— Хлопцы, падсілкавацца не жадаеце? — прысеў побач Піліп Макаравіч.
Я нагадаў сон, тыя пірагі, якія пякла мама. Праглынуў сліну. Нездарма пірагі сніліся. З самага ранку макулінкі ў роце не было.
— Яшчэ як жадаем, — сказаў я.
Спадзяваўся, што Піліп Макаравіч пачастуе вяндлінай ці каўбасой. А ён дастаў з рукзака тэрмас, тры пластмасавыя шклянкі, адкруціў чырвоную накрыўку і наліў штосьці белае. У шклянках забулькала, зашыпела.
Дык гэта ж тая вадкасць, якую на палянцы піў Піліп Макаравіч! Вось гэта пачастунак!
— Гэта нам? — вырвалася ў мяне. Піліп Макаравіч падміргнуў, як сябру.
— Вам, вам…
Я адсунуўся далей.
— Не буду. Не хачу.
— Антон, паспрабуй. Тры дні ні піць, ні есці не захочаш. А нам праз пустыню ісці.
Я адсунуўся яшчэ далей.
— Мне есці зусім не хочацца. Дзякую. Самі выпілі б.
— Я на палянцы піў,— сказаў Піліп Макаравіч. — Бачылі? Дык хто смелы?
— Я, — прамовіў Сакс.
Ен узяў шклянку, выпіў вадкасць, якая, як мне здалося, яшчэ мацней зашыпела, аблізнуўся, задаволены.
— Смачна, хлопцы. А Піліп Макаравіч:
— Хто наступны?
— Я, — ускочыў Васіль.
Паднёс шклянку да рота, панюхаў, дакрануўся языком, як кот, і пачаў піць.
Некалькі секунд стаяў вытрашчыўшы вочы. Мне падумалася, што яго разрывае. Не.
— Смачна, — працягла вымавіў.
Сакс выпіў, аблізнуўся. Васіль выпіў, не пабаяўся. А я хіба горшы за іх?
Асцярожна, баючыся, што апячэ, я ўзяў шклянку абедзвюма рукамі. Зусім не гарачая. Шклянка як шклянка. Заплюшчыў вочы і… глытнуў. Дзіўна. Вадкасць, якая шыпіць і булькае, салодкая, што цукерка.
— Жывы-здаровы? — засмяяўся Піліп Макаравіч.
— Даспадобы? — пацікавіўся Сакс.
— Не разарвала? — зарагатаў Васіль. Гледзячы на іх, і я засмяяўся:
— Не разарвала. Яшчэ хачу.
— Не, даволі. Такой порцыі на тры дні хопіць, — сур'ёзна сказаў Піліп Макаравіч.
Вось так мы пілі вадкасць, якая шыпіць і булькае. А пасля Сакс прынёс чатыры вялізныя капелюшы, падобныя на мексіканскае самбрэра.
— Ух ты! — усклікнуў Васіль, — Вы быццам іншапланецянін.
Піліп Макаравіч яму:
— Мы цяпер усе іншапланецяне. Акрамя Сакса. Што і казаць, іншапланецяне. Акрамя Сакса. Цікава выходзіць. Калі Сакс да нас прыляцеў, то ён быў іншапланецянінам. Прыляцелі мы — мы іншапланецянамі сталі. Дзіўна. І я іншапланецянін, і Васіль. Такое, калі б нават моцна захацелася, не прысніў бы.
Мы з Васілём надзелі капелюшы. Стаім, адзін на аднаго пазіраем. У мяне рот да вушэй. І ў Васіля рот да вушэй. Іншапланецяне…
— Ты нібы грыб баравік, — рагоча Васіль.
— А ты кот у ботах, — адпарыраваў я.
Затым Сакс прынёс нейкія балончыкі. З лямкамі, як у партфелі. Ад кожнага балончыка доўгая выгнутая трубка цягнецца. Падумалася: зварачныя апараты, у сваім лятальным апараце збіраецца нешта зварваць.
Ды не. Адзін такі балончык надзеў сабе за плечы, трубку павярнуў — каля самага рота яна апынулася.
— Чаму так? — крыкнуў Васіль.
— У балончыку кісларод, — сказаў Сакс. — Па трубцы ён падыходзіць да рота. Я вам казаў, што на нашай планеце не хапае кіслароду, што вельмі цяжка дыхаць.
Не пазайздросціш жыхарам планеты Сіз. Капялюш увесь год насі, не скідай, і яшчэ балончык з трубкай. Ходзяць, нібы жукі рагатыя.
Васіль узяў балончык, падняў, узважваючы.
— Няцяжкі. І нам надзяваць?
— Трэба, — кіўнуў галавою Сакс.
— Ці на доўга хопіць гэтага кіслароду? — захваляваўся я.
— На трое сутак, — прамовіў Сакс.
— А што рабіць, калі не стане кіслароду ў балончыку?
— Валадар Карп прадае. Забыліся?
Але, казаў Сакс, што Карп прадае. Да чаго дадумаўся! Каб яму пуста было! Кісларод, без чаго жыць няма як, за грошы прадае. Вось каб дзе схавацца ды з рагаткі. Такога не шкада.
— Хутчэй, хлопцы, не марудзьце, — сказаў Сакс— Трэба выходзіць.
Мы з Васілём надзелі балончыкі. Нас цяпер, калі о нейкім цудам у вёску трапілі, як кажуць, і мама родная не пазнала б. На галаве капелюшы, падобныя на мексіканскія самбрэра, за плячыма балончыкі, спераду трубкі-рагулькі. Вылітыя іншапланецяне.
— Прысядзем на дарогу, — сказаў Піліп Макаравіч. Усе прымасціліся на лаўку. Мы з Васілём сядзелі
што на шыле. Вельмі хацелася зірнуць на планету Сіз.
Нарэшце Сакс адчыніў дзверцы, саскочыў па прыступках. Пасля Піліп Макаравіч узяў рукзак, зняў капялюш (у капелюшы, каб і хацеў, у дзверцы не прасунуўся б), прыпыніўся, падміргнуў нам і вылез з лятальнага апарата. Мы з Васілём таксама знялі капелюшы. Я праціснуўся наперад.
— Антон, — прашаптаў Васіль, — цябе дрыжыкамі не праймае?
— Крыху не па сабе.
— І мне не па сабе. Але так хочацца хоць адным вокам зірнуць на планету Сіз! Прапусці наперад. Я першым вылезу.
Я адкрыў рот, каб сказаць: «Лезь. Мне не шкада». А ў галаву як тахне: «Ен, Васіль, першым на планету Сіз ступіць! Пасля ўсім стане хваліцца, што першым ступіў. Хітранькі!»
Я непрыметна адштурхнуў Васіля ўбок.
— Васіль, не спяшайся. Не трэба спяшацца. Яшчэ наглядзішся на пустыню. І не адным вокам, а двума.
— Антон, — заенчыў Васіль, — з табой кашы не зварыш.
«Не лаві варон. Пашукай дурняў у іншым месцы», — падумаў я, становячыся на прыступку.
Сустрэча з пустыняй
Пустыня мяне асляпіла. Куды ні глянь — пяскі. Сонца быццам расплаўленае; здаецца, зліваецца з пяском. Усё ў аднаколерным жоўта-белым тумане. Не верыцца, што тут калісьці раслі дрэвы, бруіліся ручаі, што хтосьці басанож бегаў па зялёнай траве. Такое адчуванне, што гэтая пустыня спрадвеку, што мільёны гадоў жоўта-белае сонца зліваецца з жоўта-белым пяском.
— Сакс, — паціху прамовіў я, — тут жылі людзі? Сакс апусціў галаву, нібы адчуваючы і сваю віну.
— Жылі. А ты не верыш?
— Не верыцца, што так хутка ўсё ператварылася ў пустыню, — прызнаўся я.
— І мне не верыцца, — азваўся Васіль. — Няўжо за дзесятак, за некалькі дзесяткаў гадоў можна знішчыць тое, што было тысячагоддзямі?
— У нас, на нашай планеце Зямля, — сказаў Піліп Макаравіч, — каля берагоў Паўночнай Амерыкі, Паўночнай Азіі і Паўночнай Еўропы гняздзіліся бяскрылыя гагаркі. Яны былі надзвычай даверлівымі. Убачаць, што да берага падплывае рыбацкая шхуна, — бягуць навыперадкі, што дзеці. Людзі забівалі іх кіямі. Чацвёртага чэрвеня тысяча восемсот сорак чацвёртага года тры ісландскія рыбакі на востраве Элдэй забілі апошнюю пару гагарак.
— Такія даты трэба запамінаць, — сказаў Васіль.
— Навошта? — не зразумеў яго я.
— Як людзі, напрыклад, запамінаюць дзень, калі пачалася вайна.
Я не пагадзіўся з Васілём:
— Ну, ты даеш! Калі пачалася вайна і калі загінула апошняя пара гагарак! Гэта рознае.
— Не рознае, а падобнае, — нечакана падтрымаў Васіля Піліп Макаравіч. — Не шкодзіла б ва ўсе календары і школьныя падручнікі запісаць: чацвёртага чэрвеня тысяча восемсот сорак чацвёртага года знішчана апошняя пара гагарак. І побач прозвішчы тых, хто забіў…
— Не, — прамовіў я. — Вайна — гэта страшна.
— А калі прыроду нішчаць, то не страшна?
— Усё роўна не так.
— Глянь на пустыню. Вочы не слепіць? — са злосцю кінуў Васіль.
Я прамаўчаў. На душы было цяжка, тужліва. Такое адчуванне, што вось-вось заплачу. Піліп Макаравіч, відаць, заўважыў гэта. Выцягнутаю рукою ён паказаў Удалечыню.
— Гляньце, хлопцы, нічога там не бачыце?
У жоўта-белай імгле ледзь віднеліся ці то горы, ці то ўзгоркі, падобныя на вялізныя бухманыя сцірты саломы.
— Што гэта? — усклікнуў Васіль.
Горы, — сказаў Сакс. — Там мы гліну здабываем.