Выбрать главу

– А-а-а, вось яно што, а-а-а, – сівая галава хісталася з боку ў бок, бы дзьмухавец на ветры. – Вось навошта яна да мяне сёння ласцілася? Чуеш, Марыля? Шыбавала я да Вольгі, каб пра працадні пагаварыць, як спыніла мяне Альжбэта. Кажа: «Пасядзі са мной, суседка, ато ніхто ў госці не заходзіць». А я і язык не ўтрымала, гавару: «Якія госці, калі тваё імя нават баяцца на ноч узгадаць». Яна смяецца:

«Імя, сапраўды, сіла магутная. Ты ж сама век пражыла, ведаеш. Мне мая бабка казала, што калі русалкі на чалавека палююць, то ўсе імёны перабіраюць. Калі ўгадаюць і чалавек адгукнецца, то зацягнуць да сябе. Таму лепей не крычаць імёны па гаях ды палях і не злаваць чалавека, які тваё імя русалкам шапнуць можа».

Увесь дзень я думала, да чаго гэта яна, а ноччу, глядзі ты, зразумела. Ай-яй-яй, няхай іх на столькі кавалачкаў разарве, на колькі шкло маё разбілася. Навошта яны да старой чапляюцца, хутка сама на той свет пайду, навошта ў спіну пхаць.

– Гэта яны ды Марылі, – Алена выпрасталася і зусім спакойна, быццам бы не сядзела, непрытомная, пацягнулася, размінаючы цела. – Учора да яе прыходзілі, і сёння то яе гукалі, ды толькі я адгукнулася.

– Марыля, Алена, ці праўда? А крыжык ды ў мяне адзін, а каму ж цяпер яго аддаць? Бо супроць нячыстай сілы няма нічога мацнейшага, як кола абвесці ды крыж святы паказаць. Заўтра малітвам вас буду вучыць, можа, Бог пачуе ды абароніць. Ці траву якую заварыць, забылася, начыста забылася. І спытаць няма ў каго: бо гэта ж Альжбэта іх на нас цкуе. Гаварыла я табе, Марыля, што яна праз Ядзю на цябе ўз’елася, а ты не верыла.

– Я звыклая, каб мяне цкавалі, – Алена нахілілася над дываном. – Бач, крыху фарбу змазалі. Але нічога, заўтра папраўлю.

Алена падняла камень, вызваляючы дыван, бы ката, якому прыціснула лапу, і адкінула ўбок. І здалося Марылі, што камень гэты патрапіў на ейнае сэрца.

* * *

Марыля не ўзяла Тонін крыжык.

Яна памятала, як маці казала ёй, што Бога няма, а ёсць савецкая ўлада, якая абароніць і паклапоціцца. І як іншыя ў цэрквах, дык маці на сходах жалілася на лёс, а пасля, узгадаўшы, што жаліцца дрэнна, дзякавала за тое, што мае. І верыла ў жыццё, якое будзе тады, пасля, калі добра працаваць і не шкадаваць сябе, аддаючы іншым больш за тое, што маеш. Маці верыла, апантана і шчыра, таму Марыля і не ўзяла крыжык, каб яе не пакрыўдзіць.

– Ну, ляпёха, – Тоня ці не ўпершыню вылаялася, – Бяры, кажу. Няма нам на гэтай зямлі іншай аховы. Як апынешся сам-насам ды зцемраю, ды задзінотаю, у каго будзеш шукаць дапамогі? Маці твая памерла, я старая, толькі Ён застаўся.

Тоня ўвесь ранак атачала вокны крапівой:

– Добра, што ўлетку назбірала, – шыбы пакрыху абрасталі зялёным імхом, а падлогу засцілала пацяруха, – Толькі сухая яна, не кусаецца. А дзе ж ты свежую возьмеш?! Ды казалі нашы жанкі, што крапіва – то супроць ведзьм, каб ніводная ў хату не пралезла, а тут жа русалкі. Але і там, і там нячыстая сіла, няхай трасца яе возьме. І чаму я старых не слухала? Раней людзі ўсё ведалі, а зараз нічога, і вучыцца не хочуць. Што ж рабіць, Божачка? – і, па звычцы, паварочвалася да чорнага прастакутніка ў чырвоным куце і глядзела туды так, быццам сапраўды нешта бачыла. Прыбегла Вольга і паведаміла, што сваяк яе сваяка збіраецца ехаць у той бок, дзе Аленіна вёска, і таму мо Алене час вяртацца. Няхай рыхтуецца, бо выправіцца ў шлях ён можа ў любы момант, а чакаць яе, вядома, не будуць.

Алена хутка сабрала рэчы і разгарнула на падлозе дыван, каб паспець паправіць тое, што сапсавалі ноччу.

– То мо развітаемся, бо вернешся, а мяне і няма, – не паварочваючыся, кінула яна Марылі. Побач з Аленай ляжалі мех і торба, бы худыя сабакі, гатовыя адразу падхапіцца, калі іх паклічуць.

– Няма чаго развітвацца, – Тоня махнула на яе рукою. – Калі той Сваяк Сваяковіч прыедзе, яшчэ з тыдзень пажывеш. Прыдумалі, развітвацца, калі сёння пабачацца. І не дазволіла. Так Марыля і запомніла: Алена на каленях над дываном, нібыта штосьці цяжкое сядзіць у яе на шыі і не дае падняцца.

Чаму не ўзяла крыжык? Няхай бы. Зараз Марыля вярталася з далёкага поля зусім адна. Як жа яна забавілася ды не заўважыла, што ўсе зніклі?

Рабілася цёмна: змрок павольна цёк з лесу, нібы брудная вада, якая хутка затопіць усё наўкола. І не кінеш анучу, каб спыніць.

Марыля паскорыла крок. Мроілася, што там, у гушчары, як за плотам, нехта ходзіць, і ходзіць, і ходзіць, сюды-туды, сюды-туды, і не можа выйсці. Пакуль.

Крыжык. Крыжык. Крыжык. Крок. Крок. Крок. Не, браць было не трэба. І без яго, маленькага, тут зашмат вялікіх крыжоў: паабапал дарогі – высокія сосны, і мо пад кожнай – нябожчык. Непахаваны, без імя, без роду, ці наш, ці немец. І гэтыя дрэвы высмакталі з яго ўсе сокі – добра ўгноеная пасля вайны зямля.