“Я вам писал, — голас ягоны дрыжэў. — И... Вот книга”.
Якія мы ранімыя.
Я рашуча пайшоў да набярэжнай. Робячы шырокія, няўпэўненыя крокі, ён ценем паскакаў побач.
“Я не турист, я вам писал”, — ён пакрысе ўзяў сябе ў рукі. Голас ягоны гучаў так шчыра, што мне зрабілася гідка. Ён быў у маёй уладзе, гэты пацанчык.
“Он мне писал, чего же боле. Вихри снежные крутя. Што ж вы па-маскоўску гавэнду ведзяце, пане Каятане, — зьдзекліва казаў я, гідліва выставіўшы плячо і спрабуючы ад яго ўцячы. — Ідзі гуляй, смаркач”.
“Мне і праўда цікава, — не адставаў ён. — Я спаць не магу. Усё думаю пра ваш экспэрымэнт. Пра гэты ваш конлянг. Як вы яго назвалі?”
“Ідзі адсюль, эспэрантыст, — агрызнуўся я. — І ні на што не спадзявайся”.
Так мы дабеглі да Сьвіслачы, ён, высока выстаўляючы юныя гладкія калені і ўчапіўшыся ў сваю смаляную хіпстэрскую бараду, і я, сівагаловы, лысаваты, з выстаўленым у ягоны бок пагардлівым плячом. Тупыя клоўны — вось хто мы былі. Але горад не заўважаў нас, горад дзявочых ног, сьвежапафарбаваных лавачак і летняй гумы.
Я дайшоў да берагу і спыніўся.
“Доўга ты будзеш за мной бегаць?”
“Не праганяйце мяне!” — раптам закрычаў ён, шырока расплюшчыўшы вочы. Вось цяпер горад азірнуўся. Падазрона і насьмешліва. Неба зрабілася шэрым, стала так ціха, што мы абодва спалохана скалануліся.
“Што ты крычыш, гістэрычка?” — я адштурхнуўся ад каменнай агароджы і пайшоў у бок дзіцячага парку. Ён пастаяў крыху, а потым дагнаў мяне. І тут на нас абрынуўся град. Мінакі пабеглі хто куды, каля музэйнай хаткі ратавалі шашлык, а я шпарка дайшоў да тунэлю пад мостам і стаў там, закурваючы цыгарэту. Ён прыбег, цяжка дыхаючы, і пачаў назіраць, як я пстрыкаю запальнічкай.
У тунэлі мы былі адны. Я стаяў, гледзячы на суцэльную сьцяну дажджу, глядзеў, як па асфальце скачуць градзіны, буйныя, як пігулкі. Што яны лечаць, які боль сунімаюць? Толькі цяпер мой Каятан зразумеў, што ўвесь гэты час трымаў у руцэ сваю недарэчную кніжку. Ну, вядома. Рабэрта Баляньё. “Першы клясык дваццаць першага стагодзьдзя”! “Трэці Райх”... Што ж, палавіўшы лаечкі ў фэйсбучыках, можна і такое пачытаць. Добра, што хоць ня Франзэна.
“Хочаце паглядзець?” — ён з надзеяй працягнуў мне кнігу.
“Я яе ўжо чытаў”, — працадзіў я, чакаючы, калі скончыцца град.
Ён узрушана і неяк па-добраму ўсьміхнуўся. У тунэлі пад мостам было цёмна. Ён пакорліва стаў да сьцяны, схаваўшыся ў паўзмрок. Было чуваць, як над намі едуць машыны — падчас дажджу горад робіцца шматкроць гучнейшы. Я наўмысна гаварыў зь ім шэптам, каб ён ня мог нічога разабраць.
“Будзем лічыць, што гэта памылка. Зараз град пройдзе, і мы разьбяжымся. І ты забудзеш і мяне, і маю адрэсу, ясна?”
Град лупіў па вышчарбленым асфальце. Цярплівы хлопчык. Мне падалося, ён ківаў. А яшчэ я зразумеў, што ў яго ніколі не было жанчыны. Можа, па ягоных цнатлівых руках, а можа, па калене, якое нясьмела дрыжэла ад холаду. Мне хацелася, каб сюды, у тунэль, увайшла нейкая дзяўчына — і пад маім уладным позіркам апусьцілася на асфальт і ўчапілася ў ягонае калена зубамі. Як у яблык. О, як бы мяне гэта пацешыла.
Нешта зьмянялася паміж намі. Няўлоўна і хутка. І мне рабілася неяк няўтульна.
Хутчэй бы скончыўся гэты дождж, гэты град, гэты палон. Я паеду дамоў. Пасьпею яшчэ пабавіцца з бальбутай да Вераччынага прыходу.
Град гуляў з намі. Даючы падманлівую надзею, ён пачынаўся з новай сілай. Нібы хтосьці сачыў за намі. Я дакурыў цыгарэту і кінуў яе ў кут.
А потым я раптам пачуў ягоны голас. Выставіўшы бараду, ён чытаў нарасьпеў:
“Akkou klinkuta
Deu natuzu
Tau
Tajnobalbutika da ujma sau onoje,
Skutoje natributima da broje
Dinagramutima, sau neokuz nekau —
O bu tau kvaj legoje da samoje
Da u sprugutima tau bu pavuzu, mau
Komutko noje...”
Ён памаўчаў, смакуючы эфэкт.
Сказаць, што я быў агаломшаны, было не сказаць нічога.
Я быў прыбіты, прысаромлены, jebanuta.
Гэта быў мой пераклад. Тое, што ён гучаў цяпер у цэнтры гораду, у гэтым цёмным пераходзе, дзе ніколі не выветрываўся смурод мачы, дзе на заплясьнелых сьценах жыў змрок, дзе нікога не было, апрача нас з гэтым хлопчыкам, адчувалася мною як цуд.
Я глядзеў на яго вялікімі вачмі, я быццам лашчыў яго па твары. Па ягоных ружовых шчоках, па барадзе, па вейках.
“Я пакуль мала што разумею, — зьбянтэжана і радасна прамовіў ён. — Але я паўтараю гэта кожны дзень. Гэта файна. Разумееце? І я хачу больш”.
Ніколі не вучыўшы бальбуту, ён слушна расставіў усе націскі. Пераклад гучаў музыкай, сапраўднай музыкай, часам грубаватай, часам занадта ў тон вуліцы над намі, але асэнсаванай і дзіўнай музыкай, у гэтым не было сумневаў. Мой любімы верш Імрэ фон Штукара ўміг перамяніў злое навакольле. Цяпер я мог кіраваць гэтым горадам.