Выбрать главу

16. Кіруючы пачатак не зьяўляецца прычынаю свае зьбянтэжанасьці; гэтым я хачу сказаць, што ён не палохаецца самога сябе, ані паддаецца цярпеньню. Калі-ж хто-небудзь іншы можа палохацца або цярпець, дык няхай ён чыніць гэта, бо сам ён абдумана ня створыць для сябе гэтакага стану.

Хай цела само паклапоціцца, калі можа, пра тое, каб не здарылася што-небудзь зь ім, і сказаць, калі што-небудзь здарыцца. Але душа, якая, фактычна, і баіцца, і церпіць, і творыць пагляд свой адносна ўсяго гэтага, ня будзе перажываць нічога, калі толькі з часам ня будзе змушанаю разьбірацца ўва ўсім гэтым.

Кіруючы пачатак сам у сабе ні ў чым ня мае недахопу, калі толькі сам не прабудзіць у сабе жаданьня. Затым, ён зьяўляецца свабодным ад зьбянтэжанасьці і перашкодаў, калі ня створыць іх для самога сябе.

17. Шчасьце — гэта мець добры гэній, або такі-ж кіруючы пачатак. Што-ж, затым, робіш ты тут, лятуценьне? Адыйдзі, дзеля багоў, гэтак-жа, як і прышло, я не патрабую цябе. Зьявілася ты з прычыны старога навыку. Я ня гневаюся на цябе, — адыйдзі толькі.

18. Баіцца хто-небудзь зьіначаньня? Але што можа прыйсьці да быцьця бяз зьіначаньня? Што можа быць болей любым або болей свомым для натуры Цэлага? Мог-бы ты карыстацца гарачаю вадою ў лазьні, калі-б дрэва ня было здольным да зьіначаньня? Мог-бы ты харчавацца, калі-б харчы ня былі здольнымі зьіначыцца? І што іншае із карыснага магло-б ажыцьцявіцца без працэсу зьіначаньня? Няўжо ты ня бачыш, што зьіначаньні, якія адбываюцца з табою, зусім нагадваюць сабою ўспомнутыя вышэй і, што таксама неабходнымі зьяўляюцца для Цэлага?

19. Усе целы хутка лятуць у сусьветнай субстанцыі, як у імклівай плыні, яны цесна зьвязаныя з Цэлым, дзейнічаючы супольна зь ім, падобна, як нашыя часткі ў іх зносінах адна да аднае.

Колькі Хрызіппосаў, колькі Сакратасаў, кодькі Эпіктэтусаў праглынуў ужо час? Няхай гэтая думка наведвае цябе ў адносінах да кажнага чалавека і кажнае рэчы.

20. Мяне турбуе толькі адно: каб не зрабіць чаго-небудзь такога, што не адказвае характару чалавека, або ў забароненай манеры і ў забароненым часе.

21. Неўзабаве ты забудзеш пра ўсё, і ўсё, у сваю чаргу, забудзе пра цябе.

22. Чалавеку свомым ёсьць любіць нават тых, каторыя крыўдзяць яго. Ты зразумееш гэта, калі пранікнешся думкаю, што яны блізкія табе і, што крыўдзяць яны цябе з прычыны несьведамасьці і супраць свае волі, і што хутка абодва вы памраце; і перад усім, што крыўдзіцель ня спрычыніў табе крыўды, бо ён ня ўчыніў характар твой горшым, чымся ён быў перад гэтым.

23. Для натуры Цэлага ўся сусьветная сутнасьць падобная да воску. Вось яна зьляпіла каня; тады ператоплівае яго і хвармуе дрэва, тады — чалавека, а пасьля яшчэ нешта іншае. І ўсё гэта ў вадным дню. Для скрынкі няма нічога жудаснага ў тым, каб раз быць разабранаю, як і ў тым, каб іншым разам быць зьбітаю ў цэласьць.

24. Твар перакрыўлены ад гневу, ёсьць нешта зусім ненармальнае. Калі такі выраз паўтараецца часта, ён быццам забівае чалавечы воблік, зусім гасіць яго, так што ніякім чынам нельга яго аднавіць. Із гэтага ўжо можна зразумець, што ён супярэчыць розуму.

Калі мы страцім і сьведамасьць памылкаў, дык дзеля чаго яшчэ жыць?

25. Натура, якая ўпраўляе цэласьцю, неўзабаве зьіначыць усё тое, што ты бачыш, і з субстанцыі ўсяго створыць іншыя рэчы і зноў іншыя рэчы зь іхнае субстанцыі, каб сусьвет вечна быў маладым.

26. Калі чалавек скрыўдзіў цябе, дык зараз-жа разваж, якая прычына адносна дабра і зла кіравала ім, а ня гневацца. Аднак, калі твой пагляд адносна дабра пакрываецца з ягоным ці зьяўляецца падобным да ягонага, дык ты павінен дараваць яму. Але, калі вашыя пагляды адносна дабра і зла разыходзяцца, дык табе будзе лягчэй захаваць дабразычлівасьць у адносінах да таго, хто памыляецца.

27. Ня думай пра тое, чаго ў цябе няма, як пра нешта, што ў цябе ёсьць; але з таго, што ў цябе ёсьць, выбяры найболей значнае і памяркуй адносна яго, колькі-б намаганьняў ты затраціў на тое, каб атрымаць яго, калі-б яго ня было. Але высьцерагайся адначасна, каб, сканцэнтраваўшы сваю ўвагу на гэтым, ты ня прывучыў сябе цаніць яго вельмі высока і, каб такім спосабам ня страціў-бы супакою духу, у выпадку, калі яго калі-небудзь ня будзе ў наяўнасьці.

28. Сканцэнтруйся ў самым сабе. Разумны і кіруючы пачатак паводля натуры гэтакі, што здавальняецца сабою ў сваей трапнай дзейнасьці і супакоем, які выцякае зь яе.

29. Выжані ўяву. Пакладзі канец нахілам. Ня выходзь за межы сучаснага. Зразумей тое, што адбываецца як з табою, гэтак і зь іншымі. Раскладзі і падзялі ўсе элямэнты на пачатак прычынны і пачатак матэрыяльны. Думай пра сваю апошнюю гадзіну. Пакінь чужыя памылкі там, дзе ім належыць быць.