Я кепска памятаю, што гаварыла Вольга Пятроўна. Але добра запомнілася мне (і сёння ў вачах стаіць), як падняў мяне Сцяпан, як весела ўсклікнуў: «Глядзіце, зайца злавіў!» А потым я мусіў расказаць Вользе Пятроўне, чаго залез у аўтобус. Выслухала мяне Вольга Пятроўна і кажа, што ніякай выстаўкі ў Гродне не будзе, а жывёлу з нашага калгаса павезлі не ў Гродна, а ў Маскву. На ВДНГ СССР. Вунь аж куды!
Чуў Косця звон, ды не ведаў, з якога боку ён.
Вольга Пятроўна хацела на аўтобусе завезці мяне на поле, Сцяпан ужо аўтобус пачаў разварочваць. Я ўявіў, як збяжыцца да аўтобуса ўся наша школа, як будуць глядзець на мяне, быццам на дзіва…
— Вольга Пятроўна, не вязіце мяне, — папрасіўся я. — Сам зайду. І не кажыце, што ў аўтобусе хаваўся. Калі ласка.
Уважліва паглядзела на мяне Вольга Пятроўна.
— Сорамна?
— Сорамна, — апусціў я галаву.
— Добра. Не скажу, — паабяцала Вольга Пятроўна. — Ідзі на поле. Толькі нідзе не баўся. Валянціне Іванаўне перадай, што я сама растлумачу, чаму ты так позна на поле прыйшоў.
Спыніўся аўтобус, а я не выходжу.
— Чаго стаіш? — здзіўлена паглядзела на мяне Вольга Пятроўна. — Я паабяцала, што нікому не скажу.
— Вы не скажаце, а ён скажа, — паказаў я на Сцяпана.
— Скажаце? — запытала Вольга Пятроўна ў Сцяпана.
Сцяпан зарагатаў.
— Канешне, скажу. Будзе смеху!
— Чуеце? — ціха прагаварыў я. Вольга Пятроўна звярнулася да Сцяпана:
— Не трэба казаць. Я вас прашу. Не трэба.
— Калі вы просіце, то буду маўчаць. Як рыба, — неахвотна пагадзіўся Сцяпан. І, падміргнуўшы мне: — Ну, заяц, пачакай жа!
Я саскочыў на зямлю і, кульгаючы (усё-ткі збіў калена), пабег на поле.
Прасторна і вольна было наўкол, і дыхалася лёгка, і благія думкі пакідалі мяне. Так, у акне добра, а за акном яшчэ лепей.
Без мукі не набыць навукі
Мінула некалькі дзён. Пра тую недарэчную паездку ў Сцяпанавым аўтобусе я, можна сказаць, забыўся. Ніхто не напамінаў мне пра тое. Вольга Пятроўна сваё слова стрымала, і Сцяпан маўчаў. Відаць, нялёгка яму давалася гэтае маўчанне, бо аднаго разу, сустрэўшы мяне на вуліцы, як тады, у аўтобусе, пагразіў: «Ну, заяц, пачакай!» Цяпер Сцяпана я абыходзіў за вярсту. І Косця Цітоў не прагаварыўся. Пэўна ж, адчуваў, што вінаваты. Тры дні хадзіў за мною, усё даказваў, што таксама паехаў бы са мною ў аўтобусе, каб не Валянціна Іванаўна. Заўважыла яна яго, калі ён у разведку пайшоў. Напэўна, так яно і было. Не атрымаўся з Косці разведчык. Праўда, мама пацікавілася, дзе я гузак набіў. Дык я ёй сказаў, што на полі бульбінай стукнулі. Паверыла мама. А аднакласнікі майго гузака не заўважылі. Усе гэтыя дні я чуб на лоб зачэсваў. І нага перастала балець. Хутка я бегаў нараўне з усімі, смяяўся, жартаваў, быццам таго прыкрага здарэння са мной і не было.
А вось пра ягня, якое тата паабяцаў купіць бабулі, я не забыўся. Аднаго разу вечарам запытаў у мамы, чаму тата ягня не купляе. Мама сказала, что ў нашым сяле ягнят не купіш, бо ніхто авечак не трымае. За ягнятамі трэба ў суседнюю вёску ехаць, але пакуль тата не змог выправіцца ў тую вёску: работы шмат. Паабяцаў, што днямі купіць.
Мой тата цяпер, восенню, з работы звычайна гадзін у сем прыходзіць, але ў гэты дзень у яго на рабоце, мабыць, штосьці здарылася. Ужо мінула і восем, і дзевяць, а яго няма і няма. Мама спачатку выгляду не падавала, а потым захвалявалася. То ў акно выгляне, то да дзвярэй падыдзе, паслухае. Нарэшце не вытрымала, пытаецца ў мяне:
— Дзе ён падзеўся?
Што я мог сказаць? Хіба я ведаю, дзе цяпер тата? Ды вырашыў супакоіць яе:
— Праз паўгадзіны абавязкова прыйдзе. Пабачыш, што я адгадаў.
— Адгаднічак ты мой, — усміхнулася мама. «Адгаднічкам» мама часта мяне называе. Звычайна, калі яна прыходзіць з работы, я кажу: «Мама, не адчыняй сумку. Я сам адгадаю, што ты сёння прынесла». — «Што?» — пытаецца мама. «Цукеркі». — «Не». — «Яблыкі альбо пячэнне». — «Яблыкі,— кажа мама. — Частуйся, адгаднічак». Вось так заўсёды і адгадваю: калі не яблыкі, дык цукеркі, калі не цукеркі, дык пячэнне, а калі не пячэнне, то яшчэ што-небудзь смачнае.
Але сёння я не адгадаў. Ні праз паўгадзіны, ні праз гадзіну тата не прыйшоў.
— Кладзіся спаць, Максім, — сказала мама. — Позна ўжо.
Звычайна я аднекваюся, а сёння адразу паслухаўся. Распрануўся і лёг у пасцель.
— Максім, — прыйшла мама, — каля цябе пасяджу. Села мама на краёчак ложка, твар рукамі затуліла і маўчыць.
— Мама, пайду тату пашукаю, — не стрываў я. Адняла мама рукі ад твару.
— Пасля і цябе буду шукаць? Сама пайду. Ты спі.
— Не, разам пойдзем, — не пагадзіўся я. — Вунь якая цемень на дварэ.
— Ляжы. Яшчэ крыху пачакаем.
Толькі прамовіла гэта мама — замок у дзвярах ляснуў, рыпнулі, адчыніўшыся, дзверы, і пачулася:
— Мя-а-а-а…
Ну як немаўля заплакала!
А пасля татаў голас, надта ласкавы:
— Ну, чаго ты? Супакойся, супакойся…
— Мама, што гэта? Каго тата прынёс?
— Н-не ведаю, — сумеўшыся, прамовіла мама. А з калідора мацней:
— Мя-а-а-а…
— Супакойся, кажу табе! — строга сказаў тата.
— Мама, ты чуеш?!.
— Ч-чую, чую…
Мама павольна ўстала і выйшла з пакоя. Я ўсхапіўся — і за ёю.
На калідоры стаяў тата і трымаў у руках ягня. Ен гладзіў яго і ціхенька казаў:
— Супакойся, супакойся. Ну, вось і прыехалі… Убачыўшы нас, тата вінавата ўсміхнуўся.
— Галоднае. Усяго другі дзень яму. Мікола, трактарыст з Асабнякоў, даў мне яго…
Мама прайшла на кухню, апусцілася на табурэтку.
— Малайчына, — толькі і прамовіла.
— Мя-а-а-а, — заплакала ягня.
Тата апусціў яго на падлогу. Ягня было вельмі прыгожае. Чорнае, з белай падкоўкай на лбе, а вушы доўгія-доўгія, адно з белай плямінкай. Шырока расстаўляючы заднія ногі, ягня прастукала вострымі капыткамі па падлозе, падышло да мяне і таўханулася мяккай пысай у мае ногі.
— Мя-а-а-а…
— Я чакаю, а ён… Сумлення не маеш, — з дакорам зірнула мама на тату.
— Мама, не сварыся на тату, — заступіўся я. — Бачыш, якое прыгожае ягня ён прынёс!
— Яно есці хоча, — нясмела прагаварыў тата.
— Мя-а-а-а, — адказала ягня.
— Я яму хлеба дам!.. Ці булкі,— закрычаў я. Мама нагнулася, пакратала ягня за вушы.
— Вось які ты вушасцік.
— Мы яго Вушасцікам і будзем зваць, — узрадаваўся я. — Вушасцік! Вушасцік! Мама, дай Вушасціку булкі.
— Яно яшчэ толькі малако п'е. З соскі,— усміхнуўся тата. — Вера, я соску пашукаю. У нас навінна быць.
— Шукай, — сказала мама.
Я здагадаўся, што мама ўжо не злуе на тату.
Мама падагрэла малако, і мы пачалі паіць Вушасціка з бутэлькі. Спачатку Вушасцік не разумеў, што яму даюць малако, упіраўся, адварочваў пыску. Тады мама пасадзіла яго сабе на калені, але ён вырваўся, падскочыў і ўпаў на бачок.
— Ой, забіўся!.. — спалохаўся я.
Але Вушасцік устаў і працягла закрычаў:
— Мя-а-а-а…
— Без мукі не набыць навукі,— сказаў тата.
— Пі, Вушасцік, пі,— прасіў я і прыцмокваў языком, каб паказаць, якое смачнае малако.
І Вушасцік нібы зразумеў мяне, пачаў піць, ласа цмокаючы. Падахвочваючы Вушасціка, я таксама ў такт яму цмокаў языком. Я вельмі баяўся, што Вушасцік пакіне піць, але ён выпіў гэтае малако і зноў ухапіўся за соску.
— Мама, Вушасцік яшчэ хоча.
— Хопіць, — сказала мама. — Зараз ён ляжа і будзе спаць. Заўтра вечарам тата да бабулі яго завязе. І ты, Максім, ідзі спаць. Пацешыўся.
Мне хацелася яшчэ хоць хвілінку пабыць з Вушасцікам, але мама не дазволіла. Развітваючыся з Вушасцікам, я пагладзіў яго.