Хацеў і я сваё слова сказаць. Сапраўды, у вёсцы жывём, а нават сабакі няма. Ды змаўчаў. Колькі разоў прасіў тату, каб хоць сабаку ўзяў. Усё абяцае…
Бабуля хоць на пенсіі, але яшчэ працуе. І прафесія ў яе самая патрэбная — паштальён. Учора бабуля ў нас была, папрасіла тату: «Пятро, памажы мне ягнят купіць. Многія людзі авечак трымаюць. Буду і я трымаць. Пашы ў нас многа». Тата прамаўчаў. Невядома, ці купіць. А добра было б, каб купіў. Прыязджаў бы я да бабулі ў нядзелю, карміў бы іх, прывучыў бы да сябе.
Мінулым летам я на рынку бачыў ягнят. Яны такія смешныя. З імі было б так цікава. Дый бабуля воўны настрыжэ, а пасля з нітак сабе цёплыя шкарпэткі звяжа. Скажы пра гэта тату — адразу накінецца: «Не сунь носа не ў сваё проса. Чаму тройкі дахаты цягаеш? Лянуешся? Перад Вольгай Пятроўнай чырванець з-за цябе даводзіцца…»
Не раз такое я чуў ад яго. Хлусіць, напэўна. Ен вунь які вялікі… Ну, а наша класная Вольга Пятроўна, як васьмікласніца. Адразу пасля інстытута ў нашай школе працуе. Яна на ўроку і сама чырванее.
Разважаю гэтак, седзячы за партай, а Косця зноў:
— Макс, ты не заснуў? Выйдзі на хвілінку ў калідор.
— Адчапіся, Костачка. Трэба гісторыю паўтарыць.
— Цябе не выклічуць… Учора выклікалі,— кажа Косця.
Гісторыю ў нас вядзе Вольга Пятроўна, наша класная. І праўда, учора яна мяне выклікала, чацвёрку паставіла. Хіба будзе яна кожны дзень выклікаць? Ці я адзін у класе?
Разважыўшы гэтак, я загарнуў падручнік гісторыі і пайшоў за Косцем на калідор. Косця завёў мяне ў самы кут калідора, стаў.
— Талерка, заўтра свята. Ты гэта ведаеш?
— Чаму не ведаю. Заўтра нядзеля. У школу не трэба ісці. Адкрыў Амерыку.
А Косця падступіўся бліжэй, зашаптаў:
— Заўтра дзень работнікаў сельскай гаспадаркі.
— Ну і што, — паціснуў я плячыма. — Мне дык усё роўна. Мяне віншаваць не будуць. Я не брыгадзір і не старшыня калгаса.
— Цішэй. Пачуюць, — Косця азірнуўся і штосьці зашаптаў на самае вуха. «О-о-о, д-д-д, з-з-з, р-р-р», — толькі і разабраў я.
Стаю, на Косцю дзіўлюся, а Косця пытаецца:
— Зразумеў?
Сам аж ззяе ад радасці, быццам яму кілаграм шакаладных цукерак далі.
— Не-а, — кручу галавою. Косця паморшчыўся.
— Талерка, да доктара схадзіў бы. Есць такі: «вуха, горла, нос».
— Разам пойдзем, — не разгубіўся я. — з горлам у цябе не ў парадку. Шэпчаш, як бабуля бяззубая.
Відаць, пакрыўдзіўся Косця.
— Калі не хочаш, то я адзін паеду. Сказаў гэтак і пайшоў.
Куды гэта ён збіраецца? Дагнаў я Косцю, за руку схапіў:
— Куды ехаць збіраешся, Шт?
Косця глянуў на мяне так, быццам я ў яго рубель пазычыў і не аддаю.
— Ды я табе цэлы перапынак тлумачу, што ў горад паедзем.
«О-о-о, д-д-д, з-з-з, р-р-р», — гэта ён называе тлумачэннем. Ды не стаў я спрачацца.
— Не дачуў,— кажу. — Прабач.
— Заўтра свята: дзень работнікаў сельскай гаспадаркі. Чуў?
— Чуў,— згодна ківаю галавою.
— У горадзе, на рынку, заўтра выстаўка будзе. Чуў?
— Чуў.
Гэтае «чуў» у мяне як па інерцыі вырвалася. Схамянуўся я.
— Пра выстаўку не чуў.
Косця ўзяў мяне за руку. Мабыць, каб я не ўцёк.
— Макс, на выстаўцы латарэя разыгрываецца. Бяспройгрышная.
— Бяспройгрышная? — перапытаў я.
— Бяспройгрышная. Калі мне не верыш, можаш дома запытацца. Я ўчора ў горадзе быў. Там усюды аб'явы паразвешаны. Сам чытаў. Усяго пяцьдзесят капеек латарэя каштуе. І ў кожнай выйгрыш.
У кожнай латарэі выйгрыш! Усяго за пяцьдзесят капеек! Няўжо такія латарэі ёсць?
— Ціт, вось каб мне мапед выйграць! Цэлымі днямі каталіся б.
— У гэтую латарэю мапеды не разыгрываюцца. Разыгрываюцца парасяты, нутрыі…
Ну і Косця! Хлусіць і не смяецца. Ні разу я не чуў, каб у латарэю парасяты разыгрываліся.
