Выбрать главу

Сонца залаціла лісце на клёнах, якія стаялі паабапал недалёкай шашы. У паветры віселі нябачныя павуцінкі, ліплі на рукі, на твар.

На аўтобусным прыпынку стаялі нашы вяскоўцы. Воддаль, заціснуўшы пад пахаю мех, таптаўся Косця. Я перайшоў праз шашу, прывітаўся з Косцем за руку.

— Вяроўку не забыўся? — запытаў Косця.

— Узяў,— паказаў я на адтапыраную кішэню. — А ты чаму з мехам?

— Нездагадлівы ты, Макс. У чым я нутрыю панясу?

— А-а-а…

«Бэ», — напэўна, сказаў бы Косця, калі б не перапыніў яго вокліч:

— Хлопцы, далёка сабраліся?

Мы, як па камандзе, азірнуліся. Да нас ішоў Сцяпан. Сцяпан працуе шафёрам на калгасным аўтобусе. Сёння, мабыць, вольны дзень у яго.

— Каб Сцяпану ні слова, — таўхануў мяне Косця Ў бок.

Я і без Косці ведаў, што трэба маўчаць. Асцерагаўся гэтага Сцяпана, заўсёды стараўся яго абысці. Жартаўнік Сцяпан. Аднаго разу ён з мяне пасмяяўся. Са школы я якраз ішоў, бачу — Сцяпанаў аўтобус пасярод вуліцы стаіць. Запыняе мяне Сцяпан: «Максім, прывядзі каня. Трэба аўтобус на буксір узяць. Заглух, з маторам Штосьці». Я, канешне: «Дзе я таго каня вазьму? Хіба намалюю?» — «Не трэба маляваць. Вунь каля Шпачыхі конь», — кажа Сцяпан. Шпачыхай па-вулічнаму Ганну Скварцову завуць. На ферме яна працуе, а яе сын Андрэй у трэцім класе вучыцца. Паганы хлопец гэты Андрэй. Не міне, каб не падражніць.

І не зачэпіш яго. Адразу бяжыць да маці, жаліцца. А тая тады на ўсю вёску крык паднімае. Не глядзіць, вінаваты ты ці невінаваты. Андрэй, як быў малы, часта хварэў. Дык яна цяпер на яго дзьмухнуць баіцца.

Глянуў я — стаіць каля Шпачыхі конь, у воз запрэжаны. «Сам прывядзі», — кажу Сцяпану. «Ты не бойся, — падміргнуў мне Сцяпан, — я дамовіўся са Шпачыхай. Прывядзі, Максім. На аўтобусе пакатаю». Гэтым ён мяне і падкупіў. Я смела накіраваўся да Шпачышынай хаты, зняў з плота лейцы (відаць, Шпачыха накінула, каб конь не ўцёк), сеў на воз. І тут аднекуль выскачыў Андрэй. «Навошта нашага каня ўзяў?» — закрычаў ён. «Конь не ваш, а калгасны, — сказаў я. — Трэба аўтобус на буксір узяць». — «Аддай лейцы», — падбег да воза Андрэй. «Но, Гняды», — махнуў я лейцамі. А Андрэй не адыходзіцца, скача каля воза. Зноў я размахнуўся лейцамі, каб Гнядога падагнаць, ды незнарок Андрэю па спіне сцебануў. На ўвесь голас заенчыў ён — і адразу Шпачыха з хаты выскачыла. Ухапіла па дарозе нейкую ламачыну і да мяне. Я кулём з воза. А Сцяпан ужо за рулём сядзіць. Адчыніў дзверцы і мяне кліча: «Сюды. Да мяне ўцякай!» Ускочыў я ў аўтобус, Сцяпан на старцёр націснуў, газу дабавіў, і Шпачыха адразу ззаду засталася. «Я яшчэ цябе злаўлю», — яна памахала наўздагон нам ламачынай. А Сцяпан смяецца. «Усё з-за цябе. Падмануў, што аўтобус сапсаваўся», — кажу я. «Не бядуй, — суцешыў мяне Сцяпан. — Во колькі смеху было! Чаго нос павесіў?»

І вось цяпер гэты Сцяпан падышоў да нас — Дык далёка сабраліся? — усміхаецца ў чорныя вусы.

— Куды ўсе едуць. У горад, — сказаў я.

— Нешта на продаж маеце? — паказаў Сцяпан на Косцеў мех.

Мы з Косцем адвярнуліся.

— Сёння ў горад з мяхамі не пускаюць, — не адступаецца Сцяпан.

— Вусатых таксама не пускаюць, — сказаў я.

Сцяпан указальным пальцам пагладзіў свае вусы.

— А ты гумарыст. Люблю гумарыстаў. Дык навошта вы мех узялі? Я без смеху пытаюся. Паверце.

І ў мяне неспадзявана вырвалася:

— Нутрыю ў мяху дамоў павязем. Мы яе ў латарэю выйграем.

— Малайцы хлопцы. Здагадлівыя, — пахваліў нас Сцяпан.

Мы ўсміхнуліся, задаволеныя яго пахвалою. А ен памацаў мех і сказаў:

— Вытрымае.

— Што вытрымае? — не зразумеў яго Косця.

— Ды «Жыгулі», якія вы выйграеце. «Жыгулі» таксама ў мех пхайце. Толькі пасля мяне паклічце. Я мех з машынаю катораму з вас на плечы паддам.

З-за павароткі паказаўся аўтобус, пад'ехаў, стаў каля прыпынку. Мы, не марудзячы, уціснуліся ў дзверы, стараючыся трымацца як мага далей ад Сцяпана.

Што нас чакае наперадзе? Што?

Косця як адгадаў мае думкі. На запацелым шкле аўтобуса ён напісаў:

х + у=?

Я выцер ягоны пытальнік і вывеў па-іншаму:

х+у=в2

— Што азначае «в» у квадраце? — не зразумеў Косця.

— Два выйгрышы. Твой і мой. Авечка і нутрыя. Косця моўчкі паціснуў мне руку.

Аўтобус спыніўся непадалёку ад рынку. Рынак гудзеў, як патрывожаны вулей. Куды ні глянь — усюды людзі. Цэлае мора людзей. Усюды гамонка, усюды шум.

__Дзе білеты прадаюць? — пытаюся ў Косці.

— А хто яго ведае. Мо там, а мо там, — Косця паказаў спачатку направа, а потым налева.

— А можа, там? — перадражніў я яго, падымаючы палец угору.

— Вы хочаце латарэйныя білеты купіць? — пачулася побач.

Мы азірнуліся. Дзяўчынка перад намі. У руках трымае прыгожа сплецены кош, паўнюткі агністых астраў. Твар у яе расчырванеўся, свеціцца радасцю.

— Бачыце, якую прыгажосць выйграла, — пахвалілася дзяўчынка.

— А яшчэ ёсць латарэі, не разабралі? — захваляваўся Косця.

Дзяўчынка засмяялася.

— Вам хопіць. Вунь да таго зялёнага павільёнчыка ідзіце. Бачыце?

Дзяўчынка яшчэ штосьці казала, але мы ўжо не слухалі яе. З усіх ног кінуліся да зялёнага павільёнчыка.

Каля павільёнчыка стаяла гаманкая чарга. Мы прымасціліся ззаду, пачалі прыслухоўвацца да гаворкі.

— Што ў цябе? — пыталіся ў кагосьці.

— Кілаграм яблыкаў выйграў!

— Забірай гарбуз, забірай, — чулася недзе за спінамі.

— Не занясу я яго. Вунь ён які вялікі! Не, не занясу, — аднекваўся жаночы голас.

— Забірай. Усю зіму будзеш семкі лушчыць.

— А цялё яшчэ не выйгралі? — усё турбавалася бабуля, што стаяла перад намі.

— Пра цялё пытаецца… Значыць, і авечкі ёсць, — шапнуў Косця.

— Не выйгралі цялё? — старалася перакрычаць гаманлівую грамаду бабуля.

— Павялі цялё! Лысенькае! — крыкнуў на ўсю моц нейкі хлапец.

Чарга закалацілася ад смеху.

— Трэба самой праверыць, — сказала бабуля і пасунулася ў натоўп.

Праз хвіліну яна вярнулася.

— Стаіць цялятка, стаіць… — задаволена прамовіла яна.

Нарэшце мы наблізіліся да павільёна. За прылаўкам стаяла маладая жанчына і прадавала латарэйныя білеты.

Косця падаў два рублі.

— Мне на ўсе.

Жанчына адлічыла чатыры білеты.

Трымай. Наступны. Не затрымлівайце чаргу. Наступным, які затрымліваў чаргу, быў я.

— Калі ласка, вазьміце. На ўсе… — падаў я жанчыне скамечаныя рублі.

— Трымай.

Мы адышліся ўбок.

Талерка, ты першы правярай.

— Боязна, — сказаў я.

— І мне боязна, — прызнаўся Косця. — Давай разам праверым.

— Давай, — пагадзіўся я.

Мы, спяшаючыся, разгарнулі білеты, скручаныя ў некалькі столак.

— Клінковы сыр… — ніякавата ўсміхнуўся Косця.

— І ў мяне клінковы сыр…

Стаіўшы дыханне, зноў раскручваем білеты.

— Клінковы сыр! — усклікваю ў роспачы.

— Клінковы сыр, — збянтэжана мармыча Косця. — Ну й парадачкі ў іх! Мабыць, задумалі абкарміць клінковымі сырамі.

— Мабыць, — пагадзіўся я з ім. — Цяпер ты адзін правярай, а я пачакаю.

Косця асцярожна, быццам баючыся, каб не ўзарваўся, разгортвае латарэйны білет.

— А-а… — нарэшце вымаўляе, заікаючыся.

— Авечка? — аж падскочыў я.

— Не-а.

— Андатра?

Я ад хвалявання андатру з нутрыяй пераблытаў.

— Авёс. Кілаграм аўса. Косця нечакана зарагатаў.

— Ха-ха-ха… Кілаграм аўса! Ха-ха-ха… Талерка, ты свой правярай.

Спяшаючыся, я ледзь не разарваў білет і таксама гучна засмяяўся: