І яны былі тут. Скурчанымі камячкамі там-сям уздрыгвалі на падлозе. Бедныя, брудныя, худыя. Сярод іх былі і дарослыя, і малалеткі. Ва ўсіх на абліччах, падобных да мысак кацянят, назіраўся аднолькавы выраз прыгнечанасьці і пакоры.
Я выбраў сабе месца і лёг. У цьмяным сьвятле дрэнна было відаць, куды класьціся, і незнарок зачапіў кагосьці.
Заварушыўся карлік:
— А-а, ты. Не надта далёка зайшоў.
— Маўчы, не твая справа, куды я ішоў!
— Куды б ні йшоў, апынуўся ж тутака…
Я павярнуўся бокам да яго. Словы карліка абудзілі ў розуме напалову забыты пульсар маёй мэты, але твар Руаты ізноў перакрыў яго. Мабыць, гэтыя два вобразы счэпленыя ў маёй сьвядомасьці.
Страшэнную пакуту цяпер прыносілі малюнкі памяці, мне хацелася іх вырваць, спаліць… ці глядзець, бясконца глядзець, і рыдаць, адчуваючы, як кожная сьляза, нібы скальпель, праразае да крыві скуру…
— Ну, мазахісьце, давай спаць, — буркнуў карлік.
Ён пачынаў мяне раздражняць, карцела сарваць злосьць ці хутчэй забыцца, каб ня кінуцца ў вар’яцкую гістэрыку.
— Гэй ты! Можаш хоць апошнія хвіліны жыцьця пражыць спакойна!? — прарыпеў карлік.
— Слухай, курдуплю, закаркуйся! — злосна прамовіў я.
«Руата… — заенчылі мазгі.— Не, я вырвуся, я сілай вазьму цябе! Ты будзеш мая! Якая б ты ні была жорсткая, злосная, я вазьму цябе, а потым, потым… кіну!»
— Дурань!
— Ты… — я зноў хацеў сказаць нешта крыўднае, але ня мог хутка штосьці такое падабраць… І тут я зразумеў, што ён чытае мае думкі.
— Ты што, чуеш, што я думаю?
— Каму лёгка пакласьці руку на плячо, таму лёгка здушыць горла, — сказаў ён замест адказу. — Ты йшоў… Ты меў сваю мэту. А цяпер ты размазаны, як паўдохлая муха па шкле, якую праз момант цалкам прыціснуць.
— А ты ведаеш хто…
— Забудзь яе. Няўжо ты ніколі не адчуваў, што яна не твая? Яна ня можа быць тваёй. Вы розныя. Ты ішоў, вось і йдзі…
– Ісьці!
І я гучна засьмяяўся.
— Бедны карлік, ня бачыш, мы замкнёныя.
— Ты можаш ісьці… у замкненьні…
Ён паступова «адключаўся».
— Гэй, што з табой.
Яго зрэнкі памутнелі.
— Ты можаш ісьці… у замкненьні… — ледзь чутна паўтарыў ён.
Я магу ісьці ў замкненьні.
…Чалавек замкнёны, можа зруйнаваць і троны…
Я зразумеў яго. Мае думкі, мая сьвядомасьць магла дасягнуць мэты. Маё «Я» магло дасягнуць мэты, але ня сам я! Я ж не хачу так… Я хачу жывым дасягуць сваёй мэты!
Стома, нібыта пухавая пярына, агарнула цела. Дзесьці ў кутку сьвядомасьці ўсьміхнулася Руата, я забараніў сабе засяроджваць увагу на ёй, яна зьнікла…
У цемры сну далёка-далёка мігцеў настойлівы маяк маёй мэты.
ХІХ
Вязьняў абудзіла яркае, пранікальнае ва ўсе куткі, аранжавае сьвятло.
У адным месцы, дзе сьцяна была штучна перакрыта, расчынілася брама і ў яе, невыносна прарыпеўшы, уставілася жахлівая жалезная пашча мэханічнага монстра.
Апраханцы спалохаліся і кінуліся падалей ад яе.
— Даляшорзах, — адгукнуліся сьцены голасам Упляйка.
У вялікім авальным ілюмінатары паказалася яго постаць.
— Я, капітан гігіеністаў Зьвязу Трох Узроўняў Мінчвекс Упляйк Малодшы, абяцаю табе, што ты будзеш разрэджаны ў кіслаце, і кінуты бактэрыям, як небясьпечнае сьмецьце. І ніякія твае сьпіральныя замовы табе ўжо не дапамогуць…
«Руата, — падумаў я, — ты ж абяцала мне не выдаваць тайну».
— Потым мы расквітаемся з тваім племям! — працягваў Упляйк.
«Не, — зларадна падумаў я, — хлусіш, да майго народа табе ніколі не дабрацца. Патаемныя лёхі ведаюць толькі выбранцы, а з такой махінай ніколі не пралезьці…»
— Упляйк, адпусьці апраханцаў і дай мне пагаварыць з Руатай.
— Гэты народ, як і тваё племя — бруд нашага сьвету. Бруд мы вычышчаем. А Руата і так на экране бачыць цябе.
— Дай мне ўбачыць яе.
Руата наблізілася да ілюмінатара:
— Я слухаю цябе Даляшорзах.
У мяне перад вачамі на імгненьне ўспыхнуў твар старога філёзафа Оярэт-Са і раптам я адчуў патрэбу ў словах. Я прамовіў да Руаты толькі што народжаныя радкі:
Яна засьмяялася.
Зароў матор.
Заля дробна завібравала.