– І так да смага далягляду?
— Так па ўсёй плянэце. Сад — аазіс на дне вялікага кратэра. Вакол непраходныя горы… Гэта Сад Замкнёных Гор…
— Чаму тут Сад ёсьць, а там нічога няма? — даймаў я «садавіка».
— Табе не зразумець…
— Я шмат чаго ведаю пра Сусьвет! — ганарліва прамовіў я.
Мужчына паблажліва зірнуў на мяне:
— Даўно, у дагістарычную эпоху гіганцкае касьмічнае цела прабіла жалеза-каменную кару плянэт. Яго рэчыва перамяшалася з больш мяккімі ніжнімі слаямі, што і дазволіла нашым продкам пасадзіць тут Сад.
— А самі яны спусьціліся пад зямлю?
— Правільна.
— А адкуль вы гэта ведаеце?
— Нашыя старэйшыны апавядалі.
— А магу я зь імі пагаварыць.
— Можаш… Толькі заўтра. Сонца сядае. Будзе ноч.
Насамрэч наступала Ноч — а ня штучнае зацямненьне! — якім кіруе Аўтаматычная Станцыя Часу.
— А вашы старэйшыны не казалі адкуль прыйшлі нашыя продкі?
— Яны прыйшлі з зораў?
Хутка цямнела. На целе неба, паўсюль-паўсюль, высыпалі срэбныя радзімкі.
Я заварожана сачыў за ніколі небачаным чарадзействам.
На чорным тле нябеснага купала паступова праявіўся Белы Шлях. Цяпер я выразна разумеў, што той запаветны Шлях, па якім я павінен ісьці — гэта і ёсьць Зорны Белы Шлях. «Дзіўнае, няўрымсьлівае жыцьцё чалавека. За адным пройдзеным Шляхам заўсёды паўстае наступны,» — падумаў я.
Раншай заўважыў, як я гляджу на неба.
— Нашыя продкі называлі яго «Млечны Шлях».
Мяне ўразіла і ўзрушыла такая паэтычная і трапная назва. Як мы п’ем малако сваёй маці, каб узмацнець, падняцца з падлогі, так і нашая душа мусіць піць малако зор, каб падняцца зь зямлі да іх.
Я прагна ўглядаўся ў зоры, я наталяў сваю адвечную смагу душы. І як мне было шкада свайго народа і ўвесь чалавечы род, якому наканавана жыць у цесных змрочных сутарэньнях.
— Калі нашыя продкі прыйшлі з зораў, значыцца там павінны быць іншыя сады ці землі, дзе можна тыя сады пасадзіць! — усклікнуў я. — Скажэце, а як нашыя продкі хадзілі па зорах?
— У іх былі спэцыяльныя вялікія караблі. Адзін такі карабель калісьці прыляцеў сюды.
— Значыць можа прыляцець яшчэ карабель!
— Нашыя старэйшыны кажуць, што можа.
— Мне трэба абавязкова паразмаўляць зь імі.
Раншай пагасіў вогнішча, дастаў з торбы покрыва, раскінуў на траве і лёг на яго.
— Тут лета і зіма амаль аднолькавыя. Так што можна спаць на зямлі — ня зьмерзьнеш.
Ён перад тым як заснуць распытаў пра жыцьцё ўнізе, пра мяне, хаця як, мне падалося, гэта ня вельмі цікавіла яго. Калі жывеш у такой прыгажосьці, хіба захочацца думаць пра падзямельле?
Неўзабаве Раншай мірна пасопваў.
А я ня мог доўга заснуць. Назіраў за зорамі. І нават зразумеў, што трэба яшчэ навучыцца добра выбіраць зоркі, каб знайсьці для майго народу самую трывалую, бо некаторыя зь іх не трымаліся на небе і падалі на зямлю.
ХХІІІ
Прачнуўся ад таго, што ў мяне зацяклі рукі і ногі — яны былі туга зьвязаныя моцнай вяроўкай.
— Добрай раніцы, далакопе, — усьміхнуўся Раншай усё той жа сумнаватай усьмешкаю, — ты хацеў паразмаўляць з маімі старэйшынамі. Што ж, я табе даю трошкі часу на гэта.
Я прыпадняўся, наколькі дазвалялі путы, але нікога каля «лесавіка-садавіка» не заўважыў.
— Дзе ж яны? — спытаў я.
— Тут, — адказаў Раншай і паказаў вялікім пальцам на сябе. — Я і ёсьць увесь мой народ. Значыць і старэйшыны мае ўва мне, — ён засьмяўся. — Ты хацеў вывесьці сюды сваіх плюгавых далакопаў, каб яны перакапалі тут усю глебу. Дык ім было б нецікава, глеба тут мяккая, як пух. Бачыш якая трава расьце сакавітая, якія дрэвы сытыя, плодныя. Патрасеш — вось табе і сьняданак, і абед, і вячэра. Твае людзі такога ня бачылі… І, як ні шкада, ніколі ня ўбачаць. Далакопы павінны капаць сабе долы, — ён зайшоўся такім гучным сьмехам, што распалохаў райскіх птушак, якія ціўкалі ў лістоце дрэваў.
— Што тут сьмешнага, — злосна сказаў я, — калі я змог сюды прыйсьці, то і яны могуць зрабіць тое самае. Я пакажу ім куды ісьці.
Ад сьмеху ў Раншая на вачах выступілі сьлёзы.
— Ты ня зможаш ім нічога паказаць, бо ты ўжо сёньня ня будзеш жыць на нашай плянэце.
— Я і мой народ можам жыць на іншых плянэтах, як нашыя продкі.
— Продкі? Што ты ведаеш пра продкаў, хлопча? Хаця, даведацца ўжо не пасьпееш. Ты сёньня проста ня будзеш жыць. Ты станеш мёртвы.
— За мной ідуць мае людзі, — напаўсхлусіў я, і сам падумаў, што калі сінявокая дзяўчынка дабралася да краіны вемасутаў, то мой народ абавязкова пашле за мной кагосьці.
Але мае словы зноў расьсьмяшылі Раншая.