Раншай кавэнчыўся ўсю ноч. Яго то скурчвала, то рэзка распроствала. Ён гучна стагнаў. Рэха падаўжала яго стогны, пераўтвараючы іх у бясконцае скавытаньне. Мне было страшна і агідна. Нічым дапамагчы яму ня мог, акрамя як паскорыць яго скон, але я ня мог прымусіць сябе забіць чалавека. Ці было ў мяне на тое маральнае права?
Твар Раншая прасьвятлеў, ён убачыў сонца, што ўзышло з-за скалаў, усьміхнуўся сваёй сумнай усьмешкай, закрыў вочы і заціх.
Я пахаваў яго.
І стаў гаспадаром Саду.
XXV
Як мог я пераймаў агранамічную дзейнасьць Раншая. Як мог даглядаў свой Сад.
Але ж, нягледзячы на ўсю прыгажосьць і шчодрасьць наземнай прыроды, я неўзабаве адчуў, тую бяздонную самоту, пра якую казаў Раншай.
Сад увасабленьне зямнога рая, дзе бясьпечнае лагоднае жыцьцё можа быць вечным. Але я заўсёды адчуваў вялікае падступства Саду Замкнёных Гор. Ці можа быць рай для аднаго чалавека?
Толькі спадзяваньне на прылёт з зораў продкаў, трошкі суцяшала горыч і нудную боль адзінокага існаваньня.
З прытоеным жахам і насьцярожанасьцю чакаў прыходу госьця. Я ня ведаў, як паступлю. З аднаго боку мяне б узрадавала зьяўленьне яшчэ аднаго чалавека, а з другога, я ўжо бачыў дзеяньне сурокаў. Магчыма наступная чарга «згаснуць» мая.
Але праходзілі дні нікога не было.
Самота дзікая, глыбокая, бясконцая, бязьмежная. Толькі ў сьне я зноў быў спаміж людзей. І часта побач са мною была мая каханая Руата.
У адзін дажджлівы дзень, пасьля моцнага прыступу самоты, я ўспомніў пра падарунак старога філёзафа і яго словы: «Разгарні, калі будзе вельмі адзінока».
З патаемнай кішэні я дастаў папяровы пакунак. На ім былі напісаны тры дробныя літаркі ЗСВ. Я ня ведаў, што яны азначаюць, магчыма Оярэт-С штосьці для сябе занатаваў.
Там было семя яблыка.
Я ўспомніў легенду пра запаветны плод пазнаньня. Магчыма філёзаф закадаваў гэтае зернейка на штосьці, што вылячыць мяне ад самоты, што дасьць магчымасьць жыць разам зь іншымі людзьмі?
Зернейка прарасло, дало парастак.
Я зразумеў, што проста, даглядаючы дрэўца, падоранае табе знаёмым, прыяцелем ці лепей сябрам, ты, нібы зноўку сустракаесься з тым чалавекам, зноўку размаўляеш зь ім, нават спрачаесься, крыўдзісься на яго, даруеш яму капрызы…
Прайшло чатыры гады, яблыня сталася даволі моцненькім саджанцам.
Я паліваў яго зь вялікай гарбузнай бутлі і раптам пачуў, што птушкі насьцярожана ціўкаюць у заходнім баку Саду. Не адразу прыйшла думка, што Брама, якая якраз і была на Захадзе маёй зялёнай краіны, закінула мне канкурэнта.
З трывогай і цікаўнасьцю я пайшоў да пячоры гасьцей.
Гэта быў, як ён сам пра сябе казаў, вандроўны паэт з Усходніх Галерэй. Звалі яго Мазей. Яшчэ малады, курчавы, зь вялікімі карымі вачыма і пухнатымі губамі. Ён яўна падабаўся паненкам. А зайшоў на Мост толькі дзеля экзотыкі. Я кінуў яму пас самаробнай тканіны, каб ён абматаўся вакол пояса.
Забіваць мне яго не хацелася. Я адразу вырашыў для сябе прынцып: хай будзе як будзе. Было шкада аднаго, што я ня ўбачу пладоў сваёй яблыні, калі, усё ж такі, суджана паміраць мне.
Я расказаў Мазею пра «закляцьце». Наказаў гадаваць яблыню.
Ён засумаваў, але праз тыдзень, калі аніякіх прыкмет «паміраньня» ні ў мяне, ні ў яго не было, ён павесялеў і пачаў безупынку балбатаць пра сваю творчасьць, чытаючы па начах даўжэзныя паэмы. Змаўкаў ён пад ранак, калі я выпраўляўся на працу. Я дзіка не высыпаўся, і ужо ледзь не захацеў насамрэч раз і назаўсёды «прыдушыць» яго, бо, мала таго што ён не даваў спаць і нічога не дапамагаў у Садзе, ён аказаўся рэдкасным самаўлюбёным графаманам.
Я нават затужыў па самотным жыцьці.
У паўзах паміж дэклямацыямі сваіх шэдэўраў, Мазей распавёў мне, што пад зямлёй ідзе вайна. Мой народ трымае абарону, а ўзначальвае яе нейкі шалёна разумны філёзаф. Таму «цэнтральшчыкі» ніяк ня могуць «выкурыць» вемасутаў зь іх долаў. Я ў думках падзякваў старому Оярэт-Су.
Дзіўна, што пра Руату Мазей нічога ня чуў.
На трэці тыдзень, у паўдзённую сьпякоту мы пайшлі купацца на возера. Мазей проста быў у захапленьні ад няроўных берагоў прыроднага вадаёма.
ён з патасам прадэклямаваў загатоўлены экспромт.
— Як табе пачатак першай паднябеснай паэмы нашай плянэты? — спытаў ён мяне.
— Нічога, толькі чаму пастух, а не кіроўца, — зьдзівіўся я.
— Ах, мой сябру, табе ня дадзена зразумець усю глыбіню літаратурнага працэсу! Для прыроднага пэйзажу «кіроўца» не пасуе. Схілы гор, Сад… Толькі пастаральныя настроі прыгодныя для паэмы надземнага сьвету!