65. Старайся нават у адносінах да ніжэйшых існаваньняў ня мець тых пачуцьцяў, якія людзі часта маюць адзін да аднаго.
66. Скуль мы ведаем, што Тэляўгэс ня быў характарам вышэй за Сакратаса? Бо не зьяўляецца тое дастатковым, што Сакратас памер болей слаўнаю сьмерцяю, і з большым посьпехам дыскутаваў з сафістымі, што ён праявіў большую вытрываласьць, праводзячы ноч на марозе, і што, калі ён, атрымаўшы загад арыштаваць Лявонта з Салямісу, уважаў для сябе болей шляхэтным не падпарадкавацца загаду і выйшаў адважным крокам на вуліцу — хоць што да гэтага факту, некаторыя людзі сумняваюцца. Але мы мусім разгледзець, якую душу меў Сакратас, ці мог ён здавольвацца справядлівасьцю ў адносінах да людзей, і набожнасьцю да багоў, ці ня гневаўся ён на заганы людзей, ці не патураў чыёй-небудзь неадукаванасьці, ці не глядзеў на дар, дадзены яму натураю Цэлага, як на нешта чужнае, або, ці як на нейкі цяжар, як нешта нясьцерпнае, і ці не паддаўся ўплыву кволасьці цела.
67. Натура гэтак злучыла інтэлігэнцыю зь целам, што ты зьяўляешся ў стане сам вырашыць сваю ўласную справу. Вельмі магчыма стацца богападобным, застаючыся нікому ня ведамым. Заўсёды памятай аб гэтым; а гэтаксама і тое, што, каб быць шчасьлівым у жыцьці, вельмі мала патрэбна. І затым, што ты страціў надзею стацца дыялектыкам і чалавекам абазнаным з натураю, усё-ж не пакідай з гэтае прычыны надзеі астацца адначасна свабодным чалавекам, аддадзеным агульнаму дабру і паслухмяным Богу.
68. Жыві свабодна і без нараканьняў у вясельлі духа, які нічым не азмрочваецца нават і тады, калі ўсе людзі абсыпаюць цябе рознымі ўпіканьнямі, а дзікія зьверы растузваюць бездапаможныя часткі твайго цела. Бо што можа перашкодзіць інтэлігэнцыі захаваць, ня гледзячы на ўсё гэта, свой унутраны супакой, праўдзівы пагляд на ўсё навакольле і гатоўнасьць выкарыстаць тое, што выпала ёй на долю? Кемнасьць меркаваньня тут быццам зьвяртаецца з спасьцярогаю: Гэтакае ты наводля свае сутнасьці, хоць людзі і ўяўляюць цябе нечым іншым. Здольнасьць скарыстаньня можа зьвярнуцца да магчымасьці: Я шукала цябе; бо ўсё сучаснае заўсёды зьяўляецца для мяне матар'ялам разумнае і грамадзкае мужнасьці, а ўсё ў сваей суцэльнасьці — мастацтвам, якое належыць да чалавека або да Бога. Бо-ж усё, што адбываецца, мае свае суадносіны да Бога або чалавека — і адначасна не зьяўляецца чымсьці новым і нязручным, але знаёмым.
69. Маральная дасканаласьць характару выяўляецца ў тым, каб праводзіць кажны дзень, як апошні ў жыцьці, і быць ані гвалтоўным, ані нягеглым ці крывадушным.
70. Несьмяротныя багі ня гневаюцца за тое, што на працягу гэтак доўгага часу ім даводзіцца мець дачыненьне з гэтакімі людзьмі, якімі яны ёсьць і гэтакаю колькасьцю бязвартасных зь іх, і ўсё-ж, у розны спосаб яны апякуюцца імі. Але ты, катораму прадназначана памерці, чуешся ўтомленым з увагі на бязвартасных, і затым, што зьяўляешся адным зь іх?
71. Сьмешна, што чалавек, стараючыся ўхіліцца ад чужое сапсаванасьці — што немагчымым для яго, не стараецца ўхіліцца ад свае ўласнае, — што поўнасьцю магчымым яму.
72. Тое, што разумная і грамадзкая здольнасьць знаходзіць неразумным і шкодным для грамадзкасьці, тое яна слушна лічыць ніжэй свае годнасьці.
73. Калі ты зрабіў дабро, а іншы чалавек атрымаў дабро, дык чаго-ж ты, упадабляючыся да глупцоў, імкнешся яшчэ да чагосьці трэйцяга, накшталт славы добрага чалавека, ці нагароды?
74. Ніхто не адчувае змучанасьці пры атрымліваньні карысьці. Карысьць-жа зьвязана з дзеяньнем, згодным з натураю. Не ўтамляйся атрымліваць карысьць, прыносячы яе іншым.
75. Імкненьне натуры Цэлага рушыла ў напрамку стварэньня сусьвету. Або кажная рэч адбываецца з прычыны неабходнай пасьлядоўнасьці, або рухі падпарадкаваны не рацыянальнаму прынцыпу. Калі ты будзеш памятаць пра гэта, дык гэта ўчыніць цябе болей спакойным у шматлікіх праявах жыцьця.
Кніга восьмая
1. Думка, тут пададзеная, можа дапамагчы табе ўхіліцца ад жаданьня займеньня парожнае славы, гэта значыць, што ты не зьяўляешся болей у стане пражыць сваё цэлае жыцьцё, або, што найменей, пачынаючы з тваіх юнацкіх гадоў, як філёзаф; але, гэтак, як для іншых, гэтаксама і для самога цябе, ясным стаецца, што ты знаходзішся далёка ад філязофіі. Ты гэтак далёка ўпаў у зьбянтэжанасьць, што не зьяўляецца для цябе лёгкаю рэчаю займець пашану філёзафа; дый спосаб вядзеньня твайго жыцьця супроцьставіцца гэтаму. Калі ты зразумеў, дзе сутнасьць справы ляжыць, адкінь думку: У якім сьвятле могуць бачыць цябе іншыя; і будзь здаволеным магчымасьцю пражыць сваё жыцьцё ў гэткай мудрасьці, на якую дазваляе табе твая натура. Падумай, тады, што яна хоча, і няхай нічога ня ўводзіць цябе ў сумліў; бо ты ўжо меў дасьведчаньне ў шматлікіх напрамках, нідзе не знаходзячы шчасьця, ані ў сылёгізмах, ані ў багацьці, ані гэтаксама ў рэпутацыі, ані ў радасьцях, як і ў нічым іншым. Дзе, тады, яно знаходзіцца? — У дзеяньнях, якія людзкая натура вымагае. Як, тады, чалавек можа выканаць гэта? Калі ён меціме прынцыпы, зь якіх выцякаюць імкненьне і чын. Што за прынцыпы? Тыя, якія адносяцца да добрага і дрэннага: пераконаньне, што тое, што ня будзе добрым для чалавека, ня ўчыніць яго і справядлівым, паўстрыманым, мужным, свабодным; і ня будзе нічога дрэнным, што ня спрычыняе супроцьлеглага вышэйадцемленаму.