся зь цела і душы. Для цела ўсё абыякава, таму што яно ня здольнае адрозьніваць. Для душы, аднак, абыякава ўсё тое, што не зьяўляецца яе дзеяньнем. А ўсе яе дзеяньні залежаць ад яе самое. Але і зь дзеяньняў — толькі тыя, якія маюць адносіны да сучаснага. Бо будучае і мінулае — ужо ня маюць значэньня.

33. Праца для рук і ног ня ёсьць супярэчнаю натуры, пакуль рука і нага робяць тое, што ім уласьціва. Падобна рэч маецца і з працаю для чалавека, як чалавека; яна ня супярэчыць натуры, пакуль ён выконвае тое, што ёсьць свомым для чалавека. Але, калі ён ня ідзе супроць натуры, дык ён і не зьяўляецца злом.