— Таварыш Парчук, мабыць, не чуў каманды.
Падбягаюць ротны i ўзводны. Ротны крычыць:
— Чырвонаармеец Парчук, направа!
— Не крычыце,— супакойвае яго камбат.
— Не магу направа, таварыш камандзір, так как есць разуты.
Ён падняў нагу ў разбітым ушчэнт чаравіку. З-пад запыленай ададранай галоўкі вытыркнуліся голыя брудныя пальцы.
— Во, неба кажа — абуты, а зямля — босы.
Байцы, што стаялі побач, засмяяліся, не стрымаў
усмешкі i Салавей.
— З голымі пятамі ўцякаць толькі, а мы ж наступаць едзем.
— Толькі наступаць. Здымай атопкі!
Парчук прыкленчыў i пачаў длубацца ў вузлах вераўчаных завязак.
Нахіліўся i камбат. Ён спрытна сцягнуў боты i падаў Парчуку.
— Абувай i не затрымлівай батальёна. Добра накручвай анучы, каб не мулялі. I шагам марш.
Чырвонаармейцы спачатку пазіралі скоса, а потым без каманды павярнуліся i загаманілі:
— Жывадзёр, сярод белага дня камандзіра разуў.
— Таварыш камандзір, я ж — не таго. Мне не трэба вашыя. Хай камптэнармус пашукае.
— Абувай, абувай i тупай.
Салавей стаяў босы на цёплых камянях брукаванага двара. Парчук не ведаў, што рабіць. Ён міргаў белыMi вейкамі i маўчаў.
— Барзджэй, барзджэй! — прыспешваў камандзір.
— Такі i бацьку роднага разуе,— абураліся чырвонаармейцы.— Душу д'яблу закладзе, гад печаны.
Парчук яшчэ паспрабаваў аднеквацца i апраўдвацца, але боты ўсё ж абуў, свае атопкі заткнуў пад скатку. Батальён рушыў з двара на станцыю.
— Запявалы, на сярэдзіну,— скамандаваў Салавей.
Закалыхаліся штыкі, сотні галасоў падхапілі: Смело, товарищи, в ногу...
Песня гучала, як прысяга. Выпростваліся спіны байцоў, вочы глядзелі некуды далёка-далёка.
А спераду i з бакоў аж да самага вакзала беглі тыя самыя мурзатыя хлапчукі, што заўсёды сустракалі i праводзілі чырвонаармейскія часці.
3.
Над жытам, над прыдарожным ракітнікам слаўся густы пыл. Сонца зацягнула тонкая бялявая смуга. Прывялі травы, хіліліся рамонкі i званочкі, ціпец i быльнёг шамацелі пад нагамі, як дрот. У пыльным воблаку калыхаліся вінтоўкі, глуха тупалі сотні салдацкіх ног.
Толькі што чырвонаармейцы пакінулі трывожна прыцішаны Мінск. Здавалася, людзі сціснуліся, змізарнелі, чакаючы нейкай страшнай навалы. Яны моўчкі ўскладалі вялікія клункі на балагольскія дрогі, спяшаліся, некуды ехалі, а куды —самі добра не ведалі.
Чырвонаармейцы ішлі насустрач белапольскай арміі, каб перагарадзіць ёй дарогу, затрымаць, не пусціць далей. Да бабруйскіх батальёнаў далучыліся барысаўскі, два навагрудскіх i мінскі стралковы полк. Папоўненыя, але далека не поўныя, яны ішлі на Прылукі. Падыходзячы да сяла, прапацелыя, запыленыя байцы падцягваліся i запявалі песню. Да веснічак выходзілі пажылыя кабеты, выбягалі з выгаралымі, як саламяныя стрэхі, галоўкамі хлапчукі, дзяўчынкі трымаліся за матчыны спадніцы i крадком пазіралі на войска.
Прывалы рабілі каля студняў. Рыпаў калодзежны вочап, бразгалі кацялкі i булькалі біклажкі. Да байцоў падыходзілі маладзіцы, распытвалі: «Ці часам не бачылі дзе майго», называлі імёны i прозвішчы. Знаходзіліся жартаўнікі i пачыналі выскаляцца:
— A хіба ж мы чужыя? Выбірай любога!
— Міргні толькі, цэлы ўззод прыбяжыць.
Маладзіцы сарамяжа адварочваліся i адмахваліся ад нахабнікаў. Байчэйшыя агрызаліся:
— Чаго добрага, стаднікаў хапае, а гэтым галапузым бацька трэба.
Старыя кабеты прыціскалі да грудзей вялікія, спрацаваныя рукі, круцілі галовамі.
— Калі ж гэта людзі наваююцца?
— Таўкуць, таўкуць адзін аднаго.
— А божачка, няўжо зноў паноў пусціце? — I выносил хто збанок халоднага малачка, хто кварту ўкіслага бярозавіка або цёплы скавароднік.
З сярэдзіны вуліцы чулася каманда: «Стро-о-ойся!» Над платамі паднімаўся пыл, вырастаў частакол штыхоў i гайдаўся то ўлева, то ўправа.
Ззаду ляскаталі двухколкі з вайсковым скарбам, грукаталі доўгія параконныя фуры i закураныя паходныя кухні.
Батальёны займалі фронт ад Прылукаў да Астрашыцкага Гарадка. Капалі акопы, на ўзгорках рабілі кулямётныя гнёзды, a ў ярах — бліндажы.
Салавей цэлымі днямі быў са сваімі байцамі. Калі бачыў, што каторы вельмі ж упрэў, абыякава казаў:
— Дай трошкі размяцца, каб кроў не застойвалася,— браў кароценькую лапатку i так спрытна адразаў роўныя цаглінкі дзёрну, так загладжваў бруствер. Hiбыта ўсё жыццё толькі тым i займаўся.
— Лоўка ў вас палучаецца, таварыш камбат,— падахвочваў баец.
— Я, брат, за мікалаеўскую вайну перакапаў зямелькі больш, чым было яе ў князя Радзівіла... Люблю дух свежай раллі, a прыходзіцца капаць акопы.