Я адумысна прывёў знаёмыя нам тэксты, каб адтварыць атмасфэру сутыку розных паглядаў і даць вобраз матываў незразуменьня хрысьціянства.
Гэтаксама і само хрысьціянства ў тым часе ня было падобным да таго, якое мы ведаем сягоньня. У гэтым пэрыядзе часу хрысьціяне пераважна рэкрутаваліся з асяродзьдзя простых людзей і нявольнікаў. Апалёгія прыходзіла пазьней і ня шмат выясьняла філязафічна настроянай рымскай інтэлігэнцыі, апалітычнага мамэнту, якім кажны імпэратар, і тыя, што зь ім, кіраваліся, зусім хрысьціяне не парушалі, бо іхнае валадарства — гэта Божае Валадарства наагул, дый ня з гэтага сьвету. Мамэнт палітычны прыйдзе пазьней, каля 300 г., калі хрысьціяне даволі нацярпеліся ў падзямельлях і жадалі большае свабоды для сябе. І свабода прыйшла на дарозе некалькі дэкрэтаў, выдадзеных імпэратарам Канстанцінам.
Перад намі тэкст Роздумаў, які пакінуў па сабе рымскі стоік, імпэратар, Марк Аўрэліюс. Зьмест Роздумаў наагул блізкім ёсьць часта літэраю і духам да навукі Ісуса з Назарэту. Пацьвярджаюць гэта шматлікія людзі розных нацыянальнасьцяў, сьветапаглядаў і вераў. Зьмест гэты просты, шчыры з тугою ў напрамку праўды, добрага жыцьця, шчасьця…
У 1914 г. С. Роговін выконвае новы пераклад на расейскую мову Разважаньняў М.Аўрэліюса. Уступнае слова да перакладу напісаў С. Котляревскій. Яно займае 47 бачын і напісана ў стылю свомым для адукаваных і веруючых людзей расейскае імпэрыі, і канчаецца словамі: „І нарэшце, уся новая культура дае людзкасьці адну лекцыю — толеранцыі ў найлепшым сэнсе гэтага слова, удзячнага прызнаньня тых ідэалаў, якія для сэктанцка ўзгадованага розуму могуць выдасца бунтарна супярэчнымі. Мы пахіляем голавы перад сьв. Ігнатам і перад Джордано Бруно, як і перад Аўгустынам; перад Галілеем, перад Францішкам з Ассыжу, і перад Сьпінозам — усе яны сучляненьні „Вышэйшага места“ людзкае культуры — і сярод гэтых выбраных людзей ганаровае месца абясьпечана і Марку Аўрэліюсу“.
Ян Пятроўскі, 17.09.1978 г.
Кніга першая
1. Ад майго дзеда Вэруса я атрымаў далікатнасьць, незласьлівасьць і ўменьне кіраваць сваім характарам.
2. Ад славы майго роднага бацькі і ад пакінутай ім па сабе памяці — сьціпласьць і ўзмужнеласьць.
3. Ад мае маці — набожнасьць, шчодрасьць і ўстрыманьне ня толькі ад дрэнных учынкаў, але нават і ад дрэнных думак. А таксама і просты спосаб жыцьця, здаля ад усялякае раскошы.
4. Ад майго прадзеда — тое, што я не наведваў публічных школаў, карыстаўся паслугамі выдатных настаўнікаў дома, і зразумеў, што на гэта ня трэба шкадаваць сродкаў.
5. Ад выхавацеля — тое, што ня цікавіўся вынікам барацьбы паміж Зялёнымі і Блакітнымі або глядыятарамі ёракійскага і гальскага ўзбраеньня, што вытрывалы ў працы, здавальняюся малым, не даручаю свае справы іншаму, не хапаюся за шматлікія справы і астаюся непаддатным на паклёпы.
6. Ад Дыёгнэтоса — нялюбасьць займацца глупствамі і няверу ў байкі цудатворцаў і чараўнікоў пра заклінаньні, праганяньні нячысьцікаў і іншыя такія рэчы; што не разводзіў перапёлак і не захопліваўся падобным спортам, і тым, што мяне не раззлошчвала свабода слова; што я прысьвяціў сябе філязофіі; і, што быў слухачом спачатку Бакхэюса, пасьля Тандасіса і Маркіянуса; што пісаў я дыялёгі ў дзіцячых гадох; і адчуў цягу да простае пасьцелі, шкуры зьвера і іншых асаблівасьцяў грэцкага спосабу жыцьця.
7. Ад Русьцікуса — тое, што прыйшоў я да выснаву што да неабходнасьці папраўляць і крышталізаваць уласны характар; не прасякся духам сафістыкі, і не займаўся выдумваньнем тэорыяў, ня выступаў з павучальнымі прамовамі, ня выстаўляў напаказ ні заўзятага цярпліўца, ні чынаў дабрадзея, не захапляўся рэторыкаю, ані паэтыкаю, як і ніякім пышнаслоўем; і не спацыраваў дома ў столе і не рабіў нічога падобнага; дзякуючы яму, я пішу лісты проста, падобна да тых, якія ён сам пісаў да мае маці з Сінуэссы; і заўсёды гатовым быў пагадзіцца з тымі, што словам ці чынам зьневажаюць мяне ці крыўдзяць, як толькі яны праявяць азнаку згоды; усё, што даводзіцца чытаць, чытаю я ўважна і не здавальняюся толькі павярхоўнасьцю; не згаджаюся зараз-жа зь людзьмі, якія сыплюць словамі; і, дзякуючы яму-ж, я запазнаўся з разважаньнямі над думкамі, што пакінуў нам Эпіктэтус, якімі ён забясьпечыў мяне са свае бібліятэкі.
8. Ад Апольлёніюса — веду адносна свабоды волі і няўхільнае рашучасьці перад мэтаю; і тое, што зусім не гляджу ні на што, апрача як на розум; і заўсёды быць тым самым, пры жорсткай болі, пры ўтраце дзіцяці, у працяжнай хваробе; і бачыць ясна на жыцьцёвым прыкладзе, што адзін і той самы чалавек можа праяўляць найвялікшую настойлівасьць, як і ўжыцца, і з памяркоўнасьцю і без раздражненасьці працягваць сваё высьвятленьне; і мець перад сваімі вачыма чалавека, які ясна ўважаў сваё дасьведчаньне і сваю здольнасьць у пашырэньні філязафічных асноваў за найменшыя са сваіх заслугаў і годнасьці; і на ягоным прыкладзе я навучыўся, як атрымліваць ад сяброў тое, што зьяўляецца ўдзячнымі заслугамі і не астаючыся пры гэтым упакораным імі, або дазваляючы ім быць імі незаўважаным.