– Ну, расказала што Бандарчуха?
– Я сёння паеду дамоў. Ці заўтра, калі там першы аўтобус. Марыя Сямёнаўна, я не ведаю, навошта вы мяне клікалі. Можа, вы перадумалі, я разумею, гэта магчыма. Але калі вы не хочаце расказваць, што сябравалі з Кіш, што мелі дыван, то мне не варта тут заставацца.
Ліза разгублена села побач і ледзь не заплакала: што яна такога зрабіла, каб страціць давер і назаўжды згубіць таямніцу?
– Я хачу, хачу расказаць. Каб мо хоць так ушанаваць яе памяць. Я, дочачка, баюся памерці, нікому не распавёўшы, са словамі ў глотцы. Але страшна расказваць, – перад старой так і ляжаў на талерцы халодны ранішні кавалак яечні з крывёю. – Бо загінула яна праз мяне.
25 траўня 2017 года
«Ад мяне патрабуюць штодзённых крокаў наперад, але праца замінае. Толькі і змог высветліць аўтарку таго артыкула: яна даўно памерла, сям’я ні пра якія дываны нічога не ведае.
Калі званю Л., чую правіну ў яе голасе: нічога не можа знайсці, роспыты не даюць вынікаў. Нейкі комплекс няўдачніцы. Шмат пытаецца пра Кіш. Хаця б не пачала шукаць падабенства са сваім лёсам, але, верагодна, праводзіць паралелі: таксама без прытулку, адзінокая, не мае прызнання і паразумення. І, здаецца, яна хацела б пачуць ад мяне не толькі пра Кіш.
Пра іншае ні слова».
26 траўня 2017 года
«Прапанаваў Л. вяртацца, але не згаджаецца. Занадта ўсё марудна. Адчуваю, што патрэбныя дзеянні.
Сяджу тут, а павінен быць там. Што, калі ўва мне расчаруюцца?»
27 траўня
«Шкадую, што ўблытаў Л. у гэта. Пэўна, неабходна будзе, як толькі вярнуся, самому забраць яе адтуль. Цяжка чуць расповеды пра амаль мёртвую вёску і амаль мёртвых людзей. Гэта заразнае, як інфекцыя, як вірус. Калі ён прасякне занадта глыбока, чалавека не ўратаваць. “Агульная млявасць і абыякавасць да жыцця”.
Калі я сустрэў Л., яна ўжо была ў дэпрэсіі, а я паслаў яе туды, дзе наогул няма будучыні. І чаго я чакаў?»
28 траўня
«Тэлефанавала Л. Вельмі ўзрушаная. Абяцала нешта даслаць, калі прыедзе дадому. Хіба знайшла?
(дапісана іншай асадкай, тым самым почыркам)
Наўрад ці яна знайшла дыван. Тады адразу б сказала. А так цалкам магчыма, што шукае сустрэчы са мной. І гэтаеяе ўзрушанне было нейкае хваравітае. Мяркую, гэта ўсё ўздзейнічае на яе занадта моцна».
На, сястрычка, падсілкуйся крывёю
Пра галасы Марыля нікому не расказвала, але на наступны вечар папрасілася начаваць да Тоні, нібыта засумавала адна.
У хаце было холадна, на сэрцы таксама: збіраліся спаць моўчкі. Марыля прынесла мех з сенам, кінула на падлогу. Побач Алена выцірала рукі ад фарбаў: дыван быў скончаны, але яшчэ ляжаў сыры, як недапечаны хлеб.
– За ноч высахне, – яна ўладкавалася на драўляную лаву і павярнулася да ўсіх спінаю. – Высахне, і можаш вешаць, Марыля. Ая да сваіх пайду. Скончана тут. Няма больш замоў, няма і ніколі не будзе.
І пасля яе слоў наступіла цішыня, быццам замёрз увесь свет, і ўсё ў ім замёрзла і так і застанецца – без надзеі і без шчасця.
На печцы цяжка, бы дамавы, заварочалася Тоня:
– Чуеш, Марыля, а што ў цябе з аграномам?
– Не ведаю.
– То-бок, яшчэ не казаў? То скажа. Я ж бачу, як ён на цябе глядзіць.
Напэўна, гэта ад печкі павеяла жарам, бо Марыля адчула, якзагарэліся шчокі і цёпла стала ўсярэдзіне. Кладучыся, яна зірнула ў акно: нешта белае мільганула на яе двары. Ці то падалося? Далёка, не бачна.
– Хочаш, сярдуй, хочаш, не, а гэта я дзеля цябе яго вымаліла, – Тоня паднялася на локці: – То ж у гэты час мужык добры – рэдкасць: колькі зараз без гаспадара мучаецца. Праклятая вайна, і скончылася, і няма пасля яе жыцця. Колькім жанчынам на самоце свой век дажываць. Тут бы хоць крывы, хоць касы, але каб быў. А пра каханне ўжо і маўчу. І ты маўчы. Пакуль маўчы, не тое сурочаць.
Сон зрабіў галаву цяжкой, і моцы хапіла, каб толькі прашаптаць:
– Дзякуй, Тонечка.
Разбудзіла яе Алена:
– Марыля, прачынайся. Чуеш?
Марыля чула толькі, як сапе на печцы Тоня.
– Мо клічуць кагосьці. Ці не мяне?
Удалечыні, сапраўды, зваў голас: «Аліна»! Ці «Алена»? Алена накінула на плечы паліто і падалася да дзвярэй. Марыля схапіла яе за руку і ціха, каб не разбудзіць Тоню, папрасіла:
– Не хадзіце, Аленачка. Там нешта дрэннае.
– Не кажы дурное, шукаюць чалавека. Чаму яшчэ пасярод ночы гукаць?
І Алена, засунуўшы босыя ногі ў боты, рушыла на ганак.
– Тут я!
Марыля выбегла следам і ўбачыла побач са сваёй хатай светлую постаць. Месяц якраз выглянуў з-за хмар і асвяціў яе твар, такі белы, якога не бывае ў жывой істоты. Бы мукой пасыпаны. Доўгія, чорныя, як гнілая восеньская трава, валасы. Ці як водарасці.