рукі цяжкія…
— Паляжым? — гляджу на Косцю. Косця выцер далонню ўспацелы твар.
— Пойдзем чысціць… Трэба дапамагчы.
Апоўдні закончылі мы чысціць буракі. Я хацеў пасядзець на ўзмежку, з паўгадзіны адпачыць, але Дзяніс не дазволіў:
— Дома адпачнём. Бацькі вечарам і за парог не пусцяць, калі позна вернемся. Вы пастарайцеся, урокі павучыце. Тады і бацькі палагоднеюць.
— Няўжо мы злодзея, гэтага пісаку не зловім? — вырвалася ў мяне.
— Зловім, — цвёрда сказаў Дзяніс. — Будзе і на нашай вуліцы свята.
За праўду не гневаюцца
Як толькі звечарэла, мы зноў сабраліся на школьным полі. Паглядзелі б вы на нас! Я апрануў татаву ватоўку, Рая, Дзяніс і Косця прыйшлі ў зімовых паліто, а Ігар Бушуеў надзеў бацькаў кажух.
— Можа, заначаваць давядзецца на полі,— сказаў Ігар, як апраўдваючыся.
Мне зусім не хацелася начаваць на полі. Я ледзь-ледзь упрасіў тату, каб на гадзіну адпусціў. Сказаў, што я з Косцем дамовіўся разам вучыць геаметрыю.
— Вас надоўга адпусцілі? — цікаўлюся ў сяброў.
— Я маме сказала, што пайду ў бібліятэку, што трэба ўзяць кнігу для пазакласнага чытання, — прызналася Рая.
Бач да чаго дайшло: нават Рая пачала хлусіць бацькам.
— І я сказаў, што пайду ў бібліятэку, — сказаў Дзяніс.
— А ты што прыдумаў? — пытаюся ў Косці.
— Я нічога не выдумляў,— адказаў Косця. — Я ўцёк.
— І я ўцёк, — прызнаўся Ігар.
Мы селі на горбу, чакаем злодзея. А яго ўсё няма няма.
«Бу-ум» — нечакана пачуўся моцны гук. Быццам па вядры каменем бухнулі.
У мяне аж дыханне перахапіла. А непадалёку яшчэ раз: «Бу-ум».
— Што гэта? — прашаптала Рая.
— Злодзей з вядром па буракі ідзе, — здагадаўся Дзяніс.
— Шкада, што стрэльбу не ўзялі,— дрыготкім голасам прагаварыў Ігар. — Зарадзілі б патроны соллю і бабахнулі б з абодвух ствалоў.
— Не бойцеся, — сказаў я, хоць і ў самога мурашкі па спіне забегалі.— Няхай бліжэй падыдзе, будзем абкружаць, каб…
Я не скончыў, бо непадалёку, чмякнуўшыся, упаў бурак. Потым другі, трэці…
— Ен нас абстрэльвае, — прашаптаў Ігар. — Здагадаўся, дзе мы сядзім.
Ігар прыўзняўся. Я схапіў яго за кажух.
— Не ўцякай.
— Глядзіце! Ен белы! Белы! — усклікнула Рая. Мы ўжо і самі заўважылі ўперадзе штосьці белае.
Яно размахвала рукамі, як танцавала.
— Хлопчыкі, што гэта? — ускочыла Рая.
— Невядомая з'ява прыроды, — толькі і здолеў прамовіць я.
А «невядомая з'ява прыроды» нечакана закрычала:
— Я снежны чалавек! Я прыйшоў пакараць вас!
— Цікава, як гэты «снежны чалавек» на нашым полі з'явіўся? — прагаварыў Дзяніс. — За мной!..
Мы паволі-паволі пачалі набліжацца да «снежнага чалавека». А ён раптам кінуўся ўцякаць. Мы пасмялелі — і за ім. «Снежны чалавек» прабег метраў дзесяць, спатыкнуўся і ўпаў. Мы з разгону наваліліся на яго.
— Пусціце! Пусціце! — тоненька завішчэў «снежны чалавек».
— Ой, не задушыце яго! — усклікнула Рая. — Не трэба…
— Ты хто? — запытаў Дзяніс.
— Андрэйка я. Скварцоў. Вы мяне не пазналі? Сапраўды, гэта быў Андрэй Скварцоў. Ен паволі, вохкаючы, устаў, скінуў з сябе прасціну, у якую быў захутаны.
Дзяніс паказаў яму запіску, якую Косця знайшоў каля «Казачнага дамка».
— Ты пісаў?
— Не, — закруціў галавою Андрэй. — Пусціце, я вядро згубіў. Мамка будзе сварыцца, калі не знайду.
— Дык гэта ты ў вядро стукаў? Ты ў нас буракамі кідаў? — Дзяніс схапіў Андрэя за каўнер.
Андрэй заплакаў.
— Я-а-а… Я чуў, як вы пра запіску каля «Казачнага дамка» казалі. Чуў, што на поле збіраецеся… Вы мяне прагналі, а я за рог дамка схаваўся… Я хацеў напалохаць вас… Чаму вы мяне заўсёды праганяеце?
Мы моўчкі пераглянуліся. Вось дык гісторыя! Не гісторыя, а сапраўдны дэтэктыў, як казаў той вясёлы міліцыянер, які нашых трусоў у калясцы вазіў. Андрэй схаваўся, падслухаў, вырашыў напалохаць нас. А хто тады запіску падкінуў?
— Хлусіць ён, — сказаў Ігар. — Злодзей ён. На буракі паквапіўся.
— Я не квапіўся. У нас сваіх буракоў хапае… Я вядро згубіў… Мамка да-асць…
— Адпусціце яго, — нечакана сказаў Косця. — Я сам тую запіску напісаў. Друкаванымі літарамі. Каб не пазналі. Вольга Пятроўна сказала мне, каб мы гэтыя буракі вырвалі. Трусам на корм. А мне хацелася, каб было цікавей, каб з галаваломкаю. Каб як гульня, разумееце? Вось і напісаў запіску. А трусы ўсе. І тады былі ўсе. Я баяўся, што палічыце, але вы мне паверылі. Праўда, Вольга Пятроўна казала, каб усім класам буракі рвалі, але вы не захацелі, каб паклікаў аднакласнікаў. Пусціце Андрэя. Я вінаваты.
— А чаго тады каравуліць пайшоў? — запытала Рая.
— Хацеў паглядзець, чым скончыцца.
Я не злаваў на Косцю. Праўда, было крыўдна, што ён мне пра ўсё не расказаў. Усё-ткі сябар. Удвух мы яшчэ што-небудзь прыдумалі б. Было б яшчэ цікавей. А вось Дзяніс не зразумеў Косцевага жарту.
— Цябе звеннявым выбралі, а ты нейкія галаваломкі прыдумваеш. Добра, што Мікалай Аляксандравіч пра гэта не ведае… Ну і хлопцы! З вамі не засумуеш!
— Дзяніс, ты не злуй на Косцю, — сказала Рая. — Ен сам прызнаўся. А за праўду не гневаюцца.
Тое дорага, што нялёгка даецца
Вось так і жылі мы ў тую восень. Сумаваць не было калі. Хутка ляцелі дзянькі. А яшчэ ў нас нарадзіліся трусяняты. Мы вельмі баяліся, што яны замерзнуць, бо начамі лужыны ўжо пачало зацягваць лядком. Але трусяняты не замерзлі. У іх прарэзаліся вочкі, яны пакрыліся цёплай поўсцю і хутка маленькімі белымі клубочкамі бегалі па клетках.
Неяк Мікалай Аляксандравіч сабраў нас на лінейку і аб'явіў, што мы — гэта значыць Ігар, Дзяніс, Косця, Рая і я — узнагароджваемся за добрую працу.
Мы думалі, што нам дадуць граматы ці кніжкі, і таму вельмі здзівіліся, калі Вольга Пятроўна прынесла пяць маленькіх трусянят.
— Гэта вам, — сказала яна. І, усміхнуўшыся, дадала: — Толькі не забывайцеся, што і ў школе ёсць трусы.
Вось як незвычайна нас узнагародзілі.
Я ішоў дамоў і туліў да грудзей маленькае трусяня. Яно было для мяне самай дарагой узнагародай.
Тое дорага, што нялёгка даецца. Ці не ўпершыню я зразумеў гэта. А за мной бег Андрэй Скварцоў і ўсё прасіў:
— Можна, я паднясу? Дай, калі ласка.
— Трэба заслужыць, — з гонарам адказваў я.
Мы ўжо падыходзілі да майго дома. Андрэй спыніў мяне.
— Максім, а ты ведаеш, чаму вашы трусы на балота ўцяклі? Я іх выпусціў. Морквы ім прыносіў, а дзверы не зачыніў, забыўся. Потым успомніў, калі вы трусоў у малых забіралі. Максім, ты не будзеш на мяне сварыцца?
За што сварыцца? Хіба ён, Андрэй, знарок трусоў выпусціў? Са мною таксама ўсялякае здаралася.
— Бяры. — Я працягнуў Андрэю трусяня. — Крыху паднясі. У цябе яшчэ ўсё наперадзе. Паразумнееш.
Андрэй узяў трусяня, і мы пайшлі далей.