— Пасля леў ускочыў, на клетку кінуўся. Мураш яго дагнаў і за хвост, — дадаў я.
— Няпраўда, — не пагадзіўся Васіль.
— Дагнаў і да сябе цягнуў. Леў яшчэ ўпіраўся. На свае вочы бачыў,— прамовіў я, хоць, шчыра прызнаюся, не бачыў гэтага.
— Не ўпіраўся. Няпраўда.
Вядома, не ўпіраўся. Ды мне чамусьці хацелася распісваць, выдумляць, фантазіраваць.
— Упіраўся. Мураш яго на метр, не меней, падцягнуў.
Васіль, відаць, здагадаўся, што знарок выдумляю.
— Антон, усё-ткі шкада льва. Ен жа звер. Ен не разумее, добры чалавек перад ім ці кепскі.
— Шкада, — пагадзіўся я. — Яму і так хапіла. Аблысеў. Цяпер Мураш накінуўся. Ну, ды нічога страшнага. Гэта яму як прафілактыка. Будзе ведаць, як на чалавека кідацца.
— І пальцам… — пачаў Васіль.
— І лапай, — паправіў я яго.
— І лапай не кране, — сказаў Васіль. — Дзесятаму закажа.
— Давай напусцім Мураша на Карпа і Саўку, — прапанаваў я Васілю. — Хай паказыча. Выпусцяць і нас, і Сакса, і Піліпа Макаравіча. Нечага на іх хлуслівае слова спадзявацца.
— А гэта ідэя! — усклікнуў Васіль.
Ен хуценька засунуў руку ў кішэнь і… аж застагнаў:
— Няма Мураша.
— Жартуеш? — не паверылася мне.
— Антон, мне не да жартаў.
— Ты Мураша ў рукі ўзяў. Сам бачыў.
— Згубіў. Думаў, што ў кішэнь паклаў… Калі легіянеры вялі, то штурхалі… Упаў Мураш, а я не заўважыў.
— Эх ты-ы! — толькі і прамовіў я.
Што было рабіць? Аблаяць Васіля? Абазваць разявакам і другімі крыўднымі словамі? Але хіба гэта дапаможа? Дый Васілю і без таго кепска. Глядзіць на сцяну, а ў вачах слёзы…
Мураш… Ен выратаваў бы нас. Не толькі Карпа, Тарана і Саўку, але і ўсіх легіянераў разам з генералам Куртам паразганяў бы. Яшчэ не нарадзіўся такі чалавек, які козытаў не баіцца.
— Васіль, ты не бядуй, — я стараўся гаварыць спакойна, каб не выдаць сваёй трывогі.— Мы знойдзем Мураша. Недзе ляжыць. Ен не растане, як снег, які ў хату прынясеш.
Васіль глянуў на мяне з надзеяй.
— Знойдзем? Лічыш, што знойдзем?
— Канешне, знойдзем.
Я і сам пачаў верыць, што знойдзем. Гэтая вера быццам дала мне новыя сілы.
— Васіль, нікому ні гу-гу пра Мураша. Ні Карпу, ні Тарану. Калі даведаюцца, што ён такі здольны, то ні за якія грошы не аддадуць.
— Само сабой зразумела, — сказаў Васіль. — Як жа знайсці нам Мураша? Антон, давай памяркуем.
Але памеркаваць, як сказаў Васіль, не паспелі. Рыпнулі, расчыніўшыся, дзверы нашай цямніцы. Мы ўбачылі Тарана. Каля яго скакаў вялізны калматы шымпанзэ. У шымпанзэ, як і ў мяне, як і ў Васіля, вісеў балончык з кіслародам.
Таран увайшоў у цямніцу, і шымпанзэ за ім.
— Сябра вам прывёў,— паказаў на шымпанзэ. І дзе ён знайшоў такога калматага сябра? Штосьці
задумаў. Без дай прычыны не прывёў бы.
— Вы хочаце яго з намі пакінуць? — пытаецца Васіль.
— А як жа. Стараюся для вас. Каб весялей вам было. Мо добрым словам мяне ўспомніце. Так што прымайце. Цудоўны сябар. Можа на руках пагушкаць, можа ў шчаку плюснуць.
Мы з Васілём, не адрываючыся, глядзелі на шымпанзэ. Не шымпанзэ, а сапраўдны генерал Курт. Магутныя рукі, ногі, доўгія пальцы, рост, напэўна, не меней чым сто пяцьдзесят сантыметраў. Такі пагушкае. Так пагушкае, што болей не захочаш.
— Даспадобы вам гэты сябар? — усміхнуўся Таран.
— Гэтаму сябру трэба па лесе бегаць, па дрэвах лазіць, а не ў цямніцы сядзець, — прагаварыў Васіль.
— Хлопчыкі, прызнайцеся. Адкуль вы? І яшчэ мне скажыце: як ільва напалохалі? — нечакана сказаў Таран.
Ага, цікавіцца. Значыць, Карп не ведае, што ў нас быў Мураш. Відаць, са страху ні ён, ні Таран, ні Курт, ні Саўка не заўважылі, як Мураш ільва казытаў. Есць надзея, што знойдзем.
— Акрыяў леў? — пацікавіўся я.
— Аддыхаўся. Ох і пажартавалі вы з ім! Свавольнікі, жэўжыкі…
Паглядзець збоку на Тарана — нішто сабе чалавек. Не злуецца, усміхаецца. Страчаюцца такія: цёсечка-цёсечка, а потым: стой, воўк цябе рэж! Я адчуваў, што выпусціць кіпцюры. І выпусціў:
— Не жадаеце казаць? Пашкадуеце, чэрці паласатыя.
— Не палохайце, — не вытрываў Васіль.
Таран, усміхнуўшыся, дастаў з кішэні доўгую, што верацяно, цыгарэту, прыкурыў. А шымпанзэ, чаго ніяк не чакалі, схапіў яе і сабе ў рот.
— Да пабачэння, хлопчыкі,— крыкнуў Таран, зачыняючы дзверы.
Нам з Васілём было не да яго. Мы вачэй не зводзілі з шымпанзэ. А той сеў у куток і давай смаліць. Зацягнецца, надзьме шчокі і выпусціць цэлы клуб дыму. Шэрымі воблакамі дым распаўзаўся па цямніцы. Васіль стаў кашляць, я — таксама. Аж слёзы з вачэй пацяклі. Шымпанзэ смаліць, не зважае.
— Эй, табакур! Кінь гэтую гадасць. Кінь, — замахаў рукамі Васіль.
— У-у-у… — закрычаў шымпанзэ і выпусціў цэлае воблака дыму.
— Курыць шкодна. Няўжо не разумееш? — стаў ушчуваць я.
— У-у-у… — адказаў шымпанзэ і зноў цыгарэту ў рот.
Я затуліў нос і рот далонню. Слёзы ручаём цяклі па шчаках.
— Да чаго давялі жывёлу! Курыць прывучылі,— прамовіў Васіль. — Знайшлі пацеху!
— У-у-у… — замахаў галавою шымпанзэ. Раптам адчыніліся дзверы. Мы з Васілём кулём выкаціліся з цямніцы. Далей, далей ад такога сябра.
Батанічны сад, дзе гуляюць маленькія слонікі
На калідоры стаяў Таран. Ен лагодна, па-сяброўску ўсміхнуўся:
— Хлопчыкі, не крыўдуйце на мяне.
— Навошта малпу табакурам зрабілі? — прамовіў Васіль.
— Так пану Карпу захацелася. Яго слова — закон. Шымпанзэ спярша ўцякаў, калі цыгарэту паказвалі. І кашляў, бедны, і чыхаў. А пасля сышло. Цяпер галавою аб клетку б'ецца, калі не дасі курыць. Крычыць, плача, што дзіцё малое. Глядзець немагчыма. Душа баліць.
Нам, памятаю, расказвалі ў школе, што шымпанзэ надзвычай кемлівыя жывёлы. У іх лёгка выпрацоўваюцца ўмоўныя рэфлексы. Шмат чаму можна іх навучыць. Але такому? Напэўна, дзень і ноч думаў бы, але не дадумаўся б. Няшчасны шымпанзэ. Калі б яго цяпер у лес выпусціў, то ўцякаў бы адтуль, што мыш ад ката. У лесе, як вядома, цыгарэты не растуць. Лес — даўні сябар шымпанзэ — болей не патрэбен яму. Вось як можна перавярнуць усё з ног на галаву.
— Варыць у вашага Карпа галава. Яго толькі ў бочку пасадзіць, засмаліць і ў рэчку кінуць, — не стрымаўся я.
— Цішэй, цішэй, — замахаў рукамі Таран. — Ціпун табе на язык. Пан Карп шчоўкне пальцам — і галава з плеч. Альбо легіянеры рэбры пералічаць.
— Няхай шчоўкае. Абрыдла тут, — агрызнуўся я.
— Антон, не трэба. Супакойся, — папрасіў Васіль.
— Вы з сябрам шымпанзэ сядзелі, а я за вамі праз акенца назіраў. Праз такое круглае-круглае, — нечакана паведаміў Таран.
— Назіралі? — не паверыў я.
— Назіраў. Не хлушу. Пан Карп загадаў, каб я даведаўся, што вы з сябрам шымпанзэ зробіце, калі пачне курыць. Нешта такое ёсць у вас. Вы льва перамаглі.
Вось яно што! Нездарма прывёў да нас няшчаснага шымпанзэ. Спадзяваўся, што не вытрываем, свой сакрэт адкрыем. Карп, відаць, гэтак прыдумаў. Хітры, хоць і галава нібы шар. Не здагадваліся, што ёсць акенца, праз якое можна назіраць. Трэба трымаць вуха востра. Як гаворыцца, і сцены вушы маюць.
— Патаемна назіралі за намі і раптам прызналіся? Чаму так? — пытаецца Васіль.
Вочы ў Тарана забегалі, што ў злодзея, на якім шапка гарыць.
— Нам… Хлопчыкі, нам мірна трэба жыць. І сам пан Карп гэтага жадае. Пабудзьце ў нас. Пагасцюйце. Адкуль вы з'явіліся? Не скажаце? Ну і не трэба. Хутка вам дзіўнае дзіва пакажу. Я аніякіх сакрэтаў ад вас не хаваю. Верце мне.
Васіль непрыкметна міргнуў. Маўляў, не вер. На мякіне хоча абвесці. Падводзіць міну. Але я і без яго скумекаў, што новую тактыку выбраў шпік. Каб усё-ўсё пра нас даведацца. Не скокам, дык бокам… Выбірай, выбірай! Прытворымся, што не разумеем.
— Якія дзіўныя дзівы хочаце нам паказаць? — звярнуўся я да Тарана.