— Ты, Костачка, не з таго боку аб'яву чытаў. Відаць, дагары яна перавярнулася.
— Цяжка мне з табою гаварыць, — уздыхнуў Косця. — Зразумей, што выстаўка сельскагаспадарчая! З усяго раёна калгасы туды з'едуцца. І прызы для латарэі калгасы прывязуць. А што ў калгасе ёсць? Мапеды? Не, даражэнькі. Цяляты, парасяты, гусі. Звера-саўгас дык нутрыі трымае. Усё гэта і разыгрываецца. Так і на аб'яве напісана. Зразумела? — Косця памаўчаў, а потым прызнаўся: — Мне хацелася б нутрыю выйграць…
— Навошта табе нутрыя? — пацікавіўся я.
— Буду разводзіць. Я ўжо дзве клеткі змайстраваў, нават бляхаю іх абабіў. У нутрый вострыя зубы. Драўляную клетку яны адразу прагрызуць. Ведаеш, Максім, мне нават сняцца гэтыя нутрыі…
Пазайздросціў я Косцю. Ен будзе нутрыі трымаць, а ў мяне нават сабакі няма…
— А куды падзенеш іх, калі вырастуць? — пытаюся.
— Нікому не скажаш?
Я стукнуў сябе кулаком у грудзі.
— Не скажу!..
— Мой брат на поўдні працуе — ты гэта ведаеш. У пустыні яны жывуць, ваду шукаюць. У іх нават бібліятэкі няма. Сумна ім жывецца. Дык я здам нутрыі, а за тыя грошы, што атрымаю, кніжак накупляю. Многа кніжак. І брату пашлю. Няхай усім дае чытаць. Я прасіў маму, каб нутрыю купіла, але яна не пагадзілася. Сказала, што няма дзе трымаць. А вось калі выйграю і прынясу дамоў, то ўжо нідзе не дзенецца. На двор не выкіне. Пастаўлю клеткі на балконе і буду там гадаваць.
— Косця, — сказаў я, — а мне хочацца ягня выйграць. Бабуля тату прасіла, каб ягня ёй купіў. Як ты Думаеш, можна ў латарэю ягня выйграць?
— Не толькі ягня, але і дарослую авечку, — упэўнена сказаў Косця. — Толькі нікому не кажы пра выстаўку, бо заўтра ўся школа ў горад рынецца. Нават і ў аўтобус не ўлезеш. Я толькі табе сказаў. Як сябру.
— Шт, мяне бацька не пусціць. Скажа, каб урокі вучыў.
— Не бядуй. У панядзелак нас у калгас на бульбу пасылаюць. Будзем перакопваць. Сам ад брыгадзіра чуў. Скажаш бацьку, што не вучымся. Пусціць.
Я з павагай паглядзеў на Косцю. Усё ён ведае, ніколі не бядуе. З такім не прападзеш.
— Костачка, а як мы авечку прывядзём?
— Якую авечку? — не зразумеў мяне Косця.
— Ды тую, што ў латарэю выйграем. Косця задумаўся.
— Канешне, у аўтобус з авечкаю нас не пусцяць. І перад сабою яе не будзеш гнаць — уцячэ. Трэба на вяроўку прывязаць. Вазьмі з сабою вяроўку. На вяроўцы прывядзём. Усяго шэсць кіламетраў ад горада. Шэсць кіламетраў авечка адолее.
— Адолее! Сама пабяжыць! — узрадаваны, закрычаў я.
— Цішэй, цішэй, — замахаў рукамі Косця. — Вунь Рая стаіць, пачуе.
Сапраўды, каля дзвярэй нашага класа стаяла старшыня нашага піянерскага атрада Рая Салевіч.
— Аб чым сакрэтнічаеце, дружбакі? — Яна падазрона глянула на нас.
— Задачку рашалі,— хуценька адказаў я.
— Перад урокам гісторыі? Хлусіць не ўмееш.
І тут празвінеў званок. Мы з Косцем пабеглі ў клас.
— Не прагаварыся пра латарэю, — напомніў мне Косця. — Дзе два, там трэці лішні.
Разбітага збана не склеіш
Пасля ўрокаў у клас прыйшла Вольга Пятроўна аб'явіла, што ў панядзелак пойдзем на бульбу.
Выходзіць, не хлусіў Косця, выходзіць, можна ехаць на выстаўку. Цяпер авечка, можна сказаць, у бабулі ў хляве стаіць. Пусціць тата ў горад, абавязкова пусціць, бо здагадаўся я, як тату і маме дагадзіць. Як, запытаеце? Ды вельмі проста. Можаце і самі гэта паспрабаваць. Прыйшоў я са школы, спярша ходнікі павыбіваў, а пасля падлогу памыў, ходнікі заслаў: што яшчэ зрабіць, каб маме спадабалася? Думаў, думаў і нарэшце дадумаўся: трэба кветак нарваць, букет на стол паставіць.
Каля нашага дома ёсць невялікі гародчык. Многа розных кветак мама там насявае і насаджвае. Праўда, цяпер, восенню, толькі астры цвітуць.
Збегаў я ў гародчык, вялікі-вялікі букет астраў нарваў, у крыштальную вазу паставіў, сеў, у акно гляджу — маму і тату чакаю.