У поўнач Салавей з латыіпскай камуністычнай ротай пайшоў на вёску, занятую белымі. Астатнія дзве роты прыкрывалі флангі.
У вокны сонных хат паляцелі гранаты, успыхвалі вінтовачныя залпы, тарахцелі кулямётныя чэргі. Паднялася страшэнная паніка.
Белалатышы вырашылі, што іменна тут прарываецца акружаны полк, зняліся з акопаў, каб затуліць прарэшыну, кінуліся на помач сваім, але ix у полі спыніў шквал кулямётнага агню — білі абедзве роты, пакінутыя Салаўём на флангах.
Да раніцы варожае кола было разарвана больш як на пяць вёрст. Неспадзеўны ўдар з тылу так напалохаў белых, што ім здалося — на прарыў ідзе цэлая дывізія. У бой увязаліся перадавыя часці акружанага палка чырвоных камунараў.
А з варожага акружэння выходзілі абозы, параненыя, тыфозныя i абмароліаныя чырвонаармейцы. Абмарожаных было шмат. Ix адпраўлялі ў Ідрыцу i ў Себеж.
Адыход прыкрываў батальён Салаўя.
Апошнім з акружэння прабіваўся настылы i гулкі бронецягнік. На крутым пад'ёме з рэек сышла платформа. Байцы інтэрнацыянальнага батальёна скінулі яе пад адхон, паўмошчваліся хто куды i на цягніку вырваліся з варожага кола.
Пасля адліжных дзён i марознай штурмавой ночы з палка выбыла трыста шэсцьдзесят абмарожаных байцоў, многіх зваліў тыфус, параненых развезлі па тылавых шпіталях.
Рэшткі палка чырвоных камунараў зліліея з чатырыста семдзесят шостым палком пяцьдзесят трэцяй дывізіі.
6.
Пасля каляд вызверыліся маразы. Аж страляла па завуголлі. Перад заходам сонца неба налівалася чырванню, сняжынкі мільгалі ружовымі, сінімі, зялёнымі агеньчыкамі, а над лесам падымаўся вясёлкавы слуп.
— Гэта боскі знак на няшчасце, на пакуты i на слёзы,— боязна пазіралі кабеты i жагналіся.
Трывожна ў гэтыя дні было i ў рэўкоме. Не слуп на небе палохаў Максіма Ляўкова: пераказала Салаўёва Марылька, што ідзе на ix вялікая сіла, з коннідаю i пушкамі. I з Парыч пераказалі: «Наступаюць з Мазыра легіянеры, сцеражыцеся».
Як тут усцеражэшся ад гармат i кулямётаў? Але i здавацца не выпадала. Белапалякі дачакаліся, калі Пціч укрылася тоўстым лёдам i калі маразы закавалі балоты i азярыны, а на снезе відаць нават сарочы след. Вось i падцягнулі сілы, каб прыдушыць бальшавіцкую воласць.
Рэўком цяпер быў падобен на баявы штаб. Усім кіраваў Максім Ляўкоў. Атрад Ігната Жынко размясціўся непадалёк ад ГІцічы, узвод Цімоха Валодзькі заняў Карпілаўку i Дуброву, Максім Ус з хлопцамі — Кавалі i Лаўстыкі. Добра, што ў кожным узводзе было па кулямёту, па скрынцы патронаў, a ў кожнага партызана — вінтоўка або карабін i за папружкаю пара гранат.
У атрады прыйшлі старыя i падлеткі, за зброю ўзяліся ўсе камуністы. Параска прывяла ў рэўком чатырох удоў.
— Дай, прысядацель, бабам хоць па якой ламачыне, абы страляла.
У самой за плячыма вісеў новенькі карабін. Кажушок Параска падперазала шырокай папругаю з двума патранташамі.
— Не баламуць жанок, Параска,— сунімаў яе Ляўкоў,— няхай смокчуць сабе кудзелю. Не бабскае ета дзела ваяваць. Табе сядзець дома не выпадае, што праўда, то праўда. Хоць на дзень ускочаць палякх — не здабраваць. Шляхецкую .i панскую зямлю дзяліла? Дзяліла. Камунаю запраўляла? Запраўляла. Значыць, ратуйся. А вы, маладзічкі, ідзіце дадому, малыя ўжо недзе скуголяць.
Параска засталася вартаваць рэўком. На зборні яна грэлася каля цёплай грубкі, часам выходзіла на ганак, чула, як лапоча залубянелы на марозе сцяг, i зноў успамінала Аляксандра. Дзе ён цяпер? Ці жывы хоць? Калі ўжо так няймецца, хай бы дома ваяваў. Цяпер усе ваююць, у любым засценку, у кожным куточку. А яго недзе носіць па свеце. Тут бы хоць на вачах быў... От прысушыў! Iii ўдзень, ні ноччу з галавы не ідзе...
Раніцою слаўся марозны туман. Досвітак быў сіні, i снег здаваўся сінім. Звонка, нібы драчыны крык, рыпелі дарогі i калодзежныя жураўлі. Раптам, як гром сярод яснага неба, цішыню світанку разарваў гулкі гарматны стрэл i пакаціўся над заінелымі лясамі i ціхім аснежаным полем. Нешта гахнула, аж зыбанулася зямля. Такога яшчэ Параска не чула. Яна тройчы стрэліла ўгору, але яе сігналу ўжо ніхто не чуў — ішоў бой на ўзлессі каля Пцічы, сакаталі кулямёты каля Смыковіч i Лесак, па Дуброве біла артылерыя. Пачалося!
Здавалася, грыміць i калоціцца ўся зямля, бліскае сухім зеленаватым бляскам. Параска падцягнула цяжкую драбіну, прыставіла яе да ганка, порсценька ўзбегла па ёй i ўзялася адрываць кіёк, на якім трапятаўся сцяг. Цвікі заржавелі i не паддаваліся. Яна цягнула, тузала кій з боку ў бок. Нарэшце з піскам, нібы плачучы, вылезлі цвікі з ыамёрзлых дошак. Параска зняла з кійка цупкае палотнішча, склала яго ў некалькі рэдзяў, схавала пад кажушок, замкнула дзверы воласці i берагам Нератоўкі пабегла ў Карпілаўку. Там залёг узвод Цімоха Балодзькі. Нешта ж вельмі зрабілася светла. Параска азірнулася i ледзь не ўпала. Злева i справа калыхаліся i шугалі зыркія вогненныя слупы з чорнымі кутасамі дыму. Гарэлі Дуброва i Кавалі. Стаяў доўгі прарэзлівы гул, яго заглушалі гарматныя выбухі i вінтовачныя стрэлы. А над лесам узыходзіла вялікае чырвонае сонца, у бяздонным небе плылі i раставалі лёгкія хмурынкі, на голлі блішчаў густы іней, ён палахліва асыпаўся ад кожнага вінтовачнага стрэлу. Параска ледзь не выскачыла пад партызанскія кулі.