— Не разумееце? — пытаецца Піліп Макаравіч.
— Зацьменне ў галаве, — прызнаўся Васіль.
— І ў маёй зацьменне, — прамовіў я.
— Зараз прасвятлю. Уважліва слухайце. Мы, як гаворыцца, натапырылі вушы.
— Значыць, так. Я даведаўся, што на той бок сцяны Мураш спусціцца за тры секунды. Праз тры секунды я аддам яму каманду: «Стой. Не варушыся».
— Ведаю! Ведаю! — узрадаваўся Васіль. — Калі не аддаць такую каманду, то Мураш запрэ вяроўку немаведама куды. Не будзе ні Мураша, ні вяроўкі.
— Правільна. На голас Мураш рэагуе толькі ў радыусе ста метраў. Пасля ён бескантрольны. А вось калі пачуе каманду «Стой. Не варушыся», то будзе стаяць, пакуль новую не аддам: «Сеанс закончаны». Ну, хопіць гаварыць. Трэба сцяну штурмаваць.
Неўзабаве паслухмяны Мураш перацягнуў вяроўку, і мы, як сказаў Піліп Макаравіч, сталі штурмаваць сцяну. Вядома, было нялёгка і крыху страшнавата. Як-ніяк, вышыня. Але ўсе без асаблівых прыгод, трымаючыся за вяроўку, пералезлі на той бок. Дзякуй Мурашу.
Апошнія зборы
Як толькі мы пералезлі праз сцяну, я крануў рукою Мураша. Стаіць, ні з месца.
— Аддайце загад: сеанс закончаны, — папрасіў я Піліпа Макаравіча.
— Сеанс закончаны, — прамовіў Піліп Макаравіч. Я пацягнуў за вяроўку — Мураш павіс у паветры.
— Скрануўся, — крыкнуў Васіль і хацеў пагладзіць Мураша.
— Не сунь руку, — кажу яму. — Хочаш прыклеіцца? Хочаш, каб на вяроўцы вадзіў?
Васіль імгненна адхапіў руку. Не заўпарціўся, дайшло на гэты раз.
— Піліп Макаравіч, Мураш доўга будзе вісець як прывязаны? — пытаецца.
— Зараз дапаможам. Зараз.
— Ен нам дапамог, а мы — яму? — не стрымаўся я.
Мне здавалася, што Мураш — не проста хітра зроблены камп'ютэр, а нешта жывое, чаго пакуль няма ў прыродзе. Здавалася, што ён не толькі выконвае каманды, падпарадкоўваючыся чыёйсьці волі, але і адчувае. Думаецца, што і вам так здавалася б, калі б убачылі Мураша.
Піліп Макаравіч дастаў з рукзака белую бляшанку. Бляшанка як бляшанка. Круглая, нібы цыліндр. Зверху тоненькая трубка, побач з ёю кнопка.
Чакаем, што будзе. Піліп Макаравіч накіраваў трубку на спіну Мурашу, якраз туды, дзе вяроўка; націснуўшы на кнопку, пырснуў. Мураш адарваўся ад вяроўкі і ўпаў. А Васіль падскочыў да яго — і ў кішэнь…
— Васіль, Мураш да кішэні прыклеіцца. Не адарвеш, — вырашыў напалохаць я.
— Клей страціў сваю трываласць, — усміхнуўся Васіль і, павярнуўшыся да Піліпа Макаравіча: — Хай Мураш у мяне пабудзе. Можна?
— Можна. Усё роўна ты ад мяне не адчэпішся.
— Не адчапіўся б, пакуль не дазволілі б, — прызнаўся Васіль.
— Весела з вамі,— прагаварыў Піліп Макаравіч. — Не засумуеш.
А Васіль:
— Піліп Макаравіч, што мы без вас рабілі б? Вы ўсё ўмееце.
Макам рассыпаецца. Ох і хітры! Знае Мікіта, каму каптан пашыты. Калі б Мураша не выпрасіў, то не хваліў бы.
— Піліп Макаравіч, мы без вас праз сцяну не пералезлі б, — салоўкай заліваўся Васіль.
— Вельмі не расхвальвай, — спыніў яго Піліп Макаравіч.
Васіль пачырванеў.
— Вы мне Мураша далі. Захацелася прыемнае сказаць.
— Хітры Дзмітрый, — схаваў на вуснах усмешку Піліп Макаравіч. — Хлопцы, даўно хачу ў вас запытацца. Вы не расплакаліся б, не разгубіліся б, калі б раптам адны засталіся. Праўду кажыце.
Нялёгкае пытанне задаў Піліп Макаравіч. Цясніна, горы, пяскі… Канешне, нясоладка прыйшлося б. Там, на нашай планеце, куды ні пайдзі — усюды людзі.
І знаёмыя, і незнаёмыя. Напаткае бяда — хоць хто-небудзь, ды дапаможа. Як кажуць? Свет не без добрых людзей. А тут? Тут не дапамогуць, хоць плач, хоць крычма крычы.
— Да плачу не дайшло б, — прамовіў я. — Але… Але не хацелася б адным заставацца.
— Чаму вы так пытаецеся? — пацікавіўся Васіль.
— Усякае можа здарыцца. А раптам мяне ў цямніцу кінуць?
Я падумаў, што ён жартуе.
— Піліп Макаравіч, хіба можна чалавека ні за што ні пра што ў цямніцу кінуць?
— Э-эх, вы быццам экскурсанты! — уздыхнуў Піліп Макаравіч. — Што, калі мы вас тут пакінем?
— Вы ў горад, а мы — тут? — прамовіў Васіль. — Не, мы не застанемся. Назіркам за вамі…
Піліп Макаравіч павярнуўся да Сакса, развёў рукамі.
— Гэтыя не застануцца. Школі сабе не дарую, што каля «Альбатроса» пакінуў.
Я вырашыў супакоіць Піліпа Макаравіча:
— Не бойцеся. Людзі моры-акіяны адольваюць. А мы хіба нейкага Карпа не адолеем?
— Дома на бацькоў спадзяваліся? — нечакана пытаецца Піліп Макаравіч.
Я маўчаў. І Васіль на гэты раз не азваўся. Канешне, дома не толькі гойсаем. Я, напрыклад, дровы з татам пілую, на балоце сена зграбаю, бульбу прыходзіцца ўвосень капаць… Але ж усё гэта разам з татам ці мамай. Вось каб адзін дома тыдняў на два застаўся, то невядома, што было б. Магчыма, і куры да суседзяў пабеглі б, і сабака перастаў бы брахаць, скавытаў бы, і карова хату мінала б. Так, невядома, што было б.
Я думаў, што Піліп Макаравіч пачне смяяцца з нас. Але ж не.
— Хлопцы, вы сапраўды хочаце дапамагчы жыхарам планеты Сіз?
Вы, вядома, памятаеце: Васіль амаль што не сілком зацягнуў мяне ў лятальны апарат. Калі там, у лесе, я слухаў Сакса, не верылася, што так пакутуюць жыхары планеты Сіз. Ягоны расказ здаваўся мне казкай. А казка для кожнага з нас — нешта нерэальнае, да чаго даўно прывыклі. Хіба не звыкліся з тым, што ёсць і Баба Яга, і Цмок — пудзіла паганае, і сквапны пан, і іншыя казачныя нячысцікі. Чытаем і ўсміхаемся.
Маўляў, гэтак і павінна быць, бо казка без іх цікавасць страціла б. А вось той, хто складаў казкі, відаць, не ўсміхаўся. І ад сквапнага пана ён цярпеў, і вораг Цмок прыходзіў, каб братоў, сясцёр паланіць, каб без бацькоў пакінуць. А маё і Васілёва жыццё — незакаламучаная крыніца. Не ведалі, па чым фунт ліха.
Цяпер жа тут, на планеце Сіз, я ўбачыў і бязмежныя пяскі, і непрытульныя горы, і адзінокага безабароннага вожыка-вушасціка, і пустое гняздо на вяршыні гары, і боль у вачах Сакса…
І я сказаў:
— Пастараемся дапамагчы. Пад дудку Карпа не станем скакаць.
— Адрыгнуцца воўку авечыя слёзкі,— дадаў Васіль. — Піліп Макаравіч, не бойцеся. Мы не заплачам.
«Героі!» — з пагардай скажа хтосьці. Няхай, няхай кажа. Я ж выказаў тое, што было на душы. Я яшчэ не бачыў Карпа, але ўсім сэрцам ненавідзеў яго. Гэта, так мне думалася, не чалавек, а бязлітасная машына, якая няўмольна раскручвае свой махавік. Трапіць рука, трапіць нага пад гэты махавік — раструшчыць.
— Піліп Макаравіч, лепей было б так зрабіць. Пасеем лес, а пасля я вас у «Альбатрос» і на Зямлю, — прапанаваў Сакс.
— Не, — не пагадзіўся з ім Піліп Макаравіч. — Я сваё слова сказаў. Пойдзем у горад, пабачым… Ну, а пасля разважым, што і як. Мы павінны штосьці прыдумаць.
Сакс уздыхнуў:
— Тады пачакайце мяне хвілінку.
Ен узяў рукзак і знік за павароткай цясніны.
Мы з Васілём пераглянуліся. Што гэта з ім? Чаму рукзак узяў? Няўжо адзін сабраўся ў горад ісці?
Прайшла хвіліна. Другая, трэцяя праходзіць. Няма і няма. Нарэшце бачым: ідзе да нас хтось. Рыжыя валасы аж на плечы спадаюць, рыжыя вусы, рыжая барада…
— Няўжо сам валадар з'явіўся? — таўхануў я Васіля.
— Ен, — упэўнена прагаварыў Васіль.
Я зірнуў на Піліпа Макаравіча. Стаіць, прыціснуўшыся да сцяны. Спалохаўся? А нас папярэджваў, каб не баяліся.
— Карп адзін, — крыкнуў я.
Піліп Макаравіч нават не зварухнуўся. Няўжо ад страху ногі адняліся? Сам не ведаю, што са мною сталася. Схапіў вяроўку і на рыжага валадара, апусціўшы галаву, каб у жывот пацэліць.
— Звяжам! Не выпусцім! — ірвануўся за мною Васіль.
А гэты рыжы валадар як засмяецца: