— Кося, кося, — ласкава шаптаў я. — Трава зялёная, трава смачная. Кося, кося, не ўцякай.
Гномік падняў галаву.
— Кося, вось трава, гэта трава… Яшчэ крок, другі…
— Кося, трава салодкая, вельмі салодкая… Гномік зразумеў мяне, выцягнуў шыю. Я ўжо побач з ім. Гномік дзьмухнуў ноздрамі, панюхаў траву і скубянуў яе з маёй рукі.
— Максім, асцярожна! — крыкнула Рая. — Руку адкусіць. Вунь якія зубы ў яго.
А я, не зважаючы на Раіны крыкі, камандую сябрам:
— За грыву яго бярыце. Хутчэй. Зараз усю траву з'есць.
— Сам бяры, — шэпча Дзяніс.
— Трава ў мяне.
— А ты другою рукою бяры. Не бойся.
Вучаць. А самі за маёю спіною стаяць. Хітрыя.
Гномік апошні раз скубянуў траву, глянуў на мяне, як бы яшчэ просячы.
Я ўзяў Гноміка за грыву.
— Хопіць, Гномік. Ты яшчэ не заслужыў травы.
Я думаў, што Гномік стане вырывацца, калі зразумее, што не дам травы. Я нават ямчэй нагамі ўпёрся, каб яго ўтрымаць, але Гномік, падняўшы галаву, стаяў спакойна і глядзеў на нас, часта-часта моргаючы сваімі вялікімі вачамі.
— Аброць давайце. Заснулі?
— Бяры, — сказаў Косця, працягваючы мне аброць.
— Надзявай, — кажу Косцю.
Косця, спяшаючыся, пачаў надзяваць аброць.
— Максім, руку адымі. Твая рука мне перашкаджае.
— Гномік уцячэ, калі адыму.
— А ты на адну секунду адымі.
Я адпусціў грыву. Косця зноў пачаў надзяваць аброць. Аброць зачапілася Гноміку за вушы. Гномік незадаволена заматляў галавой.
Сяк-так надзеў Косця Гноміку аброць. Не ведаю, як вытрымаў Гномік гэтую пакуту.
— Вядзіце Гноміка да воза! — крыкнула Рая. — Чаго марудзіце?
Раскамандавалася. Добра ёй здалёк крычаць. Быццам без яе не ведаем, што да воза трэба весці. Сама паспрабавала б.
Цягну я Гноміка за аброць, а ён упіраецца, не ідзе. Хіба скранеш яго з месца?
— Хлопцы, вярхом сяду, — нарэшце здагадаўся я, як прывесці Гноміка да воза. — Падсадзіце мяне.
— Максім, не трэба! — закрычала Рая. — Упадзеш! Хіба можна адступаць, калі дзяўчынка на цябе глядзіць, калі так хвалюецца за цябе?
Я стаў каля Гноміка, ухапіўся абедзвюма рукамі за грыву, падскочыў і ўскараскаўся на спіну.
— Но, но, — паціхеньку стукнуў яго па шыі. Гномік зразумеў мяне: ён няспешна пайшоў да воза.
Я сядзеў прама-прама, высока ўзняўшы галаву.
Крыху ззаду ішлі Косця, Дзяніс і Ігар. Косця ўсё прасіў:
— Максім, злезь. Я праеду. Дай праехаць.
Каля воза я саскочыў з Гноміка, сказаў Косцю:
— Можаш пакатацца. Мне не шкада.
Хацеў Косця на Гноміка залезці, ды Рая не дазволіла:
— Вы катацца прыйшлі? А па канюшыну хто паедзе?
І Дзяніс Раю падтрымаў:
— Трэба ехаць, хлопцы. Другім разам пакатаемся. Я пагладзіў Гноміка па спіне, прагаварыў:
— Абавязкова пакатаемся. Гномік разумны конь. Ён усіх нас пакатае.
— Давайце Гноміку ногі бінтам абматаем, — прапанаваў Ігар. — Я аднаго разу з татам быў на спаборніцтвах. Там у многіх коней ногі каля капытоў белыя.
Мне Ігарава задума спадабалася.
— У каго ёсць бінт? — пытаюся.
— У мяне, — сказала Рая. — Я знарок з сабою ўзяла. На полі ўсялякае можа здарыцца.
Я ўзяў у Раі скрутак бінту, разматаў яго і разарваў на чатыры роўныя кавалкі.
— На кожную нагу па кавалку, — паказваю Дзянісу.
А Дзяніс раптам заўпарціўся.
— Глупства выдумаў. Хочаш, каб Гномік табе зубы пералічыў?
Мы, напэўна, доўга спрачаліся б з Дзянісам, ад свайго я не люблю адступацца, але Рая папрасіла:
— Хлопчыкі, запрагайце. На поле не трапім.
Так я і не абматаў Гноміку ногі. Толькі скрутак бінту сапсаваў.
Мы прынеслі хамут, падсядзёлак, лейцы, дугу.
— Бяры, — паказваю Косцю на хамут.
А Косця топчацца, на Дзяніса, Ігара пазірае. Тыя ўбок адвярнуліся.
— Бяры, — цягну Косцю за рукаў.— Ты ўжо аброць надзяваў. У цябе выйдзе.
Косця, уздыхнуўшы, падняў з зямлі хамут.
— Мацней трымайце Гноміка. Надзену хамут, а ён возьме ды ўцячэ.
Ігар з Дзянісам з аднаго боку, а я з Раяй з другога боку ўзяліся за аброць.
Косця падняў хамут, стаў насоўваць Гноміку на галаву. Хамут дайшоў да вачэй. Упіраецца Косця, стараецца, а хамут далей не лезе.
— Мацней піхай! — крычыць Дзяніс.
— Давай! Давай! — падбадзёрвае Ігар.
Нарэшце кінуў Косця хамут на зямлю.
— Не надзяваецца. Рукі самлелі.
— Няўмека, — папракнула Рая. — Рукі ў яго самлелі! Глянь! Вунь у Гноміка слёзы на вачах…
Пакрыўдзіўся Косця. Адышоўся ўбок і сеў на траву.
— Давай я паспрабую, — узяўся за хамут Ігар.
Ігару ўдалося нацягнуць хамут да вушэй, зусім затуліў Гноміку вочы. Не вытрываў Гномік: трасянуў галавою і скінуў хамут на зямлю.
Ігар падняў хамут, узняў над галавою і… надзеў сабе на шыю.
Відаць, ён сам не чакаў гэтага, бо здзіўлена прамовіў:
— Пралазіць… А я:
— Запрагайце яго ў воз, пакуль на балота не ўцёк. Ігар, мусіць, спалохаўся, што ў воз запражэм, бо хуценька скінуў хамут з галавы.
— Мы не той хамут узялі,— кажа. — Хамуты, яны розных памераў. Як і шапкі. Гэты хамут не на Гномікаву галаву…
— На цябе яго шылі,— смяюся я з Ігара. — Да тваёй галавы ён якраз падыходзіць. Ты, мабыць, на прымерку хадзіў?
Мы, напэўна, доўга каля Гноміка з хамутом скакалі б, каб мой тата на трактары не прыехаў. Паглядзеў ён на нас і сказаў:
— Я адчуваў, што так будзе. Дайце мне хамут. Та-ак… Вы, грамацеі, не тым бокам хамут каню надзявалі. Трэба кляшчынамі ўгору… Вось, глядзіце…
Тата перакруціў у руках хамут, развёў кляшчыны і лёгка ўссунуў яго на галаву Гноміку. А Гномік нават выцягнуў галаву насустрач, каб палегчыць справу. Потым, калі хамут лёгка слізгануў праз галаву каня на грыву, тата перакруціў яго супоняю ўніз і завёў Гноміка ў аглоблі воза.
Тата запрог Гноміка і нагадаў:
— Ад парога падлогу не мятуць.
Каб знаў, дзе павалішся, саломкі падаслаў бы
На поле мы прыехалі без прыгод. Праўда, Косця ўсё парываўся: «Можна, я на Гноміка сяду? Можна, крыху праеду?» І ён, напэўна, дамогся б свайго, напэўна, праехаў бы, ды Рая не дазволіла.
— Як табе не сорамна! — выгаварыла яна яму. — Гномік воз цягне, а ты яшчэ на спіну хочаш сесці.
Паклалі мы на воз канюшыну, прывезлі на школьны двор. На школьным двары зноў у копку яе склалі. Узяў Косця бярэмца канюшыны, кажа:
— Трусам занясу. Паглядзім, ці спадабаецца.
— Няма трусоў у «Казачным дамку», — кажу Косцю. — Усіх у горад павезлі.
— Няма? — здзівіўся Косця. — Як няма?
Не паверыў мне Косця, кінуў канюшыну і ў «Казачны дамок» хутчэй. Рая, Ігар, Дзяніс — за ім. А я стаю, чакаю. Цікава: што будзе далей?
Неўзабаве выскачылі яны з «Казачнага дамка» — і да мяне. Дзяніс за каўнер мяне схапіў.
— Каму трусоў аддаў? Прызнавайся!..
Ну й сябры! Пра такіх мой тата так кажа: у гарачай вадзе купаныя. Раскрычаліся… Я адапхнуў Дзяніса.
— Ты што? Каўнер адарвеш! Тады на мяне накінуўся Ігар.
— Дзесяць трусоў некаму аддаў і яшчэ піхаецца. Трэба правучыць яго.
Так я нечакана трапіў у бяду. Без віны вінаваты. Трэба неяк ратавацца, бо яшчэ надаюць кухталёў і прабачэння не папросяць. Я ўзмаліўся:
— Чаго вы на мяне накінуліся? Я і сам добра не ведаю, дзе яны падзеліся. Можа, у горад іх павезлі, а можа, і да нашага ветэрынара, да калгаснага.
— Што ты пляцеш? — закрычаў Дзяніс. — Хто іх павёз? Да якога ветэрынара?
Каб лепей зразумелі мяне сябры, я расказаў ім усё па парадку: як палуднавалі з татам, як пасля прыйшоў карміць трусоў, як падумаў, што Мікалай Аляксандравіч да ветэрынара іх павёз.