5.
Цэлы месяц з рэшткамі свайго батальёна Аляксандр Салавей маршыраваў па вуліцах маленькай Сычоўкі. Днём чырвонаармейцы паролі штыхамі мяхі з саломаю, стралялі па мішэнях, a вечарамі латалі гімнасцёркі i шынялі, падэшвы густа падбівалі цвічкамі з пляскатымі галоўкамі i сгіявалі песні латышскія, венгерскія, беларускія i польскія. З латышамі Салавей гаварыў на матчынай мове, з беларусамі — на бацькавай, польскую трохі помніў з маленства ад шляхцюкоў. Цяжэй было з венграмі. Яны добра разумелі каманду, ведалі, што трэба рабіць, калі ім што даручаюць, а вось пагаварыць з кожным байцом па душах камандзір не ўмеў. А як жа камандаваць, калі не ведаеш, хто чым жыве, пра што думае, чаго сумуе ці радуецца. Салавей часта ездзіў у Смаленск у штаб Заходняга фронту i ва Упрафарм[16] патрабаваў, каб хутчэй батальён адпраўлялі на фронт, даводзіў, што нельга ў такі час адседжвацца ў ціхай Сычоўцы.
— Не спяшайцеся, таварыш Салавей,— супакойвалі яго ва Упраўленні фарміравання,— вы яшчэ пакажаце сябе.
— Я ж не клоун, каб паказваць сябе. Я бальшавік i не маю права страляць па мішэнях i патрашыць сеннікі, калі гінуць нашы людзі.
— Скажу па сакрэту,— гаварыў начальнік упраўлення, лысаваты мужчына з выпраўкаю i манерамі бы лога афіцэра,— мы фарміруем полк чырвоных камунараў. Ён адправіцца на барацьбу з белалатышамі. Якраз вашы стралкі i будуць вызваляць родную зямлю. Камандзірам палка прызначаны ваш зямляк, бабруйчанін Іван Варфаламеевіч Царук. Вось так, Аляксандр Раманавіч.— Начальнік ветліва ўсміхнуўся i ўстаў.— Зайдзіце ў штаб фронту i атрымайце загад аб пераводзе ў Смаленск.
Праз два дні інтэрнацыянальны батальён уліўся ў полк чырвоных камунараў. Заўсёды падцягнуты Салавей цяпер быў асабліва па-дзелавому напружаны, заклапочаны i энергічны. Ён даставаў палявыя карты, гутарыў з ротнымі камандзірамі, асабліва часта заходзіў у латышскую роту, распытваў, хто адкуль родам, доўга гаварыў з латгальцамі, па карце вымяраў дарогі ад Дзвінска да Люцына i Рэжыцы, запісваў латышскія назвы вёсак i хутароў. Гаворачы з байцамі, Салавей бачыў разбітыя чаравікі, лупатьтя латкі, не ў кожнага былі рукавіцы ці пальчаткі.
Па цёмных вуліцах Смаленска свістала завіруха, здувала з узгоркаў сыпучы снег, бразгала бляхаю дахаў, гула ў зубцах крамлёўскай сцяны. У такую сцюжу разуты салдат шмат не наваюе. Гэта непакоіла Салаўя. Ён прыйшоў да камандзіра палка i далажыў, што яго батальёну трэба восемдзесят шэсць пар абутку.
— Каб толькі восемдзесят шэсць! — сумна адказаў Царук.— На полк патрэбна сама меней пар чатырыста. А дзе ix узяць? Пачакай, зараз прыйдзе загадчык гаспадаркі. Паслухаем, што скажа Муляўка.
Увайшоў высокі мужчына ў кароткім шынялі, у абмотках i выцертай папасе. Увесь твар Муляўкі быў збіты воспаю, на месцы броваў тырчала некалькі рэ-
дзенькіх валасінак. Ён выслухаў камандзіра палка, памаўчаў i спакойна адказаў:
— Трэба ехаць у Маскву.
— Там для нас назапасілі i толькі чакаюць цябе.
— Можа, i не назапасілі, а даць дадуць.
— Хто гэта табе дасць? — пачынаў злавацца Царук.
— Таварыш Ленін дасць,— адказаў Муляўка.
— Ты што, з раніцы п'еш?
— Я з Уладзімірам Ільічом два гады разам у ссылцы быў. Ведае ён мяне. Даложаць — прыме i выслухае, a калі выслухае, паможа.
— Гм, а ты не прыдумляеш? — памякчэў Царук.
— Што тут прыдумляць, Іван Варфаламеевіч. Каб было дзе дастаць, хіба б стаў турбаваць Уладзіміра Ільіча ў такі час?
— Чаму ж ты раней не казаў, што разам у ссылцы быў?
— А чаго хваліцца? Так што выпісвайце дакументы, давайце пару чалавек у помач. Калі пашанцуе, будуць чаравікі.
— Каго ж табе даць?
— Ёсць у мяне пракідныя хлопцы,— ажывіўся Салавей.— Казначэй Сцяпан Герасімовіч i камандзір узвода Лукашэвіч.
— Прысылай ix сюды,— сказаў Царук.— I сам прыходзь.
Выпраўляючы хадакоў у Маскву, камандзір палка папярэджваў:
— Вы ж хоць вельмі там у вочы не лезьце. Клопатаў у таварыша Леніна па самую званіцу Івана Вялікага, i не да чаравікаў яму цяпер. Дасць — добра, а не, захапіце грошай, можа, чым на Сухараўцы разжывецеся.
— Грошай у мяне цэлая торба,— пахваліўся Герасімовіч.
— Глядзі, каб не свіснулі,— папярэдзіў Царук.
— А я ix ніколі не пільную, таварыш камандзір. Заходжу ў вагон i кідаю пад лаўку. Спытае каторы: «Чаго гэта, салдацік, напакаваў?» «Бланкі,— кажу,— плечы ўварвалі. Вайна ідзе, а тылавыя пацукі канцылярыю развялі».
— Ой, хлопча, глядзі, каб не знайшлося разумнейшага за цябе. Пільнуйцеся таварыша Муляўкі. Ён чалавек бывалы. Што скажа, тое i рабіце.