– Дзеля партыі папрацавалі, а зараз прыйшла чарга і над сабою папрацаваць. Во, я ўзяла ў бібліятэцы «Мёртвыя душы», пачынаю чытаць. Так, цёмна ў хаце, але-ж і мы пакуль цёмныя, а хутка і ў нас электрычнасць правядуць, во тады ўжо ўдосталь начытаемся, – актывістка Ядвіга бадзёрая і пасля доўгага працоўнага дня.
Калгасніцы дамаўляюцца пра хуткі сход, абмяркоўваюць навіны. Ды не толькі свае, калгасныя, але і сусветныя – тут чытаюць і класічныя творы, і перадавіцы. А яшчэ чакаюць госця, і, хоць на двары цёмна, раз-пораз пазіраюць у акно.
– Добры дзень, – адчыняюцца дзверы, і ў хаце з’яўляецца жанчына з абветраным тварам, у пакрытай дарожным пылам вопратцы.
Чаму яе сабралася сустракаць вёска? Бо жанчына гэтая – майстар, а тое ёсць найвялікшы тытул савецкага чалавека: яго неабходна ў нас заслужыць, выпрацаваць потам і крывёю.
Увесь раён ведае яе гісторыю. Сама з бядноты, нарадзілася пры панах, таму не змагла атрымаць адукацыю. Але народнае мастацтва жыве, колькі-б яго ні душылі прыгнятальнікі: талент прабіў сабе шлях.
Жанчына-майстар малюе дываны, якімі калгасніцы ўпрыгожваюць свае дамы. Гэта не буржуазнае мастацтва, схаванае ў музеях, а мастацтва для народа, што заўжды цягнуўся да прыгажосці.
– Я малюю для людзей увесь свой век, – расказвае Алена Кіш, – і сваю працу тут пачну адразу-ж, каб як мага хутчэй паспець выканаць усе запатрабаванні калгасніц.
Жанчыны абступаюць Алену, расказваюць ёй пра свае дасягненні на палях, пра бітву за ўраджай, якую яны выйгралі, нягледзячы на тое, што перамога была цяжкай, пра светлую будучыню, якая ляжыць перад іх калгасам. І вочы майстра пачынаюць свяціцца тым самым запалам, што і вочы калгасніц. Бо, дзякуючы працоўнаму люду, гэтая Будучыня ляжыць і перад ёй».
– Думаеш, тут раней жыла журналістка, як і мы? – Наста чакала, пакуль Ліза дачытае і даесць.
– Магчыма. Табе гэта не патрэбна? Тады я аддам Алесю. Ён казаў, штоадмыслова прыехаў парэдкую энцыклапедыю, дзе ёсць артыкул пра Алену Кіш. Раней я пра яе і не чула, а тут двойчы за апошні тыдзень.
– Пашчасціла яму з табою, – Наста адкрыла ваду, каб мыць посуд, – Там на адваротным баку аркуша пазначаны адрас вёскі.
21 красавіка 2017 года
«Знайшоў нарэшце “Сусветную энцыклапедыю наіўнага мастацтва” са згадкай пра KISH, YELENA. На будучыню: у артыкулах пра Кіш абавязкова даваць цытату на англійскай, бо англійская надае вагі.
“The works of Yelena Kish were discovered by the Minsk artist
V. Basalyga in the 1970s near Slutsk, a town not far from the Byelorussian capital of Minsk. Executed in oil on canvas in the 1930s and early 1940s, they were shown as rugs. The painting, decorative and naive, served as embellishment.
Like most naive artists, Kish sought to tell a story and display a familiar or fantasised world. Thus lions ramble beneath birch trees on the bank of a stream, in the midst of which floats a boat surrounded by white swans, with people garbed as characters from icons seated in it”.
Для развагі: гісторыя захавала толькі адно імя, а ў нас жа па ўсёй краіне раней жылі наіўныя мастакі, ствараючы “фантазійныя сусветы”. Значыць, тое было патрэбна людзям?
“Though different, all these planes are organically interconnected. The ornamental frame is composed of stylized, brightly coloured two-dimensional flowers. Also in evidence are survivals of aspects of peasant folk-art genres such as painting on chests and on glass they are coupled with expression of semicultured urban aesthetic tastes, with preferences for pictures of moonlit landscapes, ponds with swans and the like. These characteristics features of old-time urban folklore bring to mind the itinerant painters who offered their naive pictures and “rugs” at fairs and market-places”.
Для развагі: апісаць кірмаш, дзе збіраліся такія мастакі.
Параўнаць з кірмашом у наш час.
“All that we know about Kish are a few particulars provided by elderly people to the effect that in the late 1930s and early 1940s she was about fifty and often visited villages to paint on commission. She has not been represented at a single exhibition”.
World Encyclopedia of Naive Art by Oto Bihalji-Merin, 1987
Для развагі: ці можна пагадзіцца з тым, што не было ніводнай выставы, калі маляванкі Алены Кіш віселі на сценах дзясяткаў хат? Развіць думку “народнасці” мастацтва.
Гэты артыкул, канешне, не тая знаходка, якой ад мяне чакаюць, але ўсё будзе, я ўпэўнены».
Тры малюнкі на выбар
У Тонінай хаце гарэў агеньчык, а яго там не павінна было быць: старая ніколі не паліла святло – калі пачынала цямнець, клалася спаць. А зараз ён гарэў. Невядома, кім запалены, і невядома, для каго.
– Хто там? – запытала Марыля замест прывітання, адчыніўшы дзверы.
Гэтая хата цёплая, родная, вельмі падобная да яе хаты. Печ на ўваходзе, направа – пакой, дзе елі і спалі. Адно адрозненне – цёмны квадрат у куце, які пазначаў месца, дзе раней вісела ікона. У Марылі такога квадрата не было. За сталом, падпёршы шчаку рукою, сядзела Тоня, а побач – незнаёмая жанчына. На стале – хлеб і цыбуля. Тоня ачомалася, падняла галаву: