Прайшлі метраў трыццаць — новая запіска. Калі першую я назваў бы «Указ цара Пятра Першага», то другую так: «Жывыя компасы». Не зусім зразумелая назва? Тады паспрабую пераказаць змест гэтай запіскі.
У самым пачатку дзівак-дабрадзей паведамляў (нам з Васілём ці яшчэ каму), што сама прырода дапамагае арыентавацца ў лесе без компаса. Напрыклад, у цёплы сонечны дзень на ствалах соснаў выступае смала. Найбольш яе з паўднёвага боку. Нават кара там танчэйшая і святлейшая. Цікавы, скажу вам, арыенцір. Быццам той, хто заблудзіцца, заўважыць, дзе кара танчэйшая.
Яшчэ незнаёмы пісаў, што суніцы, брусніцы пачынаюць спець з паўднёвага боку, а з паўночнага яны зеленаватыя. Добрым арыенцірам назваў ён і муравейнікі. Маўляў, мураўі любяць сонца і стараюцца пабудаваць сваё жыллё так, каб яно знаходзілася з паўднёвага боку дрэва, куста альбо пня. Поўнач і поўдзень рэкамендаваў вызначаць і па форме муравейніка. Як? Напісаў, што паўднёвы бок пахілы, а паўночны — стромкі.
Вось табе і на! Шукалі Піліпа Макаравіча, а знайшлі запіскі. У гэтых запісках, калі так сказаць, і гісторыя, і геаграфія. Хочаш — Указ цара Пятра вывучай, хочаш — з прыроднымі арыенцірамі знаёмся. Калі б знайшлі яшчэ дзве запіскі (адну з вершамі, а другую з прыкладамі ці задачай), то цэлы навуковы букет сабралі б.
Такога ў нашым лесе за апошнія сто гадоў, мабыць, ні разу не было.
Зноў Чорная Накідка
Смех смехам, а гэтыя запіскі прымусілі нас задумацца. І вы, калі не лянуецеся, памяркуйце. Не маглі ж яны самі сабою заляцець на елачкі. Хтосьці даволі-такі граматна іх напісаў. Мы з Васілём ніводнай памылкі не заўважылі. Хто і чаму? Вось што асабліва хвалявала нас. А думалі мы па-рознаму. Нават паспрачаліся.
— Гэта ён, Чорная Накідка, запіскі напісаў,— сказаў Васіль.
Я не пагадзіўся з ім:
— Хтосьці трэці ў лесе. Той трэці напісаў.
— Чаму трэці? Чорная Накідка. Ягоная работа.
Не спадабалася Васілю, што не пагаджаюся з ім. Ну і мне не спадабалася, што ён са мною не пагаджаецца:
— Чорная Накідка зусім пісаць не ўмее. А Васіль:
— Ты ведаеш, што ён пісаць не ўмее? Ты з ім разам у школу хадзіў?
Во дае! З нейкім пудзілам агародным стану я ў школу хадзіць. Я яго за вярсту абміну, калі яшчэ раз убачу.
— Твой дзівак на першабытнага чалавека падобны, — прамовіў я.
Васіль у адказ:
— Чаму ён мой? Знайшоў мне сваяка!
— Вельмі ты заступаешся за яго.
— Я не заступаюся. Я хачу разабрацца.
— Дык пакліч яго да сябе ў хату, пасадзі за стол і разбірайся, — кажу.
— Я з табой зусім не хачу гаварыць, — адвярнуўся Васіль.
Зачапіла-такі за жывое.
Стаім, травінкі-былінкі ў руках перабіраем. А на душы нядобра, прыкра. За няма што пасварыліся. З-за нейкага дзівака, які немаведама чаго па лесе бегае. Хочацца падысці да Васіля, падаць руку, сказаць яму: «Давай памірымся». Ды штосьці там, у душы, не дазваляе гэтага зрабіць. Вось як бывае. Нездарма кажуць: і хочацца, і колецца.
Не ведаю, колькі так, надзьмуўшыся, стаялі б мы, калі б Васіль (ну й малайчына!) не азваўся першым:
— Антон, цяпер мы не дакажам, хто напісаў тыя запіскі. Давай падумаем: чаму іх напісалі?
— Давай, — адразу пагадзіўся я.
Чаму напісалі запіскі… Чаму? Без дай прычыны нехта напісаў, бо рабіць не было чаго? Не. Паклаў на лапкі елачак, каб убачылі. Значыць, некаму адрасаваў. Каму?
— Васіль, — звярнуўся я да сябра, — калі, па-твойму, запіскі на лапкі елачак паклалі? Учора ці сёння?
— Па-мойму, сёння, — адказаў Васіль.
— Дакажы.
— Ноччу была навальніца. Калі б учора паклалі, то іх ветрам здзьмула б.
Усё-ткі малайчына Васіль. Як кажа наша настаўніца матэматыкі, ягоны доказ абгрунтаваны. А я чамусьці і не падумаў, што была навальніца. Крыўдна крыху.
— Васіль, той, хто напісаў запіскі, ведаў, што мы па лесе ходзім. Ен хацеў, каб мы іх убачылі.
— Я таксама пра гэта думаў. Але не звязваецца ў адзін вузялок.
Неяк вельмі мудра кажа. Калі пачнем так мудрагеліць, то і да вечара з гэтымі запіскамі не разбяромся.
— Прасцей кажы, — папрасіў Васіля.
— Можна і прасцей. Пачну з другой запіскі. Там пра што напісана?
— Як у лесе арыентавацца, як выйсці з лесу, калі заблудзішся, — сказаў я.
— Правільна. Нехта, як мне здаецца, баяўся, што заблудзімся. Таму і падказваў, як з лесу выйсці. А вось з першай запіскай… Чаму ён пра Указ Пятра Першага напісаў? Невядома. Таму і не звязваецца.
— Ведаю! — усклікнуў я. — Запіскі пакінуў Піліп Макаравіч.
Пагадзіцеся са мною. Бывае такое. Думаеш, думаеш над чым-небудзь. Напрыклад, як задачку рашыць. А яна не выходзіць. І раптам, калі на ўсё збіраешся рукою махнуць, што называецца, светлая думка ў галаву прыходзіць.
— Чаму Піліп Макаравіч? — пытаецца Васіль.
— Ен вырашыў затрымаць нас, бо заўважыў, як сачылі. Ведаў, што спынімся і прачытаем.
— Так, — сказаў Васіль. — Турыст нас тады заўважыў, калі на дуб залез. Яму з дуба ўсё-ўсё, што на далоні, было відно. А мы стаялі раты разявіўшы.
— Стаялі,— пагадзіўся я.
— Не хацеў турыст, каб мы за ім сачылі,— працягваў Васіль. — Ен, пэўна, не толькі мох збіраў. Праспалі.
Я вырашыў суцешыць Васіля:
— Не праспалі б, калі б не Чорная Накідка. Ен нас напалохаў.
— Усё роўна Піліп Макаравіч ад нас уцёк бы, — сказаў Васіль. — Хітры. Як мне здаецца, ён цяпер каля палаткі сядзіць і рукі пацірае. Трэба назад вяртацца.
Што і казаць, хітры. Не кожны здагадаўся б запіскі пакідаць. І на дуб, мабыць, нездарма залез. Вырашыў праверыць, ці не сочыць хто за ім. Не без дай прычыны ў лес пайшоў… З такім, як ён, трымай вуха востра.
Мы цягнуліся што пабітыя. Вакол пальца абвёў нас Піліп Макаравіч. Ягоны верх. «Гора-сышчыкі», — вось што сказалі б аднакласнікі, калі б пра ўсю гэтую гісторыю даведаліся. Так, абвёў нас Піліп Макаравіч вакол пальца. І новых «чаму?» прыбавілася. Хацелася адзін вузельчык развязаць, а завязалася яшчэ некалькі. Я дык не спадзяваўся, што некалі іх развяжам.
Але на гэтым нашы прыгоды не скончыліся. Ні я, ні Васіль пакуль нават не здагадваліся, што неўзабаве ўбачым такое, ад чаго вочы на лоб палезуць. Вы, відаць, не паверыце ў тое, што раскажу. І ўсё-такі паслухайце.
Мы з Васілём мінулі сасоннік, увайшлі ў лес, дзе ўперамешку раслі асінкі, дубкі, бярозы, елкі. Самы звычайны змешаны лес. І тут убачылі старога знаёмага — Чорную Накідку. Ен стаяў тварам да нас, абхапіўшы рукою танкастволую асінку.
— Антон, Чорная Накідка ад нас хаваецца, — прысеў Васіль.
— Калі б хаваўся, то таўсцейшае дрэва выбраў бы, — кажу.
— Чаго тады стаіць каля асінкі як прывязаны?
— Стаміўся і адпачывае.
— Адпачываць лепей седзячы, — прамовіў Васіль. Чорная Накідка раптам тузануў асінку. Раз, другі, трэці…
— Навошта трасе? — пытаецца Васіль. Я не вытрываў, засмяяўся:
— Думае, што на асінцы яблыкі ці арэхі растуць. Можна скіснуць са смеху. Жарты сказаць! Дарослы чалавек трасе дрэва, якое, як вядома, і так ляскаціць.
— Глядзі! Ен тузаецца, а асінка яго не пускае, — усклікнуў Васіль.
Што за ліха! Чорная Накідка з усёй сілы рвецца, а пальцы, якія абхапілі ствалок, не расшчапляюцца. Пасля… Пасля Чорная Накідка моцна стукнуў па асінцы нагою.
— У-у-у… — вырваўся з ягоных грудзей крык.
— Б'е асінку! Асінку б'е! — усклікнуў Васіль. — Бач, як пакрыўдзіўся на яе!
Я пачухаў патыліцу.
— Няўжо асінка яго не адпускае?
— З-здаецца, т-так, — заікаючыся, прагаварыў Васіль.
Падобнае магло здарыцца толькі ў казачным фільме. У такім фільме, дзе розныя чарадзействы адбываюцца. Ды ў нас не казка. Няўжо Чорная Накідка артыст? Няўжо нейкую сцэну са спектакля рэпеціруе? Што ж, рэпеціруй, нават у лесе, калі даспадобы. Ніхто не забараняе. Але навошта дрэўца ламаць?
Я не стрымаўся і гучна, прарэзліва, аж рэха па лесе разнеслася, свіснуў. Чорная Накідка ўстрапянуўся, прысеў, як знячэўку спалоханы заяц (у гэтую секунду мне стала шкада яго), пасля рвануўся. Тонкае дрэўца, пахіснуўшыся, сагнулася, але не адпусціла. Ягоная рука, як і раней, трымала ствалок.