— Завёўся, як матор, — прагаварыў Васіль. — На кусце былі баравікі. Праўдзівікі.
Васіль аж пнецца, даказвае, а мяне ўсё большы смех разбірае. Відаць, моцна здзівіўся б Карп, валадар планеты Сіз, калі б раптам да нас завітаў. Сонца ў пустыні смаліць, кіслароду не хапае, а ў палатцы весялосць.
— Хлопцы, цішэй, — папрасіў Піліп Макаравіч.
Ен бокам абапёрся аб рукзак і заплюшчыў вочы. Канешне, стаміўся. Гэткі цяжкі рукзак на галаве нёс. Шыю можна зламаць…
— Васіль, — паціху паклікаў я сябра, — выйдзем на хвілінку з палаткі. Паглядзім, як сонца свеціць.
Вядома, ляпнуў не падумаўшы. Проста не сядзелася. Чаму так? І сам не ведаю.
— Не, не, — замахаў рукамі Васіль. — Гэтае жоўтае сонца і так у вачах стаіць.
— Усё-ткі я выйду на хвілінку. Не сядзіцца мне, — кажу.
— Далёка не адыходзься, — папярэдзіў Васіль.
Я вылез з палаткі. Сонца асляпіла вочы. Вылецела з галавы, што пячэ агнём, што слепіць. Назад вярнуцца? Васіль на смех падыме. Спыніўся, азіраючыся. Як далёка цягнецца пустыня! Планета маленькая (так Сакс казаў), а пустыня — вокам не акінуць. Некалі трава зелянела, людзі хадзілі, смяяліся. Што ж было тут, дзе стаю? Магчыма, стромкая сасна расла. Магчыма, яблынька. Яблыкі на траву падалі. Магчыма, дарога праходзіла. Магчыма. Ніхто ніколі не скажа, што было тут. Пяскі ўмеюць маўчаць…
Я павярнуўся і… убачыў, што непадалёку, проста перада мною, як жывы, варушыцца пясок. Адступіў назад, кінуўся да палаткі.
Гляджу: Васіль вылазіць.
— Антон, і мне не сядзіцца.
— Там, — тыцнуў я пальцам, — пясок, як жывы, варушыўся.
Васіль прыкрыў далонню вочы.
— Дзе?
— Вунь там.
— Відаць, мыш. Трэба праверыць. Я ступіў наперад, не пускаючы яго.
— Не трэба. Хіба ў пустыні ёсць мышы?
— Зараз даведаемся. Праверу.
— Васіль, не трэба.
Васіль адштурхнуў мяне, заклаў рукі за спіну, нібы прафесар-знаўца, і на ўвесь цыркуль туды, дзе пясок варушыўся.
— Васіль, не трэба, — яшчэ раз паспрабаваў спыніць яго.
— Трэба. Я словы на вецер не кідаю.
— Асцярожней.
А Васілю і мора па калена.
— Не вучы вучонага.
Няспешна, нібы ў сябе на агародзе, Васіль стаў разграбаць пясок наском чаравіка. Мне здалося, што там, у пяску, нешта заварушылася.
— Васіль, пясок зноў варушыцца.
— Не пясок варушыцца, а мыш, — паправіў мяне Васіль і, стараючыся, грабянуў, што плугам.
— А-а-а!.. — на ўвесь голас закрычаў я.
— А-а-а!.. — яшчэ мацней закрычаў Васіль.
З пяску вылазіла тоўстая, што кішка, паласатая змяя. Васіля як ветрам здзьмула. Адным духам да мяне. Нейкую секунду пастаяў, а пасля як часане! Як кажуць, куды вочы глядзяць. А вакол жа пустыня…
Добра, што я не разгубіўся. Дагнаў яго, учапіўся за сарочку. Ен вырываецца…
Крычу яму:
— Васіль, Васіль, змяя цябе не ўкусіла?
Лыпае на мяне вачыма, адкрываючы і закрываючы рот. Ні слова не вымавіць, нібы язык праглынуў.
На шчасце, Піліп Макаравіч і Сакс выскачылі з палаткі.
— Што з табою? — схапіў Піліп Макаравіч Васіля за плечы.
А Сакс мяне схапіў і трасе:
— Што з табою?
Я, як і Васіль, таксама нібы язык праглынуў. Не чакаў, што Сакс схопіць. Знянацку выйшла. Піліп Макаравіч зноў:
— Што з табою?
Мы з Васілём вачыма лыпаем. Нарэшце я крыху ачомаўся.
— Там змяя.
Сакс не паверыў.
— Змяя?
— Змяя, змяя, — замахаў я галавою. — Паласатая. Тоўстая, што кішка. Яна Васіля альбо ўкусіла, альбо не паспела ўкусіць.
— Стой, Антон. Не варушыся.
Сакс з аглядкаю падаўся туды, дзе Васіль хвіліну назад старанна разграбаў пясок. Крыху пастаяў, вярнуўся.
— Што там? — пытаецца Піліп Макаравіч.
— Падымі калашыну, — загадаў Сакс Васілю.
Васіль асцярожна, двума пальцамі, падняў калашыну. Сакс нагнуўся, паглядзеў на Васілёву нагу, прагаварыў:
— Не ўкусіў.
Там была змяя. Трэба казаць: не ўкусіла. Ужываць дзеяслоў у жаночым родзе. А ён у мужчынскім: не ўкусіў. Быццам у пяску мядзведзь ляжаў, грэўся.
— Што там? — паўтарыў Піліп Макаравіч.
— Пясчаны ўдаўчык.
Удаўчык, удаўчык… Значыць, не проста змяя, а ўдаў. Удаўчык. Неяк ласкава называе яго Сакс. Удаўчык… Пад нагамі ўдаўчыкі поўзаюць, спяць, адпачываюць…
Я падняў адну нагу, другую, як бы маршыруючы.
— Аж падэшвы ад страху пякуць, — прызнаўся я.
— Схаваўся пясчаны ўдаўчык. Ен сам вас спалохаўся, — прамовіў Сакс.
— Ніякага ўдаўчыка не было, — прагаварыў Піліп Макаравіч.
— Як не было? — вырвалася ў мяне.
— Не было. Вось і ўсё.
— Я яго на свае вочы бачыў,— кажу.
— І я ўдаўчыка бачыў. Ен выгінаўся, — нарэшце сказаў і Васіль.
Піліп Макаравіч як нічога ніякага:
— Здалося вам, хлопцы. Гэта міраж.
Хм, міраж… Канешне, бываюць міражы ў пустыні, у Антарктыдзе, дзе цэлы год холадна. Аднаго разу чытаў, што вучонаму, які працаваў у Антарктыдзе, здалося, быццам угору падняўся цягач. Падняўся і вісіць уверх гусеніцамі. Пасля яшчэ адзін у паветры з'явіўся. Абман зроку, міраж. А ў пустынях як бывае? Ідзе чалавек па пустыні, доўга ідзе. Стаміўся. Хоць глыток вады яму хочацца. І раптам бачыць вялікае-вялікае возера. Спяшаецца, бліжэй падыходзіць, а возера няма. Чаму так? Пад уздзеяннем высокіх тэмператур паветра падзяляецца на некалькі слаёў. Няўжо і нам здалося? Няўжо не было паласатага ўдаўчыка? Няўжо міраж? Але ж…
— Піліп Макаравіч, няпраўда, — не сцярпеў я. — Сакс сказаў, што ўдаўчык схаваўся.
Сакс зірнуў на Піліпа Макаравіча і хуценька прагаварыў:
— Мне таксама здалося. Міраж.
— Калі мне яшчэ раз так здасца, то ўсе зубы павылятаюць. Ніводнага не застанецца, — прагаварыў Васіль.
— Чаму? — пацікавіўся Піліп Макаравіч.
— Яны ў мяне так ляскацелі, так ляскацелі… Піліп Макаравіч, цяпер я тут буду стаяць. Ніхто мяне з месца не скране. Як вашага Мураша, калі яму загадаць: «Стой. Не варушыся».
Я думаў, што Піліп Макаравіч зноў пачне пра міраж. Але ж не. Дастаў з кішэні Мураша, працягнуў Васілю.
— Хочаш пакамандаваць?
— Яшчэ як хачу! — загарэліся вочы ў Васіля.
— Бяры.
Васіль схапіў Мураша і аж засмяяўся.
— На кнопку націсні,— сказаў Піліп Макаравіч. Васіль націснуў на кнопку.
— Паднось да рота і што-небудзь кажы. Мураш павінен запомніць твой голас.
Васіль паднёс Мураша да рота, хуценька прагаварыў:
— Я не баюся. Я нічога не баюся. Глянуў на Піліпа Макаравіча.
— Хопіць, Васіль. Мураш запомніў твой голас. Апускай на пясок і камандуй.
Васіль апусціў Мураша на пясок, зірнуў на Піліпа Макаравіча.
— Мураш не зарыецца, як пясчаны ўдаўчык?
— Удаўчыка не было. Гэта міраж. Запомніў? — павольна, па складах, прагаварыў Піліп Макаравіч.
— Запомніў,— кіўнуў галавою Васіль.
— Камандуй.
— Мураш не зарыецца ў пясок?
— Не зарыецца.
— Уперад, — скамандаваў Васіль.
Мураш імкліва пабег уперад, пакідаючы слядкі.
— Кругом!
Мураш павярнуўся і да Васіля.
— Ура! — запляскаў у далоні Васіль.
А Мураш проста на яго бяжыць. Усё бліжэй, бліжэй. Што, калі зараз накінецца, пачне казытаць? Тады ў Васіля сапраўды зубы павылятаюць. Не.
— Налева, — скамандаваў.
Мураш паслухмяна павярнуўся і пабег налева. А Васіль аж свеціцца ад шчасця. Як на свет нарадзіўся. Упершыню пазайздросціў яму. А вы хіба не пазайздросцілі б? Ен гэткім разумным Мурашом камандуе, а я толькі назіраю! Чаму не сказаў Піліпу Макаравічу, што таксама, калі крануся, са страху зубы павылятаюць? Абавязкова Мураша даў бы. А калі сказаць, што ўжо павыляталі? Праверыць, у рот зазірне? Ну і няхай правярае. Мяне мама на днях да зубнога доктара вадзіла, і той вырваў мне адзін балючы зуб. Скажу Піліпу Макаравічу, што цяпер вылецеў, бо зубы ляскацелі. Але ж сорамна. Што ж рабіць? Што? Камандуе Васіль Мурашом…