Выбрать главу

У мяне ж усё было сур’ёзна. У тоўстых сшытках я складаў слоўнікі і граматыкі падуладных мне папяровых людзей. І строга сачыў за тым, каб усё ў маёй краіне было паводле правілаў. Калі нейкі з маіх генэралаў выдаваў пісьмовы загад, мне даводзілася ня раз зазірнуць у свае сшыткі. Мае генэралы ня мелі права на памылку. Прынамсі, на моўную. Сяброў гэта раздражняла. Іхныя сьпехам нарэзаныя народзікі шпарылі па-расейску, хоць і мелі, на паперы, свае нацыянальныя мовы. Нешта нагадвае, праўда? У маіх войсках і таемных службах нават былі адмыслова выразаныя і размаляваныя спэцыялісты ў цёмных акулярах, каб вывучаць мову ворагаў — але ім проста не было чым заняцца і яны праціралі на дыванах свае папяровыя штаны.

Такім чынам, сябры не зьбіраліся марнаваць час і паперу на такія дробязі, як нейкае там лігнваканструяваньне, і, напэўна, лічылі мяне тым яшчэ занудам. Але ў гульні мае яны гулялі з падлеткавым імпэтам — бо ніхто іншы ня мог прапана­ваць ім нічога падобнага. Адзін зь сябрукоў уладзіўся ахоўнікам у вялікім гіпэрмаркеце. Калі я яго сустракаю, дык раблю выгляд, што мы не знаёмыя. Іншы сьпіўся і памёр у Маскве. Ён любіў перакручваць словы: гэта ягоны выраз, які ён паўтараў з тупой асалодай і нейкім кішэчным сьмехам — “нармалды”. З націскам на “ы”. Нармалды, Алежка, все нармалды. Усе сьмяяліся. Апрача мяне. Пад іхны дурны сьмех я разважаў, адкуль ды навошта тое ненармальнае “нармалды” і як яно магло прычапіцца да нашай расейскай мовы, відавочна нешта дзікае, цюркскае, дурны дзядоўнік з далёкага стэпу, прынесены сьляпым ветрам з аднаго канца імпэрыі ў другі.

Трэці прыяцель зьехаў у Ангельшчыну і неяк праз шмат гадоў знайшоў мяне ў фэйсбуку. Ён даволі доўга даставаў мяне, пішучы мне ў прыват бадзёрыя пытаньні наконт таго, чаго я дабіўся ў жыцьці — і ўсё па-ангельску. Чаму раптам па-ангельску? Каб не прынялі за нашага? Але хто яго пабачыць тут, у прыватным чаце? Неўзабаве мне зрабілася ясна. Яму не хапала маёй зайздрасьці. Ён хацеў прызнаньня свайго саксэсу. Яму карцела паказаць, што ён “кое-чего добился в жизни”. Чамусьці яны ўсе, зьехаўшы, курчаць зь сябе такіх ужо эўрапейцаў, што на ваніты цягне. Я ўважліва разгледзеў фота прыяцеля, які ўсьміхаўся з-пад нейкіх пальмаў. Ды ў яго на лбе было рускім языком напісана: дзіця гаўнамікрараёна, савок па нараджэньні, чыстакроўны славянін, то бок сын яўрэйкі і татарына. Аблічча не зьмянілася. Зьмянілася мяно. На канцы ягонага прозьвішча зьявілася прыгожае “off”. Быў Сырнікаў, а стаў Sirnikoff. Цікава, ці памятае ён нашае поўзаньне па падлозе, нашыя пакты, перамогі, перамір’і, нашыя падарожжы з папяровым порна на потных падушачках пальцаў — ад плінтуса да плінтуса? Мне хацелася ў яго распытаць пра ўсё гэта, нашае, далёкае, але я адказаў толькі: Fuck off, Sir Nikoff. Навошта мне эмігранты — я сам эмігрант. Бо ўсё жыцьцё ўцякаў ад усіх іхных моваў — да сваёй, адзінай.

Так, ужо трынаццацігадовым фрыкам у трэні­ках я прыдумляў мовы. У тым узросьце маёй улюбёнай кніжкай быў “Словарь юного филолога”. А асабліва той яго артыкул, які называўся “Искусственные языки”. Я і цяпер памятаю ягонае разьмяшчэньне ў кнізе: ён займаў правы бок, зьлева была карцінка, а працяг быў на наступнай старонцы — я перачытваў яго зноў і зноў, і добра памятаю заўсёднае пачуцьцё гаркоты, калі перагортваеш тую старонку: артыкул быў крыўдна кароткі і хутка сканчаўся. Я прагнуў больш інфармацыі, але яе нідзе не было — ні ў школьнай бібліятэцы, ні ў раённай, ні ў гарадзкой, усё тое самае, мізэр, мне заставаўся толькі мой белы, бедны, усёведны слоўнік: какашачныя пляміны ад какавы і варэньня на запаветнай старонцы, і крошкі ад печыва, навечна сплюснутыя тугім карашком, і антрапаморфныя часьціны мовы на малюнках. Неўзабаве ён ужо сам разгортваўся там, дзе трэба. Каб зноў выдаць той самы мізэр, даўно завучаны на памяць. І ўсё ж менавіта з гэтай белай кніжкі я ўпершыню даведаўся пра эспэранта і Замэнгофа, пра валяпюк і пастара Шляера, пра іда ды інтэрлінгву. Мяне зачароўвалі гэтыя словы, Іда Эспэранта гучала для мяне, як жаночае імя, а Валяпюк — як імя юрлівага ляснога бога, які гоніцца за нявіннай німфай (а насамрэч за той яшчэ німфаманкай). Я быццам бы чуў незнаёмыя незразумелыя словы, якія зьляталі зь іхных вуснаў; было нешта распуснае і трывож­нае ў вобразе, які паўставаў перада мной, варта мне было ўзяць мой слоўнік у рукі. Слоўнік нівод­нага разу ня схібіў — зь ім я забываўся пра мярзоту роднага мікрараёну і шаленства маёй страшнай сярэдняй школы, і пра нудныя абавязкі, і пра чырвоныя павязкі дзяжурных, зь якімі мы, вучні, былі падобныя да маладых нацыстаў. Зь цьвёрдай вокладкай, увесь такі пазытыўны і правільны, поўны каляровых ілюстрацый, нечым падобны да дзіцячай бібліі — гэты спакушальны слоўнік для старэйшых школьнікаў усім сваім выглядам абяцаў хлопчыку ці дзяўчынцы, якія абяруць філялёгію, месца ў шэрагах інтэлігенцыі: заўжды чыс­тыя рукі, кабінэтную славу і белы білет што да чорнай працы. Я рана перастаў яму верыць. І ўсё роўна мовы мяне заварожвалі, а больш за ўсё заварожвала тое, што гэта і праўда рэальна: ства­рыць сваю.