Выбрать главу

4. Калі ты бачыш, што чалавек памыляецца, папраў яго, захоўваючы пры гэтым дабразычлівасьць, і пакажы яму ягоную памылку. Але, калі ты не зьяўляешся ў стане ўчыніць гэтага, тады вінаваць самога сябе, або не вінаваць нікога.

5. Штоколечы можа прытрапіцца табе, яно было прыгатавана для цябе з пачатку часу; і сьпляценьне прычынаў было вечным прадзівам ніткі твайго існаваньня ўключна з дадзеным здарэньнем.

6. Ці сусьвет зьяўляецца сузграмаджаньнем атамаў, або натура ёсьць сыстэмаю, няхай, тады, перад усім будзе сьцьверджана, што я зьяўляюся часткаю Цэлага, якім кіруе натура; і далей, што я знаходжуся ў нейкай цеснай сувязі з часткамі, якія зьяўляюцца тае самае аднароднасьці што і я. Бо памятаючы пра гэта, пайменна, што я зьяўляюся часткаю, я ня буду зьнеахвочаным ніякімі рэчамі, якія пасылаюцца мне Цэлым; бо тое, што карысна Цэламу, ня можа быць шкодным для часткі. Бо ў Цэлым няма нічога, што ня было-б яму карысным; бо і запраўды, усе натуры ў сабе маюць супольны прынцып, але натура сусьвету мае тую перавагу, што няма вонкавае прычыны, якая магла-б змусіць яе, тварыць што-небудзь шкоднае для яе самое. Затым, памятаючы, што я зьяўляюся часткаю Цэлага, я буду здаволеным усім тым, што здараецца. І, як далёка я зьяўляюся ў нейкай суроднай сувязі з аднароднымі мне часткамі, я буду ўстрымлівацца ад таго, што можа быць шкодным для агульнага дабра. Наадварот, я заўсёды буду мець на ўвазе тых, хто мне суродны, і накіроўваць усе свае натугі на тое, што ёсьць карысным для ўсіх, і адхіляць іх ад супроцьлежнага. Цяперака, калі ўсе гэтыя рэчы будуць выкананымі, дык жыцьцё будзе, бяз сумліву, мінаць шчасьліва, гэтак, як ты, магчыма, і заўважыў, шчасьлівым ёсьць жыцьцё грамадзяніна, які стала жыве жыцьцём, прысьвечаным дзейнасьці, карыснай суродзічам, і зьяўляецца здаволеным усім тым, чым надзеліць яго гаспадарства.

7. Часткі Цэлага, дазваньня, гэта значыць, усе, якія зьяўляюцца натуральна агорнутымі сусьветам, з прычыны неабходнасьці мусяць шчэзнуць; але няхай гэта будзе зразуметым у тым сэнсе, што яны мусяць займець зьіначаньне. Але, калі гэта зьяўляецца натуральным працэсам, гэтак злым як і неабходным для частак, тады Цэлае ня можа стала існаваць у добрым стане — калі часткі, будучы аб'ектам зьіначаньня, шчазаюць рознымі спосабамі. Бо ці сама натура вырашыла спрычыняць зло рэчам, якія зьяўляюцца часткамі яе самое, і чынячы гэтым іх аб'ектам зла, і з прычыны неабходнасьці ўпадаць у зло, або гэтакі вынік стаецца без яе ведама? Але, як першы здагад, гэтак і другі, запраўды, зьяўляюцца непраўдападобнымі. Але, калі чалавек і адкіне тэрмін "натура" (як дзеючы чыньнік), і будзе гаварыць пра рэчы, як натуральныя, дык нават і тады будзе сьмешным утрымліваць у тым самым часе, што часткі Цэлага зьяўляюцца ў сваей натуры прадметам зьіначаньня, і ў тым самым часе будуць зьнічэўку заскочанымі або злоснымі быццам нешта здарылася супроць натуры, асабліва, калі расьцярушаньне рэчаў адбываецца ў рэчы, зь якіх яны ўхвармаваныя. Бо гэта называецца або расьцярушаньне элямэнтаў, з каторых кажная рэч была ўхвармаванаю, або зьіначаньне са сталага цела ў зямное, і з таго, што свомым ёсьць паветру, у паветра, і гэтакім спосабам часткі гэтыя ўспрыймаюцца назад сусьветным розумам Цэлага, або гэта ў пэўных пэрыядах пажыраецца агнём, або аднаўляецца вечнымі зьіначаньнямі. І не ўяўляй сабе, што сталая і паветраная частка існуе ў табе ад часу твайго нараджэньня. Бо ўсё гэта ў табе ад учарашняга дня ці дня перад гэтым, і заўдзячвае сваё існаваньне ежы і ўдыханьню паветра. Затым, зьіначаньню паддаецца толькі тое, што атрымліваецца табою звонку, а ня тое, што атрымаў ты ад свае маці. Але прымем, што тое, што ты атрымаў ад свае маці, і што творыць сабою ўсю сваеасаблівасьць твае істоты, ані ў якім выпадку не пахісьне, выражанага вышэй, значэньня.

8. Калі ты ўспрыняў гэтакія імёны, як добры, сьціплы, праўдзівы, разважны, супакойны, вялікадушны, уважай, каб не замяніць іх на іншыя; калі-б табе давялося згубіць іх, старайся адыскаць іх нанова. Памятай, "разважны" значыць для цябе асэнсаваньне і праніклівыя суадносіны да кажнае рэчы і свабода ад усялякае неахайнасьці; "спакойны", значыць дабраахвотнае прыняцьце рэчаў, якія прадназначаны табе агульнаю натураю; і што велікадушша значыць гэтулькі, што ўзвышша інтэлігэнтнае часткі па-над успрыймо целам прыемнага або балючага, па-над тую бедную рэч, што завецца слава, сьмерць і іншыя падобныя рэчы. Калі, затым, ты ўтрымаеш пры сабе ўласнасьць гэтых імёнаў, без жаданьня, каб цябе называлі іншыя гэтымі імёнамі, дык ты станешся іншым чалавекам і ўвойдзеш у іншае жыцьцё. Бо астаючыся такім, якім ты быў да гэтага часу, працягваць гэтакае згубнае і нячыстае жыцьцё, годна толькі бесхарактарнага і тупога чалавека, які хапаецца за жыцьцё, і падобнага да тых паўжывых змагароў зь дзікімі зьверамі, якія хоць і пакрытыя ранамі і крывёю, усё яшчэ кленчаць з просьбаю пакінуць іх да заўтрашняга дня, хоць яны ведаюць, што ў гэтым самым стане яны зноў будуць кінутымі тым самым кіпцюрам і зубам. Затым, прызвычайвай самога сябе з гэтымі нешматлікімі імёнамі; і калі ты станешся здольным астацца зь імі, тады аставайся, быццам ты перасяляешся на·Абтокі Добраслаўленых. Калі-ж ты пачуеш, аднак, у сабе, што падаеш і ня маеш сілы ўтрымацца, дык май-жа рашучасьць адыйсьці ў якое-небудзь сукрытае месца, дзе ты ня будзеш пададзены спакусе, або і зусім пакінеш жыцьцё, без нараканьня, свабодна і скромна, даканаўшы ў жыцьці што найменей хоць-бы адну рэч годную пахвалы ў жыцьці і гэтак разьвітацца з жыцьцём. Але дзеля таго, каб засталася памяць гэтых імёнаў, у значнай меры дапаможа, калі ты будзеш памятаць багоў, што яны не жадаюць сабе, каб разумныя існаваньні праяўлялі лісьлівасьць, але жадаюць, каб усе разумныя істоты ўпадабняліся ім; і памятай, што тое, што выконвае працу фігавага дрэва, ёсьць фігавае дрэва; і тое, што робіць сабака — ёсьць сабака; і тое, што выконвае працу пчалы — ёсьць пчала; і тое, што выконвае працу чалавека — ёсьць чалавек